یکی از دغدغه‌های اصلی در نصب تجهیزات موبایل در کشور، نگرانی از مضرات احتمالی تشعشعات ساطع شده بوده و این امر اپراتورهای شبکه موبایل را با مشکلاتی جدی روبه‌رو ساخته است. شایعات فراوان و اکثرا دروغین سبب شده تا کاربران جامعه دارای یک موضع منفی و اغلب اشتباه در این ارتباط بوده و به همین خاطر نیاز به اطلاع رسانی صحیح و آگاه سازی جامعه، امری ضروری محسوب می‌شود.
موضوع تاثیر تشعشعات موبایل و دکل‌های مخابراتی بر سلامت انسان مورد توجه رئیس جمهور محترم نیز قرار گرفته و طبق دستور ایشان، کارگروهی متشکل از نهادها و سازمان‌های مختلف مسئول پیگیری این مسئله شده‌اند.
در این زمینه در سطح بین المللی هم تاکنون اظهار نظرهای متعددی صورت گرفته و در کشورهای مختلف بررسی‌های گوناگونی بر روی این مقوله انجام شده است. بر اساس این بررسی‌ها گاهی عده‌ای روی مخاطرات جدی امواج موبایلی پافشاری می کنند اما در مقابل این عده گروهی نیز هستند که بر این نکته تاکید دارند که طبق تحقیقات صورت گرفته در سطح بین المللی تاکنون مضر بودن این تشعشعات اثبات نشده است.
امواج و اشعه‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند که در این میان دسته اول قابلیت یونیزه کردن بافت‌های زنده را دارند و دسته دوم فاقد این قابلیت محسوب می‌شوند که امواج موبایل جزو دسته دوم هستند. دسته‌ای که یونیزه کننده نام گرفته، دارای فوتون‌های بسیار قوی هستند که دارای خاصیت تخریب بافت‌های زنده در بدن بوده و تابش‌های مواد رادیواکتیو همچون رادون جزو این دسته قرار می‌گیرند.
امواج غیر یونیزان، بخشی از امواج الکترومغناطیس هستند که با جذب شدن در ماده در شرایط عادی در ساختار تشکیلاتی اتم آن ماده تغییری ایجاد نمی‌کنند. البته این دسته از امواج نیز در اثر مواجهه با انسان بسته به شدت و فرکانس ماهیتشان، می‌توانند بر بافت‌های مختلف اثرات مخربی بگذارند، مانند امواج مادون قرمز که در صورت برخورد با چشم غیر مسلح سبب ایجاد آب مروارید و یا حتی نابینایی می شود. علاوه بر امواج غیر یونیزان طبیعی، مانند اشعه‌هایی که در نور خورشید وجود دارند، امروزه وسایل الکتریکی که در صنعت به کار گرفته می‌شوند و یا مصارف خانگی دارند، مولد امواج غیر یونیزان محسوب می‌شوند.
امواج ماوراء بنفشی که در اثر جوشکاری با برق ایجاد می‌شوند، امواج مادون قرمزی که در کوره های مذاب تولید می‌گردند، امواج ناشی از فرستنده‌های رادیویی و ماهواره‌ای، امواج متساطع از برخی وسایل مثل دستگاه ماکرویو، تلفن‌های همراه و… همگی جزو امواج غیر یونیزانی هستند که تاثیرات متفاوتی در بدن انسان ایجاد می‌کنند.
امواج مایکروویو در بخش‌های مختلف صنعتی، پزشکی، علمی و لوازم خانگی، کاربردهای بسیاری دارند. استفاده این امواج با باند فرکانس کاری حدود یک گیگاهرتز در تلفن همراه باعث ایجاد اثرات حرارتی و غیر حرارتی می‌شود. با توجه به استفاده فراوان و طولانی مدت افراد مختلف جامعه از این وسیله و آثار بیولوژیکی متناسب با شدت میدان، فرکانس، شکل موج و مدت مواجهه، ما را بر آن داشته است که تحقیقاتی در این خصوص انجام داده و به بررسی استانداردهای موجود و کاستی‌های این مساله بپردازیم.
در این تحقیق سعی شده با مرور یافته‌های بدست آمده و استانداردهای موجود به نتایج منطقی جهت حل معضلات موجود رسید و تهیه پاسخ به شاکیان در خصوص نصب دکل های مخابراتی تلفن همراه اقدام نمود. بر اساس بررسی‌های به‌عمل آمده طبق یافته‌های علمی، توصیه گردیده است که اقدامات حفاظتی و رعایت استاندارد ها بر اساس رهنمودهای ICNIRP در سرلوحه اهداف سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط انجام گیرد.
استفاده از امواج مایکروویو در باند فرکانسی حدود 1 تا 3 گیگاهرتز در تلفن‌های همراه و نیز رشد روز افزون کاربران این محصول انسان را در مواجهه هر چه بیشتر این امواج قرار داده است.
طی مطالعه‌ای در ژاپن مشخص شده که مواجهه با امواج مایکروویو تلفن همراه در محفظه فلزی، جذب انرژی را بیشتر می‌کند؛ مثلا کاربرد تلفن همراه در اتومبیل موجب جذب بیشتر امواج می‌شود که احتمالا به دلیل انعکاس و بازتاب امواج از طریق سطوح فلزی ماشین و جذب مجدد آن‌ها توسط بدن انسان است، لذا توصیه می‌گردد در چنین مواقعی کمتر از تلفن همراه استفاده شود و یا از کیف‌های کوچک دور از بدن برای نگهداری تلفن همراه در جهت کاهش امواج جذب شده توسط بدن بهره بگیرید.
آنتن هایی که برای مصارف مخابراتی در زمینه تلفن همراه، اینترنت پرسرعت و… استفاده می‌شود، به آنتن‌های BTS ملقب است.
BTSها عموما دارای 3 سکتور B ،A و C بوده که هر کدام حدود 120 درجه در سطح افق را پوشش می‌دهند که جمعا 360 درجه می‌شود. هر BTS قادر است تا حدود ۳۰ کیلیومتر را پوشش دهد. البته در عمل برد مفید آن در فضای باز و بدون هیچ‌گونه ساختمان و یا مانعی ۲۰ کیلیومتر تخمین زده می‌شود. در فضای شهر و با وجود ساختمان‌های بلند و متعدد، برد مفید BTSها را بین 2 تا 5 کیلومتر در نظر می‌گیرند. قدرت خروجی BTS و قدرت خروجی گوشی به صورت خودکار تنظیم می‌شود.
هنگامی که در نزدیکی BTS قرار دارید، قدرت خروجی کمتر و هنگامی‌که به‌تدریج از آن دور می‌شوید، تا یک نقطه خاص بیشتر و سپس کمتر می‌شود. بر اساس فرکانس و قدرت خروجی گوشی‌های همراه، برد مفید تا اولین سایت قابل رویت توسط گوشی همراه عملا به شرح ذیل است:
داخل شهر: ۲ تا ۴ کیلومتر
خارج شهر: ۵ تا ۱۰ کیلومتر
فضای باز: ۲ تا ۱۰ کیلومتر
ایستگاه پایه تلفن همراه جهت پوشش نواحی جغرافیایی در مناطق مختلف نصب می‌گردد و شبکه‌های تلفن همراه شامل اتاق کنترل متصل به ایستگاه پایه است. پوشش سیگنال‌های ارسالی در حالت آرمانی در حدود بیش از ۲۰ کیلومتر بوده که در شکل زیر موقعیت دریافت کننده و آنتن موجود بر روی دکل مخابراتی نشان داده شده است.
ماهیت فیزیکی انتشار امواج الکترومغناطیس یک آنتن، با توجه به میزان فاصله از منبع و همچنین مواضع ثابت یا متحرک اطراف آنتن، وضعیت‌های مختلفی را برای اندازه گیری ایجاد می‌کند. به طور مثال در اطراف یک آنتن سه میدان نزدیک، میانه و دور شناسایی شده است. اجزای میدان الکتریکی و مغناطیسی در میدان دور ارتباط تنگاتنگی با هم داشته و کافی است فقط یکی از آن‌ها را اندازه بگیریم، ولی در میدان نزدیک به‌دلیل پیچیدگی ارتباطات بین میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی و تداخل انرژی فعال بین منبع و بدن انسان بهتر است میزان در معرض قرارگیری مستقیم بر اساس نرخ جذب ویژه یعنی SAR تعیین گردد و تا مسافتی از زیر آنتن حالت سایه بوده و توان موج منتشره در آن کمتر از مقدارش در محدوده گلبرگ اصلی (پترن اصلی) آنتن است.
استانداردهای در معرض قرار گیری میدان‌های رادیویی تلفن همراه
در این جا سعی شده مراجع معتبر در دنیا مورد استناد قرار گیرد که از آن جمله می‌توان به کمیته بین المللی حفاظت در برابر تشعشعات غیر یونیزه ICNIRP و سازمان بهداشت جهانی WHO اشاره کرد.
بر اساس نتایج حاصل از بررسی تحقیقات علمی، جلوگیری از اثرات حرارتی هنوز هم به عنوان بهترین اصل برای ترسیم راهنمایی در مورد تماس با تشعشع باقی مانده است و به‌صورت کلی راه‌کار ارایه شده به وسیله ICNIRP به NRPB یا هیات ملی حفاظت رادیولوژیکی داده می‌شود.
درحال حاضر برآیند تحقیقات بیان کننده این امر است که تماس با میدان‌های رادیویی در سطحی زیر حدود ارایه شدهNRPB و ICNIRP هیچ اثر نا مطلوبی بر سلامت افراد عامه جامعه نخواهد گذاشت. جداول زیر مقایسه استانداردهای کشورهای مختلف در زمینه شدت میدان الکتریکی و چگالی توان در میدان‌های رادیوفرکانسی تلفن همراه است.
بدون تردید استفاده از تلفن همراه نیازمند زیرساخت هایی است که شاید در بین این زیرساخت‌ها مهـم تـرین آن آنـتن‌هـای BTS است. در ارتباط با گوشی تلفن همراه هنوز مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای در جهان در حال انجام است و بر اساس مطالعات انجام شده، شدت میدان اطراف گوشی تلفن همراه بسیار کم است. برخلاف اثرات حرارتی امواج مایکروویو که منحصرا با چگالی توان یا SAR تعریف می‌شود، اثـرات بیولوژیـک غیـر حرارتی مایکروویو به شرایط مواجهه بستگی دارد که علاوه بر چگالی تـوان و SAR عوامـل مختلـف دیگـری نظیـر نوع آنتن، پارمترهای فضایی، فرکانس، مدولاسیون، زمان تناوب و مدت مواجهه، مجاورت آنتن به بافت و سطحی از بافت که مـورد مواجهـه قـرار گرفته، بسیار موثر هستند. البته اثر چگالی توان از اهمیت بالاتری برخوردار است.
اثر چگالی توان وابستگی شدیدی به مدت مواجهه دارد، به طوری که اثرات غیر حرارتی ناشی از چگالی توان کم در مواجهه طولانی مـدت مـی‌توانـد مشابه اثرات غیر حرارتی ناشی از چگالی توان بالا در مدت مواجهه اندک باشد. آلودگی امواج الکترومغناطیس مثل بقیه آلودگی‌ها نیست که وضعیت مناطق مختلف روی هم اثر بگـذارد، بلکـه در هر منطقه‌ای که اقدامات لازم در جهت کنترل مبادی این آلودگی انجام شده باشد، آن منطقه سالم خواهد بود.
در داخل کشور ما نیز نهادهای مسئول در حوزه تبادل اطلاعات و ارتباطات قوانین و دستور العمل‌هایی وضع نموده‌اند که توسط اپراتورها اجرایی شده است. در این بین اپراتورهای ارتباطات سیار و همچنین اپراتورهای اینترنت موظف به اجرای این قوانین و مقرارات بوده و سازمان انرژی اتمی ایران به‌عنوان واحد قانونی، مسئول نظارت بر عملکرد صحیح اپراتورها طبق پروانه اشتغال به‌کار پرتوکاران و به‌کارگیری صنایع پرتوزا هستند.
در مقالات آتی به توضیح پاک بودن امواج اپراتورها و مقایسه آن با سایر اپراتورهای کشورهای دیگر خواهیم پرداخت.
???