آیا باید نگران فاصله محل زندگی‌مان با آنتن‌های BTS باشیم؟

یک باور عمومی در میان مردم وجود دارد که هرچه از آنتن‌های موبایل BTS بیشتر فاصله بگیرند؛ امن‌تر هستند و امواج رادیویی روی سلامتی‌شان تاثیرگذار نیستند.

متاسفانه، برخی رسانه‌ها و وب‌سایت‌ها هم ندانسته به این موضوع دامن می‌زنند و با بیان فاصله‌هایی مانند ۱۰۰ متر، ۱۵۰ متر و ۳۰۰ متر سعی می‌کنند ذهن‌های مردم را بیشتر مشوش و به اشتباه بیندازند.

در این مطلب می‌خواهیم به طور کامل نحوه پرتوافکنی آنتن‌های BTS را بررسی و نشان دهیم بیان پارامترهایی مانند فاصله برحسب متر از این آنتن‌ها به طور کامل اشتباه است و هیچ معیاری جز اندازه‌گیری چگالی توان امواج الکترومغناطیسی توسط مراکز مرتبط برای فاصله ایمن از آنتن‌های BTS ملاک نیست.

باورهایی اشتباه درباره آنتن‌های رادیویی

عدم آشنایی با اصول انتشار امواج رادیویی و نحوه عملکرد آنتن‌های BTS باعث شده این تصور اشتباه رایج شود که با فاصله‌گیری از آنتن‌های موبایل می‌توان از خطرات و اثرات امواج رادیویی بر بدن در امان بود.

حتی در جامعه مشاهده می‌شود خانواده‌هایی که صاحب نوزاد شدند؛ با محاسبات و اندازه‌گیری‌هایی سعی می‌کنند اتاقی را برای کودک و نوزاد خود انتخاب کنند که فاصله بیشتری با یک آنتن BTS دارد. برخی املاکی‌ها برای خرید ارزان‌تر یک خانه کلنگی یا آپارتمان سعی می‌کنند به نزدیکی آن با یک آنتن BTS اشاره کنند.

مثلا، اگر از پنجره آپارتمان بتوانند یک دکل مخابراتی یا آنتن موبایل نصب شده روی پشت بام ساختمانی در دوردست را ببینند؛ فورا قیمت را کاهش می‌دهند.

بسیاری از سایت‌های خبری و رسانه‌های عمومی هم به دلیل عدم آشنایی با ماهیت کار آنتن‌های BTS، نحوه انتشار امواج رادیویی، استانداردهای چگالی توان و غیره سعی می‌کنند با دادن اطلاعاتی اشتباه، به تشویش و نگرانی مردم بیفزایند و ذهنیت‌شان درباره آنتن‌های BTS موبایل را منفی کنند.

در حالی‌که با دانستن نحوه کار این آنتن‌ها و آگاهی از برخی اصول ساده مخابراتی امواج و فرکانس رادیویی می‌توان آرامشی بر ذهن و رفتار ما حاکم کرد و برخی تصورات اشتباه ما درباره این موضوع‌ها را تغییر داد.

اگر بدانیم هیچ‌گونه روش و پارامتری برای تعیین یک حاشیه امن یا فاصله ایمن از آنتن‌های BTS وجود ندارد و زندگی در شهری با انواع برج‌ها، ساختمان‌ها و موانع می‌تواند چگالی توان امواج رادیویی را تضعیف یا حتی تقویت کند؛ دیگر به دنبال متر و اندازه‌گیری فاصله از یک آنتن نخواهیم رفت و شاید حتی خرید یک آپارتمان در همسایگی یک آنتن BTS را به خرید یک آپارتمان در چند خیابان آن‌طرف ترجیح ‌دهیم.

نحوه انتشار موج از منبع تشعشع رادیویی

اجازه بدهید نگاهی به نحوه انتشار موج حاصل از یک منبع تشعشع با فرکانس رادیویی از آنتن BTS در فضای اطراف داشته باشیم تا بهتر و صحیح‌تر درباره ماهیت فاصله صحبت کنیم.

آنتن‌های رادیویی به طور کلی دو دسته هستند. آنتن‌های همه جهته (Omni) سعی می‌کنند امواج رادیویی را در تمام محیط اطراف خود انتشار دهند.

این آنتن‌ها شعاع پخشی ۳۶۰ درجه دارند و امواج را در همه جهت‌ها به طور یکسان و با چگالی توان برابر منتشر می‌کنند. برعکس، آنتن‌های جهتی (Sectoral) برحسب زاویه نصب سعی می‌کنند امواج رادیویی را به طور موثر روی یک قطاع یا محور دایره منتشر کنند.

این امواج از آنتن خارج شده و با یک زاویه و شیب مشخص به سمت سطح زمین پراکنده می‌شوند. این ویژگی آنتن‌های سکتورال باعث شده است که در شهرها برای آنتن‌های BTS از این نوع آنتن‌ها استفاده شود. هر ایستگاه پایه می‌تواند براساس ظرفیت تعریف شده چندین آنتن سکتور داشته باشد.

بنابراین، اولین نکته‌ مهمی که باید درباره آنتن‌های BTS بدانیم؛ این آنتن‌ها در جهت‌هایی غیر از جهت اصلی آنتن‌های سکتورال، قدرت تشعشع بسیار ضعیفی دارند. اپراتورهای موبایل با محاسبات و نقشه دقیق، سعی می‌کنند آنتن‌های سکتورال را روی یک ایستگاه پایه طوری نصب کنند که برخی جهت‌های مورد نیاز تقویت شده و دیگر جهت‌ها تشعشع ضعیف‌تری بگیرند.

برای مثال، کنار یک آنتن سکتور یا جهتی می‌تواند ۳۰۰ برابر ضعیف‌تر از لوب اصلی (Main Lobe) باشد. به علاوه، لوب‌های کناری یک تشعشع آنتن سکتورال (Side Beam) می‌تواند بهره (Gain) ضعیف‌تری نسبت به Main Beam داشته باشد. هر چه این موج رادیویی به سوی سطح زمین نزدیک‌تر می‌شود؛ بهره و چگالی توان موج را از دست می‌رود.

البته، این در شرایط ایده‌آل و بدون وجود ساختمان یا مانع منعکس‌کننده موج رادیویی است. ساختمان‌ها، برج‌ها و موانع دیگر شهری می‌توانند امواج رادیویی را منعکس کنند که تحت شرایطی این امواج رادیویی ضعیف‌تر یا حتی قوی‌تر می‌شوند و معادلات را برهم خواهند زد.

واحد چگالی توان بر حسب وات بر متر مربع (W/m²) اندازه‌گیری می‌شود و روی محور لوب اصلی به تدریج با مربع فاصله از آنتن کاهش پیدا می‌کند.

اما، اندازه‌گیری بهره و چگالی توان موج حاصل از یک منبع تشعشع در نزدیک زمین و همین‌طور سطح زمین با فاصله‌های افقی و عمودی از آنتن BTS بسیار پیچیده می‌شود و نمی‌توان یک معیار ساده برحسب متر برای چگالی توان یا قدرت امواج رادیویی بیان کرد.

در لوب کناری (Side Lobe) نزدیک آنتن و لوب‌ متمایل به پایه آنتن باز هم محاسبات اندازه‌گیری چگالی توان پیچیده‌تر می‌شود. حالا تصور کنید در این محاسبات بخواهیم نقش موانع طبیعی مانند تپه‌ها، موانع مصنوعی مانند ساختمان‌ها و دیگر عوامل مزاحم سیگنال‌ها مانند ماشین‌ها و مردم را هم وارد و اندازه‌گیری کنیم.

هریک از این موانع می‌توانند باعث کاهش چگالی توان یا تضعیف یک سیگنال شوند.

حاشیه امن آنتن‌های BTS کجا است؟

اکنون که با نحوه انتشار امواج رادیویی از آنتن‌های BTS آشنا شدیم و اطلاعاتی فنی و صحیحی پیرامون بهره و چگالی توان یک موج رادیویی در زاویه‌ها و فاصله‌های مختلف از آنتن دست‌مان آمد؛ بهتر می‌توانیم درباره حاشیه امن آنتن‌های موبایل صحبت کنیم.

در حالتی که یک آنتن BTS را در فضای آزاد بدون مانع تصور کنیم؛ در زیر و کنار پایه آنتن BTS هیچ‌گونه تشعشع و سیگنالی از لوب اصلی وجود ندارد.

این حاشیه امن می‌تواند چندین متر افقی از پایه آنتن ادامه داشته باشد. هرچه در زاویه افقی از پایه آنتن دورتر شویم یا در زاویه عمودی از سطح زمین فاصله بگیریم؛ چگالی توان امواج رادیویی افزایش خواهد یافت.

برای مثال، دو فرد در فاصله ۳۰ متری افقی از پایه یک آنتن BTS قرار دارند ولی نفر اول روی سطح زمین (تصور کنید طبقه همکف یا اول یک آپارتمان) قرار دارد ولی دیگری از سطح زمین (تصور کنید در طبقات بالای آپارتمان) بالاتر است.

این دو فرد امواج رادیویی با چگالی توان متفاوتی دریافت می‌کنند. نفر اول ممکن است اصلا در زاویه تشعشعات نباشد یا تشعشعاتی با توان بسیار ناچیز دریافت کند ولی نفر دوم به طور جدی در معرض امواج رادیویی با چگالی توان بالا است.

افراد روی سطح زمین هم در معرض امواج رادیویی هستند ولی همان‌طور که گفتیم و در تصاویر هم مشاهده می‌کنید؛ این تشعشعات رادیویی بسیار ضعیف‌تر از آنی هستند که بتوانند خطرساز باشند و سلامتی انسان را تهدید کنند.

معلوم نیست چرا در رسانه‌ها روی فاصله مختلف ۱۰۰، ۱۵۰ و ۳۰۰ متر از یک آنتن BTS صحبت می‌شود. البته گفتیم هیچ‌یک از این اعداد صحیح نیست و تحت شرایط بسیار زیادی قابل تغییر است.

به همین دلیل، تنها معیار و راه‌کار برای تعیین چگالی توان امواج رادیویی و تعیین فاصله از آن‌ها در هر سطح و بعدی، اندازه‌گیری میزان تشعشعات آنتن‌های BTS و استناد به آن است.

هم سازمان انرژی اتمی و هم سازمان تنظیمات مقررات ارتباطات رادیویی و همین‌طور سایر مراکز تحقیقاتی دیگر به طور مرتب و دوره‌ای این اندازه‌گیری‌ها را انجام داده و نتایج را منتشر می‌کنند.

اخیرا هم سازمان تنظیم مقررات از سامانه آنلاین اندازه‌گیری تشعشعات رادیویی را برای دو شهر تهران و شیراز راه‌اندازی کرده است.

اپراتورهای موبایل هم هنگام نصب یک آنتن BTS و سوار کردن آنتن‌های جهتی (سکتورال) باید برخی فاصله‌ها و استانداردها را رعایت کنند تا مردم در هر سطح از زمین یا فاصله از آنتن در معرض امواج رادیویی با چگالی توان بیش از استاندارد قرار نگیرند.

نتایج اندازه‌گیری‌های دوره‌ای در ایران یا سامانه آنلاین اندازه‌گیری تشعشعات رادیویی نشان می‌دهد چگالی توان امواج آنتن‌های BTS در ایران بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی و خود استاندارد تعیین شده در ایران است.

دانستن این موضوع می‌تواند آرامش بیشتری برای مردم در پی داشته باشد و بدون توجه به برخی شایعات و اطلاعات اشتباهی که رسانه‌ها منتشر می‌کنند؛ زندگی راحت توام با سلامت و تندرستی داشته باشند.