پژوهشی تازه در نشریه علمی نیچر نشان میدهد خاکستری شدن مو ممکن است صرفاً نشانهٔ پیری نباشد؛ بلکه بازتاب یک مکانیسم محافظتی در برابر سرطان باشد. تیمی از دانشگاه توکیو با کار روی موشهای آزمایشگاهی ارتباطی بین واکنش سلولهای بنیادی تولیدکنندهٔ رنگدانه و خطر ملانوما شناسایی کردند.
زمینهٔ علمی: آسیب DNA، پیری و سلولهای بنیادی ملانوسیت
هر روز سلولهای بدن در معرض عوامل درونی و محیطی قرار دارند که میتوانند به DNA آسیب بزنند. این آسیبها هم در فرایند پیری نقش دارند و هم میتوانند آغازگر سرطان باشند. محققان در این مطالعه تمرکز خود را بر روی سلولهای بنیادی ملانوسیت (McSCs) گذاشتند؛ سلولهایی که پیشساز ملانوسیتها—سلولهای سازندهٔ رنگدانه در پوست و مو—هستند و در پیاز مو زندگی میکنند.
نتایج نشان داد وقتی McSCها دچار شکستگی دو رشتهای DNA میشوند، مسیر مشخصی از تمایز دائمی را طی میکنند و در نهایت حذف میشوند؛ فرایندی که منجر به از دست رفتن رنگدانه تارهای مو و ایجاد موهای سفید میشود. این پدیده که پژوهشگران آن را سنو-تمایز (seno-differentiation) نامیدهاند، شبیه به یک خروج اضطراری است که سلولهای آسیبدیده را از چرخهٔ تولید حذف میکند.
دو سرنوشت متفاوت: حذف یا گسترش سلولی
اما پژوهش نشان میدهد که همهٔ شرایط منجر به سنو-تمایز نمیشود. در مواجهه با برخی کارسینوژنها (مواد سرطانزا)، McSCها توانِ بازتجدید و تقسیم خود را حفظ کرده و بهصورت تودههای کلونال گسترش مییابند. به عبارت دیگر، بهجای خروج از سیستم، سلولهای آسیبدیده باقی میمانند و این احتمال ایجاد یک مسیر «تمایل به تشکیل تومور» را افزایش میدهد—مسیری که ممکن است به ملانوما ختم شود.
به گفتهٔ امی نیشیمو را، نویسندهٔ اصلی مطالعه از دانشگاه توکیو: «این یافتهها نشان میدهد یک جمعیت یکسان از سلولهای بنیادی میتواند زیر تأثیر نوع استرس و سیگنالهای میکرومحیط، دو سرنوشت متضاد—خستگی یا گسترش—داشته باشد.» این نگاه سبب میشود خاکستری شدن مو و ملانوما نه بهعنوان رخدادهای جدا، بلکه بهعنوان نتایج متفاوت پاسخ سلولی به استرس دیده شوند.
پیامدها برای سلامت و تحقیقات آینده
مهم است تأکید شود که پژوهشگران دربارهٔ اینکه «موهای سفید از سرطان جلوگیری میکنند» قاطع نیستند؛ بلکه یافتهها نشان میدهد سنو-تمایز یک مسیر حفاظتی بالقوه است که سلولهای پرخطر را حذف میکند. به بیان ساده، خاکستری شدن ممکن است نشانگر فعال شدن مکانیسمی باشد که از تبدیل سلولهای آسیبدیده به سلولهای سرطانی جلوگیری کند.
- چشمانداز تشخیصی: در آینده ممکن است بتوان نشانگرهای مولکولی سنو-تمایز را بهعنوان شاخصهایی برای ارزیابی ریسک ملانوما بررسی کرد.
- توسعهٔ درمانی: درک سیگنالهایی که مرز بین تمایز محافظتی و تقسیم تومورزا را تعیین میکنند، میتواند هدفهایی برای پیشگیری یا درمان ملانوما معرفی کند.
- تحقیقات پایهای: مطالعات بیشتر لازم است تا مشخص شود چه عوامل محیطی یا ژنتیکی، McSCها را به سمت حفظ خود و گسترش کلونال سوق میدهند.
چرا این موضوع اهمیت دارد؟
این پژوهش پنجرهٔ جدیدی رو به فهم چگونگی تعامل پیری سلولی، آسیب DNA و سرطان باز میکند. برای عموم مردم این یافته یک نکتهٔ ساده دارد: موهای سفید ممکن است فقط علامتِ گذر زمان نباشند؛ بلکه نشاندهندهٔ یک مکانیسم طبیعی برای حذف سلولهای خطرناک هم باشند. با این همه، تا زمان انجام مطالعات بالینی و تحقیقاتی بیشتر نباید این مشاهده را معادل کاهش قاطع ریسک سرطان دانست.
محققان قصد دارند مسیرهای مولکولی و سیگنالهای میکرومحیطی که تصمیم «سنو-تمایز» یا «تقسیم کلونال» را تعیین میکنند، روشنتر کنند. همین مسیرها میتوانند کلید طراحی روشهای نوین پیشگیری از ملانوما یا ابزارهای تشخیصی زودهنگام باشند؛ از نمونهگیری پوست تا نشانگرهای بیولوژیک در مو.