فاصله ایمن چقدر معنی دار است؟
یکی از بحث‌های داغ پیرامون تشعشعات الکترومغناطیس و ارتباط آن‌ها با سلامتی شهروندان، بحث «فاصله ایمن» از آنتن‌های پانلی موبایل است که روی دکل های مخابراتی یا در پشت بام ها نصب شده و به ایستگاه های پایه موبایل منتهی می شوند.
در باور غالب مردم، دور شدن از آنتن‌های BTS باعث افزایش ایمنی سلامت بدن و کاهش پرتوگیری از امواج رادیویی ساطع شده از این آنتن‌ها است.
براساس این باور، هرچه از آنتن‌های موبایل دورتر شویم یا به تعبیری فرار کنیم؛ در امان‌تر هستیم. در نتیجه، بهتر است در منطقه مسکونی ساکن شویم که هیچ آنتن موبایل BTS از هر نوع و در هر فاصله‌ای از زمین نصب نشده باشد یا فاصله خانه ما با نزدیک‌ترین آنتن موبایل چندین کیلومتر و کوچه باشد تا امواج با کمترین سطح چگالی توان به بدن ما اصابت کنند.
شهروندانی که در همسایگی آن‌ها یک اپراتور اقدام به نصب آنتن موبایل کند؛ غمگین و مضطرب شده و گاهی دست به شکایت می‌زنند چون اینطور باور دارند که سلامتی و زندگی خودشان و فرزندان‌شان به خطر افتاده است. افرادی که «رادیوفوبیا» دارند به حاشیه شهرها یا روستاها کوچ کرده و در جنگل‌ها ساکن می‌شوند تا از هر تشعشع و پرتوی در امان باشند.
در این میان، باورها و افسانه‌های دیگری هم درباره «فاصله ایمن» از آنتن‌ها مطرح می‌شود. مثلا اگر مردم در طبقات بالاتر خانه خریداری کنند؛ با امواج کمتری در تماس هستند یا اگر در خانه‌های با پنجره کمتر ساکن شوند؛ احتمال ابتلا به بیماری‌های ناشی از تشعشعات رادیویی کاهش پیدا می‌کند.
سؤال در اینجا است که این باورها و تصورات تا چه حدودی صحیح هستند و «فاصله ایمن و استاندارد» از آنتن‌های موبایل چقدر است و آیا اصلاً چنین مفهومی چقدر با معنی است؟ ما باید در چه نقطه و خانه‌ای زندگی کنیم تا از خطرات احتمالی امواج رادیویی در امان باشیم و سلامتی خودمان و خانواده ما به خطر نیفتد؟ در نهایت، چه معیاری برای احراز ایمنی پرتوگیری از این امواج وجود دارد؟
متخصصان چه می‌گویند؟
دکتر سید حسن سید موسوی، مشاور مدیریت عامل و اداره کل حقوقی و رگولاتوری در اپراتور همراه اول که جزو زبده‌ترین متخصصان حوزه الکترومغناطیس بوده و عضویت هیئت علمی دانشگاه و همچنین عضویت کمیسیون های فنی تدوین استانداردهای ملی ایران را نیز در سوابق خود دارند، در نشست تخصصی «بررسی وضعیت دکل‌های مخابراتی در سطح شهر تهران و ابهامات پیشِ‌رو» که اواخر دی ماه 1398 در سالن همایش‌های برج میلاد تهران برگزار شد؛ درباره پرتوگیری از آنتن‌های موبایل می‌گویند: «چگالی توان تشعشعی ناشی از آنتن دکل BTS در پای دکل کمترین مقدار بوده و به تدریج که از پای دکل دور می‌شویم؛ ابتدا این مقدار به تدریج زیاد می‌شود و پس از یک فاصله خاص به بعد، هرچه از سایت دور شویم با نسبت عکس مجذور فاصله از سایت کمتر می‌شود.»
از صحبت‌های این متخصص امواج الکترومغناطیسی اینطور برداشت می‌شود که 1- درست در محل پای دکل‌های مخابراتی و 2- در فاصله‌های بسیار دور از دکل ها، پرتوگیری کمترین سطح خود را دارد. پس، افرادی که در همسایگی آنتن‌های موبایل هستند؛ باید خوشحال‌تر و ایمن‌تر باشند. این باور، علمی و درست است اما این همه ماجرا نیست و نکته مهمی که غالب مردم از آن غفلت دارند؛ امواج ساطع شده از خودِ گوشی‌های تلفن همراه است.
چرا فاصله کمتر با دکل‌ها، مساوی ایمنی بیشتر در پرتوگیری از امواج رادیویی است؟
دکتر سیدموسوی در این نشست اشاره می‌کنند: «پرتوگیری ما از امواج الکترومغناطیسی در ارتباطات موبایل، دارای یک ماهیت دوگانه با دو دسته منبع پرتو است که یکی آنتن‌های نصب‌شده روی دکل‌ها و دومی آنتن‌های متعددِ موجود در گوشی های تلفن همراه خودمان است.»
تقریبا می‌توان گفت اکثریت مردم تمام حواس و ذهن خود را معطوف امواج رادیویی ساطع شده از آنتن‌های دکل های موبایل می‌کنند و هیچ‌گاه متوجه این موضوع نیستند که گوشی‌های تلفن همراه در دست آن‌ها هم آنتن‌هایی دارد که امواج رادیویی در فضا منتشر کرده و اتفاقا این امواج می‌توانند شدتی بیشتر از امواج ساطع شده از آنتن‌های BTS و دکل‌های مخابراتی داشته باشند.
دکتر سیدموسوی در ادامه سخنان خود پیرامون تشریح چگونگی پرتوگیری بدن از تشعشع‌های الکترومغناطیسی می‌گویند: «در مورد چگالی توان ناشی از گوشی موبایل برعکس است. یعنی تشعشع ناشی از ترمینال کاربر به این شکل است که توان تابشی ناشی از گوشی ها در نزدیک سایت کمترین است و هرچه که از سایت دور می‌شویم، توان تابشی ناشی از گوشی بیشتر می‌شود؛ به نحوی که در برخی موارد، میزانِ پرتوگیری از سمت گوشی، حتی به بیشتر از ۱۰۰ برابر میزان پرتوگیری از آنتن‌های دکل های موبایل سایت ها می‌رسد.»
در حقیقت، وقتی از آنتن‌های موبایل دور می‌شویم؛ گوشی‌های تلفن همراه باید پرتوهایی با توان بیشتری تولید کنند تا این مسافت را طی کرده و به آنتن BTS برسند و تماس و ارتباط کماکان برقرار بماند و کیفیت تماس نیز پایین نیاید. به همین منظور هرچه از دکل ها دورتر می‌شویم؛ گوشی‌هایمان پرتوهایی با چگالی توان بیشتری از خود ساطع می‌کنند که ممکن است حتی به مرزهای آستانه استاندارد های ایمنی پرتوگیری از میدانهای نزدیک رادیویی نیز بسیار نزدیک شوند، البته کارخانه های سازنده گوشی ها، طبق استانداردهای مربوطه ملزم شده اند که توان گوشی هرگز بیشتر از 2 وات نشود. اگر دقت کرده باشید؛ در مناطقی که پوشش‌دهی شبکه موبایل ضعیف است؛ مانند مناطق کوهستانی و جنگلی؛ باتری موبایل زودتر خالی می‌شود چون انرژی بیشتری برای ارسال و دریافت امواج رادیویی مصرف شده است که به نوبه خود منجر به تلفات توان الکتریکی بیشتری شده که توسط باتری تأمین گردیده است.
به زبان ساده، هرچه به آنتن‌های موبایل نزدیک‌تر باشیم؛ در کل، پرتوهایی با چگالی انرژی کمتری دریافت خواهیم کرد و هرچه از آنتن‌های موبایل دورتر شویم؛ با پرتوهای دارای چگالی توان چند ده برابری در تماس هستیم. به همین دلیل هم اپراتورهای موبایل اصرار دارند در محله‌ها و مناطق مسکونی پرتراکم، آنتن‌های موبایل بیشتری نصب شود و سعی می‌کنند از پشت‌بام منازل، ساختمان‌های تجاری و تفریحی و هر نقطه‌ای برای نصب یک دکل BTS استفاده کنند.
وقتی در محله‌ای زندگی کنیم که ۵ دکل آنتن موبایل نصب شده است؛ تضمین سلامتی خودمان و خانواده ما بیشتر از محله‌ای است که مثلا ۲ الی ۳ آنتن موبایل دارد. هرچقدر هم که از این آنتن‌ها دورتر باشیم؛ میزان پرتوگیری ما از امواج رادیویی ارتباطات موبایل جدی‌تر می‌شود. در همین نشست تخصصی «بررسی وضعیت دکل‌های مخابراتی در سطح شهر تهران و ابهامات پیشِ‌رو» پیشنهاد می‌شود درون ساختمان‌ها آنتن‌های سقفی بسیار کم توانی به نام IBS نصب شود تا پرتوگیری از اسمارت‌فون‌ها باز هم کاهش پیدا کند.
معیار ایمنی پرتوگیری از امواج آنتن‌های دکل‌های موبایل چیست؟
برخی افراد هم باور اشتباه دیگری را دستاویز خود قرار می‌دهند و سعی می‌کنند همیشه پشت به آنتن‌های موبایل باشند یا بررسی می‌کنند آنتن‌های موبایل در چه جهت‌هایی هستند و بعد سراغ کوچه و خیابان‌های پشتی آن‌ها می‌روند تا از پرتوهای موبایل در امان باشند.
دکتر سیدموسوی به نکته بسیار مهمی درباره این باور و تصور اشاره می‌کنند: «در شرایط واقعی، در محیط پرتراکم شهری علاوه بر امواج مستقیم، موج‌های انعکاسی، موج‌های پراش‌یافته و موج‌های پراکنده‌شده نیز حاضراند. بنابراین انرژی جذب‌شده در بدن ناشی از تابش همزمان سایت و گوشی، تابع پیچیده‌ای از فاصله، توان آنتن‌ها، ارتفاع دکل، نوع آنتن، بافت جغرافیایی محیط انتشار و غیره است.»
گاهی اوقات در همان زمانی که تصور می‌کنیم از آسیب‌های امواج رادیویی در امان هستیم؛ دقیقا در بالاترین سطح پرتوگیری از این امواج قرار می‌گیریم. هیچ معیاری جز «اندازه‌گیری» برای احراز ایمنی از تشعشع‌های آنتن‌های موبایل و گوشی‌های تلفن همراه وجود ندارد. تعیین هر نوع فاصله یا معیارهای دیگری مانند دور شدن بیشتر از آنتن‌ها، پشت کردن به دکل‌ها مخابراتی، زندگی در خانه‌های عایق‌بندی شده نسبت به امواج رادیویی یا در معرض پرتوهای مستقیم آن‌ها قرار نگرفتن؛ در شرایط واقعی کاری غیر علمی، غیر دقیق، غیرکارشناسی و اشتباه است.
نهادهای مسئول در قضیه دکل‌های مخابراتی به طور دائمی در حال اندازه‌گیری و پایش سطح چگالی توان تشعشع الکترومغناطیسی هستند و این اطمینان‌خاطر را به شهروندان می‌دهند که پرتوهای ساطع شده از آنتن‌های موبایل بسیار پایین‌تر از حد آستانه استاندارد باشند.
