گزارش جدید انجمن تجارت الکترونیک تهران نشان میدهد که تقریباً ۹۰ درصد کاربران اینترنت در ایران برای عبور از محدودیتهای گسترده ارتباطی، به سرویسهای ویپیان (VPN) متکی هستند. این گزارش که اخیراً منتشر شده، ایران را از نظر کیفیت اینترنت در جایگاه ۹۷ از ۱۰۰ کشور جهان قرار داده و همچنین عملکرد مقامات مسئول در بهبود زیرساختهای ارتباطی ملی را به شدت مورد انتقاد قرار میدهد.
افزایش بیسابقه استفاده از ویپیان در ایران
وبسایت تکرادار، یک گزارش نوشته که در آن بر اساس آمار منتشر شده، میزان استفاده از ویپیان در میان جوانان ایرانی به ۹۳ درصد و در میان عموم مردم به ۸۶ درصد رسیده است. پویا پیرحسینلو، رئیس کمیته اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تهران میگوید: «استفاده از بهترین سرویسهای ویپیان و ابزارهای عبور از فیلترینگ مانند استارلینک، علیرغم ممنوعیت قانونی از بهمن ۱۴۰۲، همچنان رو به افزایش است.»
چالشهای فیلترینگ و تاثیر آن بر کسبوکارها
اگرچه در دیماه برخی محدودیتها بر شبکههایی مانند واتساپ کاهش یافت، اما بسیاری از وبسایتها و پلتفرمها همچنان در کشورمان فیلتر هستند و شهروندان برای دسترسی آزاد به اطلاعات، چارهای جز استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ ندارند. به گفته پیرحسینلو: «در حال حاضر حدود ۷۰۰ هزار کسبوکار کوچک در اینستاگرام فعال هستند و دستکم یک میلیون شغل به این پلتفرم وابسته است. هرگونه اختلال در این فضا، مستقیم معیشت مردم را هدف قرار میدهد.»
ویپیان چگونه به کاربران ایرانی کمک میکند؟
یک شبکه خصوصی مجازی یا همان VPN به کاربران امکان میدهد آیپی خود را مخفی کنند و با دور زدن ارائهدهنده خدمات اینترنت داخلی، ظرف چند ثانیه به اینستاگرام و سایر سایتهای مسدود شده دسترسی پیدا کنند. اما رشد گسترده استفاده از ویپیان، چالشهایی نظیر کاهش سرعت، افزایش ترافیک از مسیرهای غیرکارآمد و افت کیفیت سرویس اینترنت ملی را به دنبال داشته است. به گفته پیرحسینلو: «حتی در دسترسی به سایتهای بدون فیلتر نیز کاربران ایرانی VPN خود را خاموش نمیکنند و این موضوع باعث میشود عملکرد کلی اینترنت افت کند.»
ایران در رده آخر کیفیت اینترنت جهان
این نخستین بار نیست که انجمن تجارت الکترونیک تهران وضعیت ناامیدکننده اینترنت ایران را به نقد میکشد. در گزارشی دیگر در دیماه ۱۴۰۲، کارشناسان از نبود دانش کافی و سیاستگذاری نادرست مسئولان به عنوان دلیل این بحران «خودساخته» یاد کردند. پیرحسینلو میگوید: «حتی اگر ایران زیرساخت اینترنتی آمریکا را داشت، به علت فیلترینگ و تجهیزات فعلی باز هم با اختلالات مواجه بودیم. فیلترینگ ذاتاً باعث اختلال و مشکلات جدی در پروتکلها و سایتهای نوظهور میشود.»
قوانین سختگیرانه؛ چالش امنیت سایبری و انتخاب بهترین VPN
در سالهای اخیر، اقدامات متعددی برای جلوگیری از استفاده از ویپیان در ایران انجام شده است. ایران در سال ۲۰۲۳ پس از چین، رتبه دوم بیشترین سانسور ویپیان در جهان را به خود اختصاص داد و در ۲۰۲۴ نیز در صدر لیست اپاستورهای رسمی قرار گرفت. علاوه بر این، در بهمن ۱۴۰۲، استفاده از هر گونه ویپیان «غیرمجاز» به طور رسمی ممنوع شد و سه ماه بعد لایحه جدیدی ارائه شد که میتواند استفاده از این خدمات را بیشتر محدود کند.
در کنار این اقدامات قانونی، خطرات امنیتی نیز افزایش یافته است. متخصصان امنیت سایبری به تازگی خبر از کمپین بدافزاری جدید دادهاند که عمدتاً کاربران اندرویدی ایرانی را از طریق اپلیکیشنهای ویپیان جعلی هدف قرار میدهد.
کاربردها و اهمیت بازار VPN در ایران
ابزارهای ویپیان اکنون نه تنها برای شهروندان ایرانی به ضرورتی حیاتی تبدیل شدهاند بلکه نقش مهمی در حفظ کسبوکارهای آنلاین، دور زدن فیلترینگ و دسترسی امن به اینترنت ایفا میکنند. انتخاب درست و امن این سرویسها، میتواند جلوی بسیاری از خطرات امنیتی را بگیرد و ارتباطات را تا حد امکان پایدار نگه دارد.
