معلمان و دانش‌آموزان هنگام مطالعه تغییرات اقلیمی در کلاس درس، آینده‌ای نامشخص را پیش روی خود تجسم می‌کنند. اکنون با شیوع ویروس کرونا در سراسر جهان شاهد پیدایش وضعیت مشابهی هستیم. هنگام تنظیم برنامه ملی تغییرات اقلیمی طی بیش از یک دهه گذشته، یک معلم باتجربه با یادآوری خاطرات خود پیرامون بمباران اتمی در فصل زمستان به بیان توصیه‌ای جالب پرداخت. وی گفت: “به ما گفته شده بود تا در زیر میز پناه بگیریم. در صورت سقوط بمب روی زمین، این راهکار مفید نبوده و جان ما را نجات نخواهد داد؛ اما این ایده مطمئنا از یک جا نشستن، بستن چشم‌ها و انتظار کشیدن برای وقوع بهترین پیشامدها مطلوب‌تر است.”
خوشبختانه از دوران جنگ سرد تا به امروز، آموزش مسیری طولانی را پشت سر گذاشته است. اما صحبت‌های معلم باتجربه به یک نکته مهم و آموزنده اشاره داشت: هنگام صحبت کردن با کودکان بایستی اطلاعات صحیح را با میزان مناسبی از خوش‌بینی در اختیار آن‌ها قرار داد. صحبت کردن بسیار محدود پیرامون مشکل احتمالا آن‌را بی‌اهمیت جلوه خواهد داد. از سوی دیگر گزافه‌گویی نیز موجب کلافگی مخاطبان جوان می‌شود؛ چرا که آن‌ها احساس می‌کنند از توانایی لازم برای تغییرات شرایط حاکم برخوردار نیستند. این شرایط حاد می‌تواند شامل جنگ اتمی، تغییرات اقلیمی یا شیوع یک بیماری باشد و هنگام بیان مخاطرات بزرگ برای افراد کم سن و سال، والدین و معلمان را با چالشی جدی مواجه نمایند. قضاوت در خصوص درستی یا نادرستی چنین اظهاراتی بسیار دشوار است. در ادامه به بیان چند نکته مفید در این زمینه می‌پردازیم:
- صادق باشید و متناسب با شرایط صحبت کنید
درک مدل‌های تغییرات اقلیمی، اپیدمیولوژی و سیاست‌های کلان برای یک کودک 5 ساله امری بسیار دشوار است. اما عدم اشاره به این واقعیات پیش از رسیدن کودک به دوران نوجوانی مانع از دستیابی آن‌ها به افکار و عقاید سازنده برای دوران آینده می‌شود. نکته کلیدی این است که کار خود را بر پایه دانسته‌های فعلی کودکان آغاز نموده و از دانش آن‌ها به‌عنوان یک چارچوب استفاده کنید. جهت بیان واقعیات و سناریوهای احتمالی برای کودک از زبان و اصطلاحات ساده و قابل فهم استفاده نموده و به پرسش‌های مطرح شده توسط آن‌ها به عنوان یک نشانه توجه نمایید.
مونیک رابینسون یک روانشناس مشهور و محقق حوزه سلامت کودک در موسسه Telethon Kids است. وی پیرامون نحوه کمک‌رسانی به کودکان جهت آگاهی آن‌ها از شیوع بیماری COVID-19 در عصر کنونی، توصیه‌هایی را ارائه نموده است. خانم رابینسون می‌گوید: “برای کودکان کم سن و سال، مطالب را به شکلی ساده بیان کرده و برای بچه‌های بزرگ‌تر، اطلاعات دقیق‌تری را ارائه نمایید. اما کماکان تا حد امکان به پیام‌های مثبت اشاره کرده و پیرامون تلاش‌های جامعه جهانی برای مهار شیوع ویروس صحبت کنید.” وی روی مقوله آموزش نحوه شیوع ویروس به کودکان و بیان نقش کلیدی بهداشت به‌عنوان سرآغاز فرآیند توقف و ریشه‌کن شدن بیماری تاکید می‌کند.
- آرامش خود را حفظ کرده و مثبت‌اندیش باشید
با وجود موج مداوم سردرگمی در رسانه‌های اجتماعی تقریبا تمامی افراد دچار هیجان شده و احساس اضطراب در آن‌ها تشدید می‌شود. در صورت نیاز استراحت کرده یا با والدین و همکاران خود گپ بزنید. اما هنگام اشتراک‌گذاری دانسته‌های خود با کودکان حتما جانب مثبت‌اندیشی را رعایت نمایید. در مورد موضوعات عینی و موجود گفتگو کنید و از به‌کارگیری زبان غیر اخلاقی خصوصا در مورد سایر فرهنگ‌ها و گروه‌های اجتماعی خودداری نمایید. خانم رابینسون می‌گوید: “دانسته‌های آن‌ها را کشف نموده و با طرح سوالات متداول، هرگونه ترس بیش از اندازه یا اطلاعات نادرست پیرامون موضوع مورد بحث را از بین ببرید.” این پدیده بدان معناست که نگرانی‌های آن‌ها را برطرف کنید؛ اما از طریق پیوند دادن پرسش‌ها با اقدامات عملی مسئولان و انجمن‌ها در راستای کاهش خطرات بیماری می‌توان حس کنترل اوضاع و خوش‌بینی را به فرزندان خود منتقل کرد.
- یک مدل یا الگوی نمونه باشید
چنان‌چه یک عکس به اندازه 1000 کلمه ارزش داشته باشد؛ در این‌صورت یک عمل معادل 1 میلیون کلمه ارزشمند خواهد بود. صحبت کردن با کودک پیرامون رعایت بهداشت در حین مسواک زدن احتمالا به‌مراتب متقاعدکننده‌تر خواهد بود. با بهبود کیفی فعالیت‌های خود نظیر نحوه شستشوی دست‌ها یا اشتراک‌گذاری منابع اطلاعاتی مورد علاقه کودک می‌توان به وی کمک نمود و به نمایش و بیان اطلاعات پیچیده پرداخت. خانم رابینسون می‌گوید: “برای بچه‌های بزرگ‌تر نیز بایستی به آموزش سواد رسانه‌ای، نحوه یافتن منابع اطلاعاتی معتبر و قابل اعتماد و تشخیص اطلاعات مستدل و غیر مستدل پرداخت. این توصیه‌ها در بسیاری از جوانب مفید بوده و صرفا محدود به کروناویروس نیستند.”
- انعطاف‌پذیر و هوشیار باشید
شیوع یک ویروس فراگیر موجب لغو تفریحات ایام تعطیل، بسته شدن مدارس و خالی شدن قفسه فروشگاه‌ها می‌شود؛ اما تعطیلی پارک‌ها یا پایان فصل تفریحات ورزشی احتمالا برای کودکان آزاردهنده یا نگران‌کننده خواهد بود. ناامیدی یک حس معمول و طبیعی است که تعیین علت دقیق بروز آن اهمیت چندانی ندارد. نکته مهم این است که نحوه واکنش به این وضعیت و مدیریت انتظارات خود را فرا بگیریم. به گفته خانم رابینسون، “مردم در حال همکاری با یکدیگر بوده و همگی پیگیر وضعیت سایر همنوعان خود هستند. ما در حال مراقبت از آسیب‌پذیرترین قشر جامعه خود هستیم و با بهترین روش ممکن با میکروب‌ها مقابله می‌کنیم.”
در برخی مواقع به‌دنبال ایجاد تغییرات جزئی در شرایط، بازنگری در قوانین وضع شده احتمالا اقدامی معمول به‌شمار می‌رود. برای حفظ کیفیت زندگی در سطحی نزدیک به حالت نرمال همواره بایستی انعطاف‌پذیری لازم را به خرج داده و به خود فرصت بیش‌تری بدهید. همچنین برای ارتباط‌گیری کودکان با دوستان خود نیز می‌توان روش‌های جدیدی را کشف کرد.
علائم اضطراب، ناامیدی و حتی ترس احتمالا به آسانی قابل تشخیص نیستند. همگی ما احساسات خود را با روش‌های مختلفی بروز می‌دهیم و کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ لذا به‌دنبال کشف تغییر عادات غذایی و خوابی، تغییرات عجیب خلق‌وخو و کناره‌گیری کودک از اجتماع باشید. چنان‌چه مردد هستید؛ در این‌صورت با پزشک خانوادگی خود صحبت کرده و یا با معلم کودک خود گفتگو نمایید. متاسفانه در خصوص نحوه صحبت کردن والدین با کودکان و دانش‌آموزان هیچ‌گونه دستورالعمل خاص و تدوین شده‌ای وجود ندارد.
خوشبختانه اکنون می‌توانیم کارهایی بسیار بهتر از یکجا نشستن و امیدوار ماندن انجام دهیم؛ اما این اقدامات بعضا بسیار دشوارتر از تصورات ما هستند.
