در هر ۳۶۵ روزی که زمین یک بار به دور خورشید می‌چرخد، ما انسان‌ها این فرصت را داریم که دکمه ریست را فشار دهیم و تبدیل به آدم‌هایی با یک بدن متناسب‌تر و ورزیده‌تر شویم.
با فرا رسیدن ماه ژانویه، فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی پر از توصیه‌هایی می‌شوند که درباره اینکه چه غذاهایی بخوریم، چگونه منظم تمرین کنیم یا چگونه وزن خود را کاهش دهیم و سالم بمانیم صحبت می‌کنند.
در واقع، همه ما اوایل هر سال، با دیدن چنین شور و شوقی، انگیزه پیدا می‌کنیم که تا جای ممکن زیاده‌روی‌های سال گذشته را جبران کنیم. اما این شور و شوق می‌تواند باعث شود که ما بیش‌ازاندازه جوگیر شویم و بخواهیم که با انجام تمرینات ورزشی شدید و زیاد در مدت زمان کوتاه، به اهداف خود برسیم.
فعالیت‌های عضلانی فرساینده، به‌ویژه بعد از یک دوره طولانی بی‌تحرکی، می‌تواند آسیب‌های شیمیایی و فیزیکی زیادی را به غشای سلول‌های ماهیچه‌ای وارد کنند و باعث واپاشی عضلات شوند.
اخیرا یکی از متخصصین پزشکی ورزشی و فیزیولوژیست تمرین، در مقاله خود به موارد زیادی از این‌گونه واپاشی‌های عضلات اسکلتی که باعث آسیب‌های جدی به سایر بخش‌های بدن نیز شده‌اند اشاره کرده است.
البته ذکر این موارد در اینجا، نه به منظور ترساندن مردم و برگرداندن‌شان به روی مبل‌های راحتی‌شان بلکه به‌خاطر افزایش آگاهی آنها در این زمینه صورت گرفته است.
بنابراین هدف از گفتن این موارد، یادآوری این نکته به ورزشکاران، مربیان و حتی افراد عادی است که پاسخ فیزیولوژی مطلوب بدن به فعالیت‌های ورزشی، نیاز به یک دوره تمرین‌های ملایم و یک دوره ریکاوری مناسب در بین بخش‌های تمرینی دارد.
علاوه بر عضلات، کلیه‌ها هم آسیب می‌بینند
در اصطلاح پزشکی به واپاشی سلول‌های عضله، رابدومیولیز (rhabdomyolysis) یا به‌طور خلاصه رابدو گفته می‌شود. زمانی که سلول‌های ماهیچه‌ای شکاف بر می‌دارند، محتوای درون آنها به داخل جریان خون رها می‌شود. این محتواهای سلولی شامل آنزیم‌هایی مانند کراتین و کیناز (kinase)، الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم و پروتئین‌هایی مانند میوگلوبین (myoglobin) می‌شوند.
میوگلوبین، نوعی پروتئین بزرگ و قرمزرنگی است که می‌تواند سیستم فیلتراسیون کلیه یا لوله های کلیه را مسدود کند. این پروتئین همچنین می‌تواند تبدیل به نوعی محصولات جانبی سمی شود که به کلیه‌ها صدمه بزنند. در موارد نادر، وجود مقادیر بسیار زیاد میوگلوبین در جریان خون می‌تواند عملکرد کلیه را به‌کلی متوقف کند؛ اتفاقی که در مورد یک دونده ماراتون ۲۷ ساله افتاد و باعث مرگ او شد.
محققان اخیرا در مطالعه‌ای که بر روی تعدادی از شناگران دانشگاهی انجام داده‌اند، مواردی از بروز رابدومیولیز را مشاهده کرده‌اند. در این مطالعه، ۶ نفر از ۳۴ شناگری که از آنها خواسته شده بود تا در طول بیست دقیقه بیشترین تعداد بارفیکس و پرس سینه را انجام دهند، راهی بیمارستان شدند.
به نظر می‌رسد که موارد بروز رابدومیولیز علایم‌دار (symptomatic rhabdo) یا آن‌هایی که به درمان پزشکی نیاز دارند، در بین ورزش‌های تیمی دانشگاهی با سرعت هشداردهنده‌ای در حال افزایش است.
تاکنون ۱۷ مورد رابدوی تیمی مشاهده شده است که در اثر انجام سریع فعالیت‌های بسیار شدید در مدت زمان بسیار کوتاه اتفاق افتاده‌اند. این فعالیت‌های تیمی شامل ورزش‌هایی مانند فوتبال، شنا، چوگان، بسکتبال، سافت‌بال و والیبال می‌شوند.
ورزشکاران غیررقابتی هم تحت تاثیر قرار گرفته‌اند
اما شاید این سوال پیش بیاید که آیا ممکن است این اتفاق در مورد افراد عادی‌ای که به دنبال تناسب اندام هستند نیز بیفتد؟ باید بگوییم که هر فعالیت فیزیکی جدید یا مفرط می‌تواند باعث رابدو علایم‌دار شود.
انجام شدید کارهایی مانند باغبانی، وزنه‌برداری یا فعالیت‌هایی از نوع کراس‌فیت و حتی تست‌های فیتنس، می‌توانند منجر به بروز رابدو علایم‌دار با آسیب‌های جدی به کلیه‌ها شوند.
بیش از ۹۰ مورد بروز رابدو، بعد از تمرینات ورزشی شدید با دوچرخه ثابت گزارش شده است. همچنین در یک مورد خاص، ۱۱۹ دانش‌آموز تایوانی که توسط معلم‌شان مجبور به انجام ۱۲۰ بارفیکس در عرض ۵ دقیقه شده بودند، کارشان به اورژانس کشید.
بنابراین واپاشی سلول‌های عضلانی، می‌تواند بعد از ۵ دقیقه تا ۳۶ ساعت فعالیت فیزیکی شدید و عادت‌نکرده صورت بگیرد. اما انجام ملایم تمرین‌ها و داشتن ریکاوری مناسب بین تمرین‌ها اجازه می‌دهد که سازگاری‌های ماهیچه‌ای و قلبی‌عروقی بدن برای ماهیچه‌سازی، افزایش تناسب اندام و کاهش چربی به‌نحو مطلوبی اتفاق بیفتد.
تحقیقات نشان می‌دهند که دو هفته تمرین ملایم بعد از یک دوره طولانی بی‌تحرکی، برای سازگاری کامل غشای سلول‌های عضلات با فشار تمرین‌ها ضروری است.
البته موارد واپاشی عضلات، بدون آسیب حاد به کلیه‌ها نیز شایع است که در واقع نشان‌دهنده پاسخ‌های عادی بدن به تمرین‌های شدید اما بدون نیاز به درمان پزشکی هستند.
با این‌حال، اگر بعد از تمرینات ورزشی شدید با علایم و نشانه‌های زیر در طول یک دو روز اول مواجه شدید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید:
- برطرف نشدن درد شدید عضله با گذشت زمان
- تورم عضله با ایجاد محدودیت در حرکت
- حالت تهوع یا استفراغ یا هردو
- ادرار بسیار تیره یا ناقص
همچنین فاکتورهای خطرناکی وجود دارند که احتمال توسعه رابدومیولیز را بعد از فعالیت فیزیکی افزایش می‌دهند. این فاکتورها شامل فعالیت در هوای گرم، دهیدراتاسیون یا اُورهیدراتاسیون، مصرف الکل، خوردن قهوه زیاد، استفاده از رژیم‌های شدید گیاه‌خواری یا پروتئین بالا می‌شوند.
ضمنا هم زنان و هم مردان می‌توانند رابدو علایم‌دار را توسعه دهند، هرچند که موارد مشاهده‌شده در مردان بیشتر بوده است. همچنین بنا به دلایلی که مشخص نیست، عضلات کوچک‌تر بازو در مقایسه با ماهیچه‌های بزرگ‌تر پا، استعداد بیشتری برای واپاشی عضله بعد از ۵ تا ۳۰ دقیقه تمرینات ورزشی شدید دارند.
بنابراین با توجه به مطالبی که در بالا گفته شد، توصیه‌ای که می‌توانیم به مربیان، ورزشکاران و حتی افراد عادی بکنیم این است که لذت و مزایای تمرین‌های منظم را دریابند و از انجام فعالیت‌های فیزیکی شدید در مدت زمان کوتاه به‌شدت پرهیز کنند. واپاشی سلول‌های عضلات استخوانی موضوعی بسیار جدی است که می‌تواند علاوه بر ماهیچه‌ها به کلیه‌ها هم آسیب برساند.
