گسترش شبکههای ارتباطی و نصب دکلها در نقاط شهری و روستایی، سوالات زیادی دربارهٔ تأثیرات احتمالی بر سلامت مردم به وجود آورده است. این مقاله با نگاهی متوازن به شواهد علمی، نظرات مسئولان و نهادهای نظارتی، و توضیح مفاهیم فنی سعی دارد به ابهامات پاسخ دهد.
چه چیزی مردم را نگران میکند؟
مردم اغلب از دو مسئله ابراز نگرانی میکنند: احتمال افزایش ریسک سرطان و اثرات کوتاهمدت روی سیستم عصبی یا خواب. انتشار اطلاعات نادرست در شبکههای اجتماعی و گزارشهای غیرمستند رسانهای، این نگرانیها را تقویت کرده است. اما برای بررسی این ادعاها باید تفاوت میان تشعشعات یونیزهکننده و غیریونیزهکننده را شناخت.
تشعشعات رادیویی چیست و چگونه اندازهگیری میشود؟
دکلهای مخابراتی امواج رادیویی یا RF منتشر میکنند که از خانوادهٔ امواج غیریونیزهکننده هستند. بر خلاف پرتوهای یونیزهکننده مانند اشعهٔ X، این امواج توان کافی برای شکستن پیوندهای شیمیایی یا آسیب مستقیم به DNA ندارند. سازمانهای بینالمللی مانند WHO و ICNIRP چارچوبهایی برای محدودیت میزان تابش تعریف کردهاند که بر اساس توان متوسطِ دریافتی (SAR) و چگالی توان (power density) است.
چه گفته مسئولان و پژوهشگران ایرانی؟
داوود زارعیان، معاون ارتباطات شرکت مخابرات ایران، میگوید در دو دههٔ گذشته اندازهگیریها و بررسیهای سازمان انرژی اتمی و دانشگاهها نشان دادهاند که دکلهای نصبشده طبق استاندارد زیانآور نیستند. او اشاره کرده که با پیشرفت فناوری و استانداردسازی نصب آنتنها، بسیاری از نگرانیهای گذشته کاهش یافته است.
دیدگاه محققان سرطان
اژ آسیه الفتبخش، معاون آموزش و پژوهش جهاد دانشگاهی و محقق حوزهٔ سرطان، تأکید کرده است که تاکنون هیچ مطالعهٔ معتبر جهانی نتوانسته ارتباط مستقیم و قاطعی میان قرارگیری در معرض امواج رادیویی و بروز سرطان نشان دهد. او به نیاز مطالعات طولانیمدت و کنترلشده اشاره میکند که شامل گروههای در معرض و غیرمستقیم برای بررسی تغییرات سلامت در طول زمان باشد؛ چنین مطالعهای در مقیاس گسترده و با کیفیت لازم تاکنون اجرا نشده است.
چه نهادهای بینالمللی چه میگویند؟
- سازمان جهانی بهداشت (WHO): تا کنون شواهد قاطعی مبنی بر آسیب سلامت ناشی از تشعشعات RF منتشرشده توسط دکلها منتشر نشده است.
- سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA): مطالعات تا کنون ارتباطی قاطع میان استفادهٔ معمول از تلفن همراه یا قرارگیری نزدیک دکلها و سرطان یا آسیب ژنتیکی نشان ندادهاند.
- انجمن سرطان آمریکا: در حال حاضر شواهد محکمی مبنی بر اینکه تشعشعات دکلها باعث بیماری میشوند وجود ندارد.
کنترل، اندازهگیری و استانداردها در ایران
در ایران نهادهای فنی مانند سازمان انرژی اتمی بهصورت دورهای تشعشعات دکلها را اندازهگیری میکنند. گزارشهای رسمی نشان میدهند که مقادیر ثبتشده در محدودهٔ مجاز بینالمللی و استانداردهای ایمنی قرار دارند. این اندازهگیریها معمولاً چگالی توان را در فواصل مختلف اطراف آنتن بررسی میکنند و با مقادیر مرجع ICNIRP یا استانداردهای ملی مقایسه میشود.
اگر نگران هستید، چه کار کنید؟
نگرانی طبیعی است، اما چند راه ساده وجود دارد که اطمینانبخش است:
- از منابع رسمی گزارشها و اندازهگیریهای نهادهای دولتی و پژوهشگاهها پیگیری کنید.
- در محلِ زندگی خود میتوانید با درخواست از نهادهای مسئول، گزارشهایی دربارهٔ سطح تابش دریافت کنید.
- بهداشت دیجیتال را رعایت کنید: استفادهٔ متعادل از تلفن همراه، استفاده از هندزفری برای تماسهای طولانی و نگه داشتن دستگاه در فاصلهٔ کم از بدن، همه اقداماتی ساده و مؤثرند.
نکات فنی که به تصمیمگیری کمک میکنند
برخی جزئیات فنی که باید بدانید:
- دکلها معمولاً توان بالای خروجی ندارند؛ انرژی آنها برای پوششدهی سیگنال است نه انرژیزایی بیمورد.
- چگالی توان با فاصله کاهش مییابد؛ بنابراین سطح تابش در داخل ساختمانها معمولاً پایینتر از محدودهٔ نزدیک آنتن است.
- نسلهای جدید فناوری (4G/5G) طراحیشده برای مصرف انرژی کاراتر هستند و استانداردها را رعایت میکنند؛ با این حال شبکههای جدید نیاز به مطالعات مداوم دارند.
در نهایت، شواهد علمی کنونی و اندازهگیریهای نهادهای بینالمللی و ملی نشان میدهد که دکلهای مخابراتی نصبشده طبق استاندارد، خطر قابلتوجه و اثباتشدهای برای سلامت عمومی ایجاد نمیکنند. با این وجود، پایش مستمر، شفافیت دادهها و پژوهشهای بلندمدت برای حفظ اعتماد عمومی و بررسی فناوریهای نو همچنان ضروری است.