در آغاز هفته، یک دانشنامهٔ آنلاین نوظهور با نام گروکیپدیا راهاندازی شد؛ پروژهای از استارتاپ xAI به رهبری ایلان ماسک که ادعا میکند جایگزینی «کمطرف» و واقعیتر برای ویکیپدیا است. اما بررسی سریع برخی صفحات نشان میدهد این ادعا دور از واقعیت است.
شبههٔ تکرار ویکیپدیا با رنگ و بوی متفاوت
قالب و ترتیب مقالات در گروکیپدیا شباهت زیادی به ویکیپدیا دارد: سرفصلها، زیربخشها، ارجاعات و فهرست منابع در انتهای صفحه. هر مقاله مدعی است که توسط چتبات Grok بررسی و «حقایقسنجی» شده، اما مشخص نیست این بررسی دقیقاً به چه معناست و محتوا چگونه تولید میشود. حتی تعداد ورودیهایی که در صفحهٔ اصلی درج شده (بیش از ۸۸۵ هزار) هم سؤالبرانگیز است؛ آیا همه توسط انسان نوشته شدهاند یا نسخههای ماشینیشدهٔ مطالب موجود؟
وقتی مشاهدات علمی به روایت «موردی» تبدیل میشوند
یک الگوی ثابت در صفحات مرتبط با علم دیده میشود: در موضوعاتی که اجماع علمی واضح است، گروکیپدیا معنا و شدت آن اجماع را کمرنگ میکند. مثلاً در صفحهٔ واکسنها و اوتیسم، ویکیپدیا بهصراحت میگوید هیچ رابطهٔ علتمندی بین واکسنها و اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد و سازمانهایی مثل WHO و CDC آن را تأیید میکنند. اما گروکیپدیا این موضوع را تنها تا حدی نفی میکند، ایدهٔ رابطه را «فرضیه» میخواند و به قراردادهای اخیر سازمانها بهعنوان نشانهٔ «پشتوانهٔ سیاستی» اشاره میکند تا جایگزین شواهد علمی شود.
موضوع منشأ کووید-۱۹ و تغییرات اقلیمی هم به همین شیوه پوشش داده شدهاند: درحالیکه منابع معتبر یک روایت مبتنی بر شواهد را بیان میکنند، گروکیپدیا به نظریههای مسلّط شک نشان میدهد، بر جنجال رسانهای تأکید میکند و از پیشنهادهای جنجالی بهره میگیرد.
زبانی که از خط میگذرد: تبعیض و وارونهسازی
در صفحات سیاسی و اجتماعی، اختلاف دیدگاهها فاحشتر است. واژهگزینی در مقالاتی مانند «تراجنسیتی» نشان میدهد که گروکیپدیا گاه از اصطلاحات تحقیرآمیز استفاده میکند. صفحهای دربارهٔ چهرههایی مانند چلسی مَنینگ، از «مردهنام» و جنسیت نادرست استفاده کرده که صراحتاً بیاحترامی است.
در موارد حساستری مثل «نژاد و هوش»، گروکیپدیا مطالبی منتشر کرده که بهظاهر نفیکنندهٔ اجماع علمی دربارهٔ نقش شرایط اجتماعی و محیطی است و حتی از نشریات شبهعلمی با سوابق حمایت از «علم نژادپرستانه» استناد میکند. تمام اینها نشان میدهد محتوای سایت فراتر از بازتاب دیدگاه متفاوت، به سمت انتشار دیدگاههای جانبدار و گاه خطرناک رفته است.
جایگاه ایلان ماسک و شرکتهایش؛ نورافکن درخشانتر از واقعیت
یکی از نکات برجستهٔ گروکیپدیا، پوشش بسیار مطلوب دربارهٔ خودِ ایلان ماسک و کسبوکارهایش است. مقالات مربوط به تسلا، اسپیسایکس، نیورالینک و پروژههایی مثل Optimus یا Cybertruck طولانیتر و ستایشآمیزتر از نمونههای ویکیپدیا هستند؛ انتقادها کمتر برجستهاند و جنبههای منفی یا تحقیقات چالشی دربارهٔ شرکتها یا بنیانگذار حذف یا کمرنگ شدهاند.
حتی جزئیاتی مانند ثروت خانوادگی یا پیشینهٔ جنجالی به شکل ملایم یا حذفشده بازتاب پیدا میکنند؛ این نحوهٔ روایت نشان میدهد که گروکیپدیا بیشتر تمایل دارد تصویر مثبتی از ماسک بسازد تا یک بررسی بیطرفانهٔ تاریخی.
از جانبداری تا سانسور انتخابی؛ مواردی که حذف یا کمرنگ شدهاند
- حملهٔ ۶ ژانویه: در حالی که ویکیپدیا آن را «کودتای خودخواستهٔ ناکام» توصیف میکند، گروکیپدیا روی «ادعاهای گسترده دربارهٔ تقلب در رأیگیری» تمرکز میکند و خشونت را کماهمیت جلوه میدهد.
- پروندهٔ جورج فلوید: صفحهٔ گروکیپدیا جنبههای سابقهٔ کیفری او را برجسته میکند و مرگ او را تا سطرهای بعدی ذکر میکند، درحالیکه گزارشهای معتبر اول مرگ و پیامدهای اجتماعی آن را توضیح میدهند.
- حذف مواردی مانند «DOGE» و نقش کوتاهمدت دولت یا اقدامات جنجالی مرتبط با ماسک که در ویکیپدیا پوشش داده شدهاند، نشان از انتخاب محتوایی دارد.
تصویر کلی این است که گروکیپدیا اغلب متنهایی را بازنشر یا بازتدوین میکند که شبیه ویکیپدیا بهنظر میرسند، اما هنگام برخورد با موضوعات جنجالی و سیاسی، مسیر خود را به سمت روایتهایی میکشاند که همسو با دیدگاههای کارفرما یا حامیان احتمالیاش است.
در زمانی که مردم بهسرعت اطلاعات را از اینترنت میگیرند، وجود یک منبع که ظاهر «دانشنامهای» دارد اما بخشهایی از حقیقت را تحریف یا حذف میکند میتواند تأثیرات گستردهای بر فهم عمومی داشته باشد. این موضوع برای روزنامهنگاران، پژوهشگران و خوانندگان عادی مهم است: همیشه باید منابع را بررسی کنیم، به دنبال اجماع علمی و ارجاعات معتبر باشیم و با احتیاط با محتوای جانبدارانه برخورد کنیم.
آیا گروکیپدیا میتواند خود را اصلاح کند و به یک مرجع معتبر تبدیل شود؟ در حال حاضر، شواهد نشان میدهد که این پلتفرم بیش از آنکه ادعای «کمطرفی» داشته باشد، بارگذاری کردن روایتهای خاص و محافظت از تصویر برخی افراد و گروهها را ترجیح میدهد.
ایلان عزیز دله ❤❤❤