اینترنت رایگان (پروژه لون)؛ آثار و پیامدهای آن!

مقدمه:

چند سالی است حرکتی در فضای مجازی در جهت متصل کردن تمام مردم دنیا به خصوص مردم کشورهای فقیر، به اینترنت آغاز شده است. این حرکت که در سال ۲۰۱۳ میلادی با انتشار مقاله‌ای از آقای زاکر برگ مؤسس و مدیرعامل فیس بوک به جنبش «ارتباط، حق انسان» مشهور شد، از سال ۲۰۰۸ با پروژه ای از سوی گوگل با نام پروژه لوون آغاز گردید که به موجب آن گوگل با هدف ارائه اینترنت پهن باند به مناطق محروم و صعب العبورِ جهان اقدام به ساخت و راه‌اندازی بالون‌هایی به همین منظور نمود. این حرکت در سال های بعد با پروژه های «منطقه آزاد گوگل» و «فیسبوک صفر» ادامه یافت و در سال ۲۰۱۳ با اعلام یک همکاری مشترک با نام Internet.org میان فیس بوک به عنوان رهبری این همکاری و شش شرکت فعال در زمینه موبایل- اینترنت به اوج خود رسید.

این حرکت(پروژه لون) که در حال ایجاد یک تحول بزرگ در توسعه فناوری های نوین در جهان است سوالاتی را در ذهن تحلیلگران ایجاد نموده است:

• آیا انگیزه های بشر دوستانه موجب راه اندازی این جنبش شده یا اهداف تجاری یا حتی سیاسی در پشت آن نهفته است؟
• اصولا چرا باید یک حرکت بشر دوستانه از سوی شرکت هایی ظهور و بروز نماید که اهداف اقتصادی حرف اول در آنهاست؟
• تبعات این حرکت بر حاکمیت دولت ها در ابعاد مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، و… تا چه اندازه است؟
• آیا توسعه این حرکت در کشورها همراه با تبعات امنیتی و اطلاعاتی خواهد بود؟
• حاکمیت ها برای آن که بدون تبعات منفی، از این تحول فناورانه در جهت توسعه کشورشان استفاده نمایند چه تمهیداتی باید بیندیشند؟

روشن شدن مسائل فوق و برخورد مناسب با این حرکت منوط به شناخت ابعاد مختلف آن خواهد بود .

پروژه لون چیست؟

پروژه لون پروژه ای است که در بخش تحقیقات گوگل با نام گوگل ایکس (Google X) اجرا می‌شود و ماموریت آن تامین دسترسی به اینترنت برای مناطق روستایی و صعب العبور است. این پروژه با استفاده از بالون‌هایی که در ارتفاع ۲۰ مایل (۳۲ کیلومتر) از سطح دریا قرار می‌گیرند پیاده سازی می‌شود. این بالون‌ها شبکه بی‌سیمی ایجاد می‌کنند که ارتباطات اینترنتی را با سرعتی در حد نسل سه و چهار موبایل تامین می‌نماید.

گوگل اواسط سال ۲۰۱۴ اعلام کرد که گوگل ایکس اکنون شامل هشت پروژه با عناوین زیر است.

• خودروی بدون راننده
• پروژه ای با نام وینگ که به تامین اشیاء و هواپیماهای بدون سرنشین می‌پردازد.
• پروژه عینک گوگل
• پروژه ساخت لنزهای چشم که از طریق اتصال به چشم و با استفاده از اشک چشم، قند خون(گلوکز) را اندازه گیری می‌کند.
• پروژه لون
• تولید توان از طریق هوا و باد
• پروژه ساخت قاشق های لرزه‌گیر برای بیماران پارکینسون
• پروژه ساخت شبکه عصبی برای تشخیص گفتار
• پروژه وب اشیاء

در پروژه لون با استفاده از داده‌های مربوط به سرعت و جهت باد، ارتفاع بالون‌ها در سطح باد تنظیم می‌شود. کاربران این شبکه با استفاده از آنتن مخصوصی که برروی بام منزل نصب می‌شود به شبکه اینترنت متصل خواهند شد. سیگنال از طریق این آنتن به بالون و از آنجا بین بالون ها و سپس به یک تامین کننده سرویس اینترنت(ISP) برروی زمین منتقل شده و به اینترنت جهانی وصل خواهد شد.

این شبکه علاوه به ارتباط دهی به کاربران روستایی و مناطق صعب العبور، در بلایای طبیعی نیز جهت برقراری ارتباط قابل استفاده است.

 تاریخچه:

گوگل در سال ۲۰۰۸ با شرکتی که تامین‌کننده بالون های کوچکی بود که یک BTS‌ را در ارتفاع ۳۲ کیلومتری حمل کرده و برای برقراری ارتباط میان کامیون‌های نفت‌کش و شرکت‌های نفتی در جنوب آمریکا استفاده می‌شد، قراردادی به امضاء رساند.

اولین نمونه بالون‌های لون در سال ۲۰۱۱ به صورت غیر رسمی آزمایش شد و ۱۴ ژوئن ۲۰۱۳ به صورت رسمی اعلام گردید و دو روز بعد به صورت آزمایشی شبکه‌ای با ۳۰ بالون در نیوزلند راه اندازی شد. گوگل سپس تعداد این بالون‌ها را به ۳۰۰ دستگاه رساند تا نیوزلند، استرالیا، آرژانتین و شیلی را نیز تحت پوشش قرار دهد. گوگل می‌گوید تعداد این بالون‌ها را به چند هزار دستگاه در جهان افزایش خواهد داد.

در سال ۲۰۱۴ اعلام شد که برخی اپراتورها قصد دارند از این بالون‌ها به عنوان BTSهای اجاره‌ای در راستای پوشش کامل کشور خود استفاده نمایند.

گوگل در می و ژوئن ۲۰۱۴ از این بالون‌ها برای آزمایش ارتباطات LTE (نسل چهار موبایل) در منطقه ای از برزیل نزدیک به خط استوا استفاده نمود.

فناوری پروژه لون:

فناوری که در این پروژه طراحی شده است به کشورها اجازه می‌دهد که در مناطق صعب العبور از اجرای گران ‌قیمتِ فیبر نوری برای اتصال به اینترنت خودداری کنند. گوگل معتقد است این امر به توسعه اینترنت در کشورهای درحال توسعه مانند کشورهای آفریقایی و آسیای جنوب شرقی که توان اقتصادی برای اجرای فیبر نوری ندارند کمک شایانی خواهد نمود.

بالون‌های پلی اتیلن قادرند در بادهای متداول برفراز جهان پرواز کنند. صفحات خورشیدی که در این بالون‌ها کار گذاشته شده قادر هستند ظرف چهار ساعت توان لازم را برای یک روز ارسال سیگنال اینترنت به ایستگاه زمینی، تامین کنند. ایستگاه‌های زمینی نسبت به بالون در فواصل یکصد کیلومتری از هم قرار می‌گیرند. در حال حاضر این بالون‌ها در باندهای فرکانسی ۸/۵ – ۴/۲ گیگاهرتز که نیاز به مجوز ندارند، ارتباط برقرار می‌کنند. گوگل مدعی است این باندها به کاربران، ارتباط اینترنت را با سرعتی در حد نسل سه موبایل ارائه می‌دهد.

بالون‌های بلند پرواز، در ارتفاعی حدود دو برابر هواپیما اما پایین‌تر از ماهواره‌ها پرواز می‌کنند. هر بالون سرویس اینترنت را با شعاعی در حدود ۲۰ کیلومتر تامین می‌کند که منطقه‌ای با وسعت ۱۲۵۶ کیلومتر مربع (به وسعت شهر نیویورک) را پوشش می‌دهد.

نگرانی دولت ‏ها

سه مسئله در رابطه با این پروژه، باعث نگرانی دولت ها شده است:

مسئله اول: هنوز مشخص نیست که دولت ها تا چه ارتفاعی می‌توانند فضای بالای سر خود را جزء مرزهای تحت کنترل خود بدانند.

ماهواره ها آزادانه بر فراز کشورها حرکت می کنند. هواپیمای کنکورد که در ارتفاع ۶۰ هزار پا از سطح دریا حرکت می کرد، برای گذر از فضای کشورها می بایست از دولت ها مجوز می‌گرفت. اما اسپودنیک و بلک برد بدون اجازه دولت ها در همین ارتفاع بر فراز کشورها پرواز کرده‌اند. این که دولت ها با پرواز بالونهای لون در ارتفاع ۳۴ کیلومتر از سطح دریا بر فراز کشورهایشان چگونه باید برخورد کنند، تبدیل به یک سوال شده است.

مسئله دوم: ارتباط بالون‌های لون با کاربران در باند فرکانسی ۴/۲ تا ۸/۵ گیگاهرتز انجام می‌شود. این باند در کشورها برای برقراری ارتباطات وای فای استفاده می‌شود. شبکه‌های وای فای برای ارتباط اینترنتی در فضاهای محدود مانند منازل و داخل ساختمان ها استفاده می‌شود. اینکه بدون اجازه رگولاتور بتوان شبکه‌ای در سطح وای فای با قدرت زیاد و به وسعت یک کشور ایجاد نمود نیز یکی از علامت‌های سوال است.

مسئله سوم: آن است که پروژه لون قصد دارد در کشورهایی که اینترنت به صورت کنترل شده به مردم ارائه می شود، اینترنت بدون محدودیت در اختیار کاربران بگذارد.

گوگل در پاسخ به تامین کنندگان اینترنت در کشور عربستان اعلام کرده است که برای رفع نگرانی مذکور در کشورهایی مانند خلیج فارس اینترنت ارسالی به کاربران از طریق تامین کنندگان همان کشور تهیه خواهد شد تا کنترل لازم بر روی آن اعمال شود.

گوگل در پاسخ سوال دیگری که ممکن است دولت های همسایه اقدام به شنود ارتباطات بالون ها کنند پاسخ داد که این ارتباطات رمزگذاری خواهند شد تا از این امر جلوگیری شود.

تحلیل امنیتی پروژه لون 

چنانچه بخواهیم تاثیر این فناوری بر امنیت کشور و راه های برخورد مناسب با آن را بررسی نماییم، توجه به نکات زیر ضرورت دارد:

– استفاده از این فناوری امکان پوشش ارتباطی مناطق روستایی و صعب العبور را با هزینه‌های بسیار کم تامین می‌کند. لذا اپراتورهای موبایل در کشورهای همسایه ایران به شدت از آن استقبال خواهند کرد. در این صورت حداقل خطری که ج.ا.ایران را تهدید می‌نماید، پوشش مناطق و شهرهای مرزی توسط بالون‌هایی است که در کشورهای همسایه فعالیت می‌نمایند.

– ارتفاعی که بالون‌های مذکور در آن حرکت می‌کنند و باندهای فرکانسی که مورد استفاده قرار می‌دهند، به گونه‌ای هستند که قوانین و مقررات لازم برای دولت‌ها جهت کنترل آنها وجود ندارد. لذا ممکن است گوگل به خود اجازه دهد، در موارد خاص، این بالون‌ها را بدون اجازه دولت‌ها، برفراز کشورها پرواز دهد.

– از طریق این شبکه دسترسی به اینترنت بدون فیلتر با سرعت بسیار مناسب و قیمتی ارزان برای مردم میسر خواهد شد.

– در شرایط خاص و بحرانی که دولت اقدام به قطع یا فیلتر اینترنت می‌کند، ارتباط اینترنتی که این بالون ها تامین می کنند نقش فیلتر شکن را داشته و اینترنت بدون محدودیت قابل بهره برداری خواهد بود.

– مهم ترین تهدید این شبکه، پدیده « گریز از درگاه‌های رسمی اینترنت » است. این پدیده وقتی به وجود می‌آید که ارتباطات در یک کشور با استفاده از ابزاری ارتباطی که در کنترل نیست، به برقراری ارتباط با خارج مرزهای داخلی بپردازند. با استفاده از شبکه لون، این امکان به وجود می آید که تمام ارتباطات تلفنی و اینترنتی از طریق این شبکه و بدون نظارت و کنترل انجام شود. این امر علاوه بر مشکلات اقتصادی که برای اپراتورهای مخابراتی و تامین کنندگان اینترنت بوجود می‌آورد، ممکن است برای امنیت هر کشوری تبعاتی را به دنبال داشته باشد.

مخاطرات و تهدیدات پروژه لون

– شدت یافتن پدیده گریز از درگاه های بومی اینترنت در داخل کشور

– ناکارآمدی شبکه ملی اطلاعات: اصلی ترین هدف ایجاد شبکه ملی اطلاعات که امروزه در دستور کار دولت های مختلف از جمله ج.ا.ا قرار گرفته است، جلوگیری از خروج اطلاعات حریم خصوصی مردم و ارتباطات داخل کشور و ذخیره شدن این اطلاعات در مراکز داده خارجی است. با ایجاد شبکه های بومی، در برنامه های شنود انبوه سازمان‌های اطلاعاتی ابرقدرت ها به خصوص NSA ، حفره های اطلاعاتی بزرگی ایجاد خواهد شد. شاید تنها راهی که سازمان‌های اطلاعاتی مذکور می‌توانند حفره‌های اطلاعاتی مذکور را از بین ببرند، انجام پروژه‌های ذکر شده همچون پروژه لون و موارد مشابه است. زیرا با ارائه خدمات اینترنتی ارزان یا رایگان و بدون محدودیت و فیلتر، کاربران کشورها ترغیب می‌شوند به جای استفاده از ترافیک اینترنت داخلی یا اینترانت ملی از این خدمات استفاده نمایند. در این صورت دسترسی سازمان هایی مانند NSA به ترافیک داخلی کشورها به سهولت امکان پذیر خواهد بود .

– امکان دسترسی و شنود و ذخیره سازی اطلاعات حریم خصوصی مردم، حریم سازمانی و حاکمیتی کشورها توسط صاحبان این دست از فناوری ها

– امکان شنود و کنترل اطلاعات و ارتباطات اینترنتی توسط تمامی کشورهای که در مسیر این بالون ها قرار دارند.

– امکان ضبط و بهره برداری غیر مجاز از مکالمات و عکس برداری از فواصل نزدیکتر از ماهواره ها

– با ایجاد امکان مکالمه رایگان موجب ضرر و زیان های اقتصادی به اپراتورهای تلفن همراه و ثابت در کشورهای واقع در مسیر این بالون ها می گردد.

توصیه ها و راه کارهای پیشنهادی 

به نظر می‌رسد با توجه به ابراز علاقه اپراتورهای منطقه مبنی بر استفاده از این فناوری و قول هایی که گوگل برای رفع نگرانی های دولت های منطقه داده است، در آینده شاهد استفاده از این بالون ها در کشورهای همسایه خواهیم بود. در این صورت به منظور کاهش تبعات خاص اقتصادی، اجتماعی و امنیتی بهره برداری فراگیر از این دسته از پروژه ها تدابیر زیر را می‌توان اندیشید:

• با ایجاد کنوانسیون های فنی در منطقه و با ارتباط، هماهنگی و همکاری وزارتخانه های مرتبط در کشورهای در مسیر بالون ها ضمانت های بین المللی برای عدم پوشش مناطق مرزی از دسترس این بالون ها ایجاد گردد.

– با ایجاد و توسعه فناوری های مشابه بومی امکان دسترسی برای مناطق محروم و کم برخوردار داخلی به منظور استفاده از اینترنت رایگان و کنترل شده فراهم گردد.

– اقداماتی در جهت تدوین و تصویب مقررات جدید در رابطه با خلاء‌های قانونی در داخل کشور و در مجامع بین المللی انجام شود.

– برای جلوگیری از بهره برداری از هم گسسته عمومی از اینترنت رایگان خارجی باید کیفیت ، خدمات مربوطه و تعرفه اینترنت در داخل بهبود یابند. در این رابطه راه اندازی شبکه ملی اطلاعات که سرعت و کیفیت را بالا برده و موجب کاهش شدید تعرفه اینترنت داخلی ‌شود باید به عنوان یکی از اقدامات ضروری در دستور کار وزارتخانه های مرتبط قرار گیرد.

– فیلترینگ اینترنت باید به صورت هدفمند و با الگوی مشخص بهینه گردد تا موجب ایجاد انگیزه های کاذب برای استفاده از اینترنت های غیر بومی نگردد.

– سرویس های مشابه و جذاب دنیا به صورت بومی ارائه گردند.

– خدمات اینترنتی بومی و به صورت رایگان توسعه داده شود. تا افراد به دلیل هزینه بالا یا نداشتن گوشی هوشمند، جذب اینگونه خدمات اینترنتی نشوند. برای این منظور و به عنوان شروع توزیع اینترنت رایگان، می توان برخی خدمات از جمله پرداخت قبوض، ارتباط اورژانسی با مراکز بهداری ، سرویس دهی های بانکی ، درخواست های حمل و نقل و… را در اینترنت به صورت رایگان در اختیار مردم قرار داد.

– مراکز علمی و پژوهشی و دانشگاه ها از اینترنت رایگان یا کم هزینه برخوردار شوند.

– توسعه و توزیع شبکه های صدا و سیمای ملی در اینترنت به صورت رایگان.

 

منبع : موسسه مطالعات راهبردی فرهیختگان، گروه فناوری و فضای مجازی ، وبسایت راهبرد ملی