ردپای صیانت؛ آیا موتور جستجوی روسی یاندکس، جایگزین گوگل می‌شود؟

با توجه به سخنان وزیر ارتباطات و توافقات روسیه، به نظر می‌رسد که در راستای اجرای طرح صیانت، گوگل در ایران فیلتر شده و یاندکس جایگزین آن می‌شود.

پس از سفر وزیر ارتباطات و هیات همراه به روسیه، به نظر می‌رسد که توافقات لازم برای جایگزینی موتور جستجوی یاندکس به جای گوگل و جایگزینی اپلیکیشن‌های روسی به جای سرویس‌های آمریکایی نهایی شده است.

حدود یک سال است که داستان قانون جدیدی به عنوان طرح صیانت وِرد زبان مسئولین مختلف کشوری در مجلس و دیگر نهاد‌های ذی‌ربط شده است. طرح صیانت از ابتدا توسط کمیسیون اصل 90 مجلس منتشر شد و با حمایت تعدادی از نمایندگان به مرحله تصویب رسید اما در این مرحله متوقف شد.

دلیل این توقف اعتراض گسترده مردم و برخی کارشناسان حتی درون بدنه مجلس و دولت به این طرح است. به ویژه بخش خصوصی انتقادات گسترده و جدی به بندهای این طرح دارد و آن را موجب محدودیت بیشتر و از بین رفتن اکثر کسب‌و‌کارهای مبتنی بر فضای مجازی و اینترنت می‌داند.

حجم گسترده‌ مخالفت‌ها و اعتراضات به این طرح از طرف مردم و کارشناسان دلیلی واضح دارد: این طرح به نفع مردم نیست، این طرح محدودکننده است و به بسیاری از کسب‌و‌کارهای آنلاین ضرر می‌زند، این طرح تکرار طرح‌های شکست خورده قدیمی مانند طرح حمایت از پیام‌رسان‌ها یا تولید گوشی داخلی است که تنها و تنها موجب از بین رفتن سرمایه مردم و افزایش بی‌اعتمادی نسبت به پلتفرم‌ها و کالاهای ایرانی شده است.

داستان طرح صیانت

مهم‌ترین بند طرح صیانت که اکثر مخالفین این طرح، به همین بخش اعتراض دارند، مربوط به ممانعت از ادامه فعالیت پلتفرم‌هایی مانند گوگل در ایران است. در این بند ذکر شده که تمامی پلتفرم‌هایی که در داخل کشور فعال هستند باید از مراجع رسمی مجوز فعالیت دریافت کنند، یعنی گوگل یا واتساپ برای آن که فیلتر نشوند باید نماینده‌ای در داخل کشور داشته باشند و قوانین ایران را اجرا کنند و در صورت بروز مشکل، پاسخگو باشند.

نگارندگان این طرح به دنبال آن هستند تا همانند بسیاری از کشورهای مطرح، با شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های بزرگ مانند گوگل، فیسبوک، اینستاگرام، توییتر و غیره همکاری داشته باشند و این پلتفرم‌ها به صورت قانونی در کشور با حضور نماینده رسمی و با تبعیت از قوانین ایران فعالیت کنند.

این اتفاق در بسیاری از کشورهای دنیا رخ داده و به عنوان مثال یک سرویس مانند توییتر، محتوایی به کاربران ترکیه‌ای نشان می‌دهد که بر اساس قوانین این کشور باشد. اما نه ما یک کشور پیشرفته و دارای ثبات هستیم که بتوانیم با شرکت‌های مطرح جهان همکاری کنیم و نه قوانین ما استانداردهای لازم برای این همکاری را دارد.

نمونه این اتفاق در داستان همکاری ایران با تلگرام رخ داد. همانطور که می‌دانید ایران با شرکت تلگرام همکاری مناسبی داشتند و حتی قرار بود برخی از سرور‌های تلگرام به کشور منتقل شود، اما این همکاری به دلیل یک کانال سیاسی در این پیام‌رسان منحل شد. این عدم ثبات و تصمیمات لحظه‌ای به ویژه بعد از تغییر دولت‌ها، باعث می‌شود که هیچ پلتفرمی حاضر به همکاری با ما نباشد، دقیقا اتفاقی که برای برندهای مختلف افتاده و به دلیل عدم ثبات سیاسی و اقتصادی، بازار ایران را ترک کردند.

در عین حال مسئولین ما حاضر به پذیرش استانداردهای جهانی نیستند، در این حال به ویژه در خصوص آزادی بیان و حریم خصوصی کاربران هیچ شرکتی حاضر به همکاری با مسئولین ایرانی نخواهد بود و تصور این که یک روز اینستاگرام و فیسبوک حاضر به پذیرفتن شرایط ایران می‌شوند و به طور رسمی در کشور فعالیت خواهند داشت، محال است.

دعوا بر سر جایگزینی

بنابراین ما به طور کامل باید قید این شرکت‌ها را بزنیم، هرچند طراحان طرح صیانت اعلام کرده‌اند که در صورتی که گوگل و دیگر شرکت‌های خارجی به ایران نیایند جایگزین‌های زیادی برای آن‌ها وجود دارد.

به نوعی دعوای اصلی بر سر همین جایگزین است، زیرا با اجرای طرح صیانت به این شیوه و تصور آنکه شرکت‌های خارجی با ما و قوانین ما همکاری خواهند کرد، داستان شتری است که در خواب بیند پنبه‌دانه! ما شتر نیستیم و می‌دانیم این اتفاق نخواهد افتاد، خود مسئولین هم به این موضوع اشراف دارند.

به این ترتیب یا جایگزین این پلتفرم‌ها باید ایرانی باشد یا از کشوری بیاید که قوانین ما را قبول کند. پلتفرم‌های داخلی که تاکنون نتوانسته‌اند به خوبی خدمت‌رسانی کنند و اصلا اپلیکیشن‌های خوشنامی نیستند و ایرادات فراوانی می‌توان به آن‌ها گرفت. روی آوردن به پلتفرم‌های بومی آن‌هم به این شکل تنها باعث پروژه شکست خورده اعتماد به پیام‌رسان‌های ایرانی می‌شود که با تصمیمات اشتباه مسئولین، همگی‌شان به اهداف خود در زمینه جذب کاربران نرسیدند و یکی یکی در حال بسته شدن هستند.

ما می‌مانیم و گزینه دوم، یعنی اعتماد به یک پلتفرم خارجی پرقدرت که شرط مهم ما را قبول کند، یعنی از نظر آزادی بیان، سیاسی و محتواهای اخلاقی، فیلترهای مد نظر مسئولین داخلی را رعایت کند.

سخنان قابل تامل وزیر ارتباطات در روسیه

همانطور که این روزها تصاویر دست در دست هم دادن رئیسی و پوتین را زیاد دیده‌اید، وزیر ارتباطات نیز به روسیه سفر کرده و دست در دست همتای روس خود، به توافقات مهم و متعددی رسیدند.

وزیر ارتباطات در همین زمینه به خبرنگار اسپوتنیک روسیه گفت: ما در ایران پلتفرم‌های بومی قدرتمندی در حوزه‌های مختلف داریم که مردم ما از آن‌ها استفاده می‌کنند، پلتفرم‌هایی که در حوزه‌های مختلف از تجارت الکترونیک تا جابجایی مسافر، خرید و فروش، بیمه و به صورت کلی در خدمات دیجیتال فعال هستند و ظرفیت بسیار خوبی در کشور ایجاد کرده‌اند. در روسیه نیز پلتفرم‌های بومی خوبی وجود دارد و ما اعلام آمادگی کردیم که زمینه فعالیت پلتفرم‌های ایرانی و روسی را در دو کشور فراهم کنیم.

وزیر ارتباطات ادامه داد: در زمینه پایگاه‌های داده نیز دو کشور تا حدودی به نسخه‌های غربی وابسته هستند، استفاده از این ظرفیت‌ها که عمدتا هم با لایسنس همراه است در شرایط تحریم برای هر دو کشور مشکل‌ساز خواهد بود. به این ترتیب تصمیم گرفتیم که سرمایه‌گذاری مشترک انجام بدهیم، به عنوان مثال در حوزه پایگاه داده، دیتابیس‌های مشترک داشته باشیم و از آنها برای نیازمندی‌های دو کشور مخصوصا در بخش دولتی که حساس هستند، استفاده کنیم.

زارع‌پور با تاکید به همکاری‌های دو طرفه در زمینه توسعه پلتفرم‌ها، خاطرنشان کرد: در ایران پلتفرم‌هایی با کاربران چند ده میلیونی داریم در روسیه نیز پلتفرم‌هایی بیش از صد میلیون کاربر دارند، این پلتفرم‌ها پاسخگوی نیاز مردم دو کشور است. ما در برخی حوزه‌ها هنوز نیازمند استفاده از پلتفرم‌های خارجی هستیم، در این راستا همکاری دو کشور می‌تواند نیاز ما در این حوزه را تامین کند.

زارع‌پور در مصاحبه با خبرنگار راشاتودی هم سخنان قابل توجهی داشت، در این مصاحبه خبرنگار از وزیر ارتباطات پرسید:

چه زمینه‌هایی برای همکاری مشترک بین دو کشور درحوزه‌های فناوری‌های پیشرفته قابل پیش‌بینی است؟

زارع‌پور در جواب گفت: معتقدم که می‌توانیم در زمینه‌های مختلف از جمله سخت افزار، نرم افزار، شبکه، توسعه خدمات دیجیتال مشترک بین ایران و روسیه و حتی پلتفرم‌های مشترکی برای ارائه خدمات قابل اعتمادتر به کشورهای‌مان همکاری کنیم. همه این موارد، مذاکره شده است تا راه حل مشترکی برای حضور محصولات ایرانی در روسیه و همچنین محصولات روسی در ایران ارائه شود.

زارع‌پور همچنین در خصوص توافقات صورت گرفته در روسیه گفت: تا امروز چهار سند همکاری بین شرکت‌های ایرانی و روسی و یک سند نیز بین دو وزارتخانه به امضا رسیده است. با امضای این اسناد، همکاری‌های دوجانبه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات»توسعه پیدا خواهد کرد و مسیر حضور شرکت‌های قدرتمند داخلی در بازار روسیه و بازار اوراسیا هموار می‌شود. به تدریج جزئیات دستاوردهای این سفر را برایتان خواهم گفت.

سخنان وزیر ارتباطات از یک توافق‌نامه بزرگ و چندجانبه خبر می‌دهد، توافق نامه‌ای که در زمینه‌های متعدد سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و زیرساختی برگزار می‌شود و همکاری بزرگ ایران و روسیه در این زمینه آغاز خواهد شد.

همانطور که می‌دانید از جنبه سیاسی، درحال حاضر ایران بیش از هر کشور دیگری به روسیه و روسیه هم بیش از هر زمان دیگری به ایران نیاز دارد. بنابراین توسعه همکاری‌ها در زمینه فناوری اطلاعات و آی‌سی‌تی اتفاق دور از انتظاری نیست.

همانگونه که ایران و چین هم توافق‌نامه‌های بلند بالا و 25 ساله امضا کردند و قرار است در حوزه‌های مختلف با این کشور نیز همکاری داشته باشیم. درواقع ایران به دنبال پیدا کردن دوست برای دشمنی با غرب است و در این بین کشورهایی که کمی با غرب در زاویه هستند مانند چین و روسیه می‌توانند همکاران خوبی برای ایران باشند، حال اینکه این همکاری‌ها در طولانی مدت به نفع ایران خواهد بود یا خیر، باید کارشناسان این حوزه نظر تخصصی بدهند.

اما بازگردیم به حوزه فناوری اطلاعات، به گفته طرح صیانت، پلتفرم‌هایی درایران مجوز فعالیت خواهند داشت که طبق قوانین ما کار کنند، طبیعتا پلتفرم‌های غربی محدودیت‌های ما را نمی‌پذیرند. به این ترتیب جانشین این برنامه‌ها باید از روسیه یا چین وارد کشور شود.

با سفر اخیر زارع‌پور به روسیه و سخنانی که در این سفر انجام داد، به نظر می‌رسد توافق صورت گرفته و دیر یا زود اپلیکیشن‌های روسی جایگزین اپ‌های آمریکایی خواهند شد. اولین نشانه این اتفاق هم رفع فیلتر شدن یاندکس، بزرگ‌ترین موتور جستجوی روسی در ایران بود.

ابتدای هفته جاری، موتور جستجوی یاندکس که مشهورترین موتور جستجو در روسیه است و اکثر مردم این کشور از این موتور جستجو به جای گوگل استفاده می‌کنند، در ایران رفع فیلتر شد.

مراجع مختلف، لیست‌های متفاوتی از پرمخاطب‌ترین موتورهای جستجو در جهان ارائه داده‌اند به همین دلیل یاندکس در برخی لیست‌ها رتبه ششم، برخی هفتم و برخی نهم است. به همین دلیل نمی‌توان به طور قطع نظر داد که یاندکس چه محبوبیتی دارد، اما این موتور جستجو پس از گوگل، یاهو، بینگ و بایدو، یکی از برترین موتورهای جستجو در جهان است.

رفع فیلتر یاندکس چه معنایی دارد؟

در ابتدا سوالی که پیش می‌آید آن است که اصلا چرا یاندکس فیلتر بود؟ یاندکس یک موتور جستجو است و صرفا نتایج مرتبط با محتوایی که در آن سرچ می‌‌شود را پیدا و نشان می‌دهد. یعنی این مرورگر به خودی خود دیتایی که مصداق محتوای مجرمانه باشد منتشر نمی‌کند، به این ترتیب فیلتر کردن هر نوع موتور جستجو غیرمنطقی به نظر می‌رسد مگر آنکه مشکلات امنیتی جدی داشته باشد.

دلیل فیلتر شدن یاندکس مشخص نیست اما حالا بعد از توافقات صورت گرفته، شاهد اتفاقاتی هستیم که فرضیه جایگزینی یاندکس با گوگل را تقویت می‌کند.

همانطور که می‌دانید از دو هفته پیش تغییراتی در نتایج جستجوی گوگل به وجود آمده که خوشایند کاربران نیست. نتایج گوگل از حالت معمولی به SafeSearch تبدیل شده و این اتفاق به معنای آن است که در زمان جستجوی یک مطلب در گوگل، محتوای محافظت شده مناسب کودکان را خواهید دید.

این حالت در اصل برای محافظت از کودکان و نوجوانان در برابر محتوای عموما جنسی و خشونت‌بار، در نتایج گوگل مورد استفاده قرار می‌گیرد. وزیر ارتباطات پیش از سفر به روسیه این محدودیت را تایید کرد و گفت که این خواسته والدین بوده تا دسترسی به برخی از محتواها قطع شود.

پیش‌تر درخصوص محدود کردن جستجوی گوگل برای تمامی مردم و دلایل غیرمنطقی آن صحبت کردیم، نکته‌ای که حالا می‌خواهیم به آن اشاره کنیم آن است که درست بعد از گذشت چند روز از آن اتفاق، موتور جستجوی روسی یاندکس رفع فیلتر می‌شود.

این دو اتفاق به فاصله کمتر از دو هفته رخ داد و نمی‌تواند با هم بی‌ارتباط باشد. در طرح صیانت پلتفرم‌هایی که قوانین ما را قبول نمی‌کنند مسدود و پلتفرم‌هایی که حاضراند با قوانین ما کار کنند، رفع فیلتر می‌شوند. به این ترتیب احتمالا در مذاکرات روسیه توافق برسر فعالیت قانونی یاندکس و دیگر پلتفرم‌های روسی در ایران صورت گرفته و به مرور باید آماده محدودیت‌های بیشتر برای گوگل یا اینستاگرام و واتساپ باشیم و از طرفی رفع فیلتر برای یاندکس و تلگرام و دیگر اپلیکیشن‌های دیگر.

البته در خصوص تلگرام نمی‌توان نظر قطعی داد، تلگرام توسط بخش خصوصی در روسیه ساخته شده و در خود روسیه مخالفین بسیاری دارد، امنیت بالا و عدم اجازه دسترسی به اطلاعات کاربران توسط دولت روسیه باعث شده تا تلگرام پیام‌رسانی مستقل برشمرده شود. اما با این وجود اگر پای منافع به میان باشد، شاید تلگرام هم سرورهایش را به تهران آورد و در ایران رفع فیلتر شد.

یاندکس برای بار دوم در ایران

البته جالب است بدانید پیشتر هم یاندکس قصد حضور در بازار ایران را داشت اما به دلایل نامعلوم این اتفاق رخ نداد. سال گذشته آذری جهرمی وزیر ارتباطات وقت در خصوص تمایل یاندکس به حضور در ایران گفت: حدود 6 سال قبل در سال 94 قرار شد با همکاری ایران و روسیه، موتور جستجوی یاندکس در ایران فعالیت تجاری خود را آغاز کند. در آبان 94 نیکلای نیکیفوروف، وزیر ارتباطات وقت روسیه، به ایران سفر کرد و دیدارهایی با محمود واعظی، وزیر ارتباطات وقت ایران داشت.

وزیر ارتباطات ادامه داد: در آن دیدارها توافق برای حضور موتور جستجو یاندکس در ایران حاصل شد، سپس هر دو طرف در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک شرکت کردند و موضوع موافقت ایران و روسیه برای ورود یاندکس به ایران در جهت رفع انحصار آمریکا به‌صورت عمومی مطرح شد. اما یک روز پس از انتشار این خبر و در حالی که وزیر ارتباطات روسیه در ایران بود، شرکت یاندکس در بیانیه‌ای هر گونه همکاری با ایران را تکذیب کرد.

آنطور که مشخص است، یاندکس به دلیل ترس از تحریم‌ها و از دست ندادن ارتباطات با بازار سرمایه آمریکا، مایل به همکاری با ایران نبود. البته مشخص نیست توافقات اخیر به چه شکل خواهد بود و آیا خطر تحریم‌ها یاندکس را تهدید می‌کند یا خیر؟

پلتفرم‌های روسی به چه شکل در کشور کار می‌کنند؟

پلتفرم‌هایی که قوانین ایران را بپذیرند مجبور به رعایت خط قرمزهای ما هستند. اما خط قرمزهای ایران چیست؟ آیا واقعا نمی‌دانید؟ نگاهی به صدا و سیما بیندازید، نگاهی به ساترا و ممیزی‌هایی که برای پخش سینمای خانگی در نظر می‌گیرد بیندازید تا خط قرمزها دستتان بیاید.

موتور جستجو مورد نظر مسئولین آن موتور جستجویی است که هنگام سرچ یک خبر، اخبار خبرگزاری‌های مورد تایید داخلی مانند فارس و باشگاه خبرنگاران جوان را به جای خبرگزاری‌های فارسی زبان بریتانیایی و آمریکایی نشان دهد. احتمالا در این موتور جستجو اخبار و مقالات رسانه‌های فارسی زبان خارجی که به نام معاند شناخته می‌شود یا حذف شده و یا در صفحه سوم و چهارم جستجوهای یاندکس خواهد بود که معمولا کسی به آن صفحات سر نمی‌زند.

 

موتور جستجوی مورد تایید باید هنگام سرچ واژه‌هایی در خصوص ایران و جمهوری اسلامی، اخبار و تصاویر عمدتا مثبت و موافق را به کاربران نشان دهد و خبری از تصاویر سئو شده گوگل که نشان دهنده فقر، اعدام و وضعیت نابه‌سامان اجتماعی در داخل کشور است نباشد.

مارکت‌های مورد تایید مسئولین تنها اپلیکیشن‌های مورد تایید مسئولین را برای دانلود دارند، همچنین در خصوص پیام‌رسان‌ها و فضای مجازی نیز هر نوع کانال یا پیج با محتوای تایید نشده باید حذف شود، همان انتظاری که مسئولین سال 96 از تلگرام داشتند و در نهایت موجب فیلترشدن آن شد.

البته در این میان نباید نقش پلتفرم‌های چینی را نادیده گرفت، همچنان چین یکی از شرکای تجاری ایران است و اگر روزی آب‌مان با روسیه در یک جوب نرفت، احتمالا به سراغ اپلیکیشن‌های چینی خواهیم رفت. به هر شکل باید دید سرنوشت همکاری ایران و روسیه در زمینه فناوری اطلاعات و آی‌سی‌تی و همچنین طرح صیانت چه می‌شود، اما چیزی که واضح است آن است که ما روز به روز به فیلتر شدن گوگل نزدیک می‌شویم.