تولید واکسن جهانی آنفولانزا از همیشه به ما نزدیک‌تر است

شاید هنوز هم امیدی برای تولید واکسن‌ جهانی آنفولانزا وجود داشته باشد. یک واکسن توسط محققان تولید شده که یک‌بار تزریق آن می‌تواند محافظتی طولانی‌مدت را در برابر آسیب‌های بیماری آنفولانزا به ارمغان آورد.

چنین کشفی می‌تواند هدف نهایی بهداشت عمومی باشد. پس از یک دهه تحقیقات مستمر، نوع خاصی از این واکسن که FLU-v نامیده می‌شود، اکنون وارد مرحله نهایی تست کلینیکی خود شده است. پژوهشگران می‌گویند که تاکنون نتایج بسیار دلگرم‌کننده بوده و این واکسن توانسته که مرحله اول و دوم آزمایش‌های کلینیکی خود را با موفقیت پست سر بگذارد. هرچند که آزمایش‌های این مراحل به ارزیابی ایمنی این واکسن‌ها محدود بوده، اما شواهدی مبنی بر تأثیرگذاری این واکسن نیز وجود دارند.

در دور آخر آزمایش‌های تصادفی و کنترل‌شده (چه از لحاظ سایر عوامل تأثیرگذار و چه از لحاظ دارونماها)، محققین پی بردند که این واکسن باعث می‌شود تا واکنش‌های پادتن‌سازی و تغییرات سیستم ایمنی 175 نمونه آزمایشی بالغ تحریک شوند. درحالی‌که این موضوع بدین معنا نیست که این واکسن می‌تواند در برابر خود ویروس آنفولانزا مقاوم باشد، اما این یافته‌ها را می‌توان نشانه‌هایی قدرتمند دانست.

اولگا پلیگوزولوس (Olga Pleguezuelos)؛ یکی از کارکنان مؤسسه توسعه دارویی SEEK به خبرگزاری ScienceAlert گفت: “تا‌به‌حال ما موفق شده‌ایم که با استفاده از واکسن FLU-v، چهار آزمایش کلینیکی را با موفقیت پشت سر بگذاریم. این پژوهش‌ها به ما نشان دادند که این واکسن می‌تواند واکنش بافت‌های سلولی و پادتن‌سازی را تحریک کند و جالب اینکه پس از گذشت 6 ماه همچنان می‌توان این علائم را تشخیص داد.”

با توجه به سرعت تغییر ویروس آنفولانزا، این مقاومت بادوام را می‌توان بسیار باارزش دانست. گروهی از ویروس‌ها که مسبب بیماری آنفولانزا هستند، چنان تغییرپذیر بوده که طی هر فصل خود را تغییر داده و محققین را غافلگیر می‌کنند. در هر فصل آنفولانزایی، دانشمندان باید خصوصیات جدید را پیش‌بینی کرده و بر اساس آن‌ها واکسن موردنیاز را توسعه دهند، اما اگر ویروس آنفولانزا در میانه فصل تغییر کند و یا اینکه خصوصیاتی غیرمنتظره را از خود بروز دهد، آنگاه این مسائل می‌توانند مشکل‌ساز باشند.

پلیگوزولوس اظهار می‌کند که در گذشته، مطالعات بر روی پیدا کردن یک پادتن فوق‌العاده متمرکز بودند. پادتن‌ها همان چیزی هستند که واکسن‌های فعلی سالانه آنفولانزا را ثمر می‌بخشند. این پادتن‌ها به ویروس موردنظر چسبیده و بدین ترتیب اجازه آلوده کردن سلول‌ها را نمی‌دهند. یک پادتن فوق‌العاده، درمانی است که به شیوه مشابهی به تمامی نژادهای ویروس آنفولانزا می‌چسبد. اما این روش در حالت کلی موفقیت‌آمیز نبوده است. بنابراین این‌بار محققان بر روی خود ویروس متمرکز شده‌اند. اکنون دانشمندان سعی دارند تا علی‌رغم تغییرات این ویروس، قسمت‌های ثابت آن را شناسایی کرده و آن‌ها را موردمطالعه قرار دهند.

پژوهشگران با استفاده از یک الگوریتم رایانه‌ای توانسته‌اند که قسمت‌های پروتئینی ویروس آنفولانزا را که در طول زمان تغییر نکرده، شناسایی کنند. سپس هنگامی‌که این قسمت‌های ریز در بدن بیمار پخش می‌شوند، محققان می‌توانند شناختی بهتری را از آن‌ها به دست آورند. پلیگوزولوس بیان می‌دارد: “واکسن FLU-v از 4 بخش متفاوت تشکیل شده که هر کدام از آن‌ها بخش خاصی از این ویروس را هدف قرار می‌دهند. بنابراین اگر یکی از این بخش‌ها تغییر کند، سه قسمت باقی‌مانده همچنان اثرگذاری خود را حفظ می‌کنند.”

این واکسن سلول‌های تی را فعال می‌کند. این سلول‌ها قسمت‌های خاصی از یک ویروس آنفولانزا را شناسایی می‌کنند. درنتیجه، زنجیره‌ای از اقدامات ایمنی بدن بیمار فعال شده و بدین ترتیب از گسترش عفونت جلوگیری شده و می‌توان آن را از بین برد. پلیگوزولوس به خبرگزاری ScienceAlert گفت: “سال‌ها طول کشیده تا محققان بتوانند استفاده از روش سلول‌های تی را تصدیق کنند. شیوع این ویروس در سال‌های 2010-2009 نشان داد که مبتلایانی که از ابتدا (بدون تزریق واکسن) از طریق سلول‌های تی به این ویروس واکنش نشان می‌دادند، از این بیماری نیز در امان بودند.”

پس از اینکه در سال 2009 علائمی جدید از آنفولانزای H1N1 مشاهده شد، برخی از مطالعات صریحا اعلام داشتند که سلول‌های تی می‌توانند گزینه مناسبی باشند. شواهد ناشی از مدل‌های حیوانی نشان داد که سلول‌های تی می‌توانند از طریق راه‌های مختلفی در برابر ویروس آنفولانزا از خود مقاومت نشان دهند. برخی نیز استدلال کردند که استفاده از این سلول‌ها می‌تواند پایانی بر محدودیت‌های واکسن‌های فعلی باشد. واکسن‌های فعلی تنها در محدوده خود کارایی دارند.

آمش آدالجا (Amesh Adalja)؛ متخصص بیماری‌های عفونی در دانشگاه جان هاپکینز می‌گوید که اگر واکسن FLU-v بتواند در مقابل آنفولانزای انسانی مؤثر واقع شود، آنگاه می‌توان نبرد بین انسان‌ها و این بیماری را به نفع انسان‌ها تغییر داد.

محققان می‌گویند که این واکسن آماده است تا وارد مرحله سوم توسعه کلینیکی خود شود. طی این مرحله باید در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر، ایمنی و کارایی این درمان علیه ویروس‌های واقعی آنفولانزا مورد آزمایش قرار گیرد. اکنون این پژوهشگران فقط منتظر منابع مالی هستند. آدالجا به خبرگزاری Live Science گفت: “مدت‌ها است که به شوخی می‌گویند واکسن جهانی آنفولانزا همیشه 5 سال با تولید فاصله دارد. اما این‌بار من فکر می‌کنم که واقعا طی 5 سال آینده به آن دست خواهیم یافت.”

این پژوهش در نشریه Annals of Internal Medicine منتشر شده است.