در این مقاله قصد داریم تا به مقوله ساعت طلایی و تأثیر آن در عکاسی بپردازیم. اگر با این اصطلاح چندان آشنا نیستید، سعی می‌کنیم در ابتدا با ارائه نشانه‌هایی شما را با آن بهتر آشنا کنیم، چه بسا ناخودآگاه از آن نیز استفاده کرده باشید.
آیا شما نیز عکس‌هایی را در خاطر دارید که به جای شکار یک منظره یا یک شخص، بیشتر به عکس‌هایی فوری از حافظه شباهت دارند؟ تصاویری که ظاهری درخشنده داشته و اجسام درون آن‌ها با هاله‌ای از نور احاطه شده‌اند. تصاویری که پرتوهای نور در آن‌ها موج زده و انگار روح اشیای درون آن‌ها در حال منفجر شدن بوده و همچنین ابرهای گردوغباری که به شکلی جادویی در هوا معلق هستند. خب، اکثر اوقات شکار چنین لحظه‌هایی یک پدیده شانسی نبوده و در واقع چنین تصاویری در زمانی به نام ساعت طلایی (یا ساعت جادویی) به ثبت رسیده‌اند.
ساعت طلایی به چه معنا است؟
کلمه «ساعت» در اینجا واژه‌ای تلویحی است. ساعت طلایی به مدت زمانی پس از طلوع خورشید یا پیش از غروب آن اطلاق شده و همچنین طول آن نیز به محل قرارگیری شما، آن زمان از سال و نیز شرایط آب‌و‌هوایی بستگی دارد. درحالی‌که این دو واژه تا حدودی مترادف یکدیگر هستند، اما در واقع ساعت طلایی به زاویه قابل محاسبه خورشید در افق اشاره دارد، درحالی‌که ساعت جادویی مفهومی گسترده‌تر بوده و گاهی اوقات هم ساعت طلایی و هم ساعت آبی (blue hour) را نیز در بر می‌‌گیرد. ساعت آبی یک زمان قابل اندازه‌گیری بوده که آن نیز به زاویه خورشید نسبت به افق اشاره دارد. در این مقاله ما این اصطلاحات را مترادف یکدیگر در نظر می‌‌گیریم. علی‌رغم فصل، محل قرارگیری و یا حتی نام‌گذاری شما، ساعت طلایی زمانی مخصوص برای عکس‌برداری است، اما دلیل این امر چیست؟
نور بزرگ‌ترین عنصر عکاسی است. هیچ نور دیگری به نور پس از طلوع یا پیش از غروب خورشید شباهت ندارد. مهم نیست که چقدر تلاش می‌کنید (حتی شاید با استفاده از نرم‌افزارهای ویرایش تصویر سعی در تقلب داشته باشید، اما در هر صورت احساس واقعی بودن به شما دست نمی‌دهد). مسائلی پیرامون این اصطلاح وجود داشته که باعث می‌شوند ساعت طلایی مفهومی منحصربه‌فرد و محبوب باشد.
مشخصه‌های ساعت طلایی
نور خورشید در طیف گرم قرار دارد
ساعت طلایی تماما به نور اشاره دارد. اگر به طیف نوری این ساعت دقت کنیم، می‌بینیم که نور خورشید در این ساعت، در محدوده زردرنگ قرار دارد. اگر نخواهیم که بحث را زیاد پیچیده کنیم، باید بگوییم که در نور خورشید، طیفی از دماها وجود داشته و هر بخشی از این طیف دمایی، بر رنگ‌های متفاوتی از نور مطابقت دارد. اگر با مفهوم ROY G BIV آشنا باشید، حتما می‌دانید که در قسمتی از این طیف، با نور آبی گرم و در قسمتی دیگر نیز با نور قرمز سرد مواجه هستید. در ساعت طلایی، دما در طیف زرد قرار داشته و همین موضوع باعث می‌شود تا بن‌مایه نور به شکلی طلایی و مطلوب درآید.
پراکنده است
هنگامی‌که خورشید در نزدیکی‌های افق باشد، نور آن نیز از اتمسفر بیشتری عبور می‌کند. این اتمسفر همانند یک پخش‌کننده بزرگ عمل می‌کند، بنابراین از شدت نور مستقیم کاسته و آن را نرم‌تر می‌سازد. این موضوع باعث ایجاد نوری هموارتر شده و بنابراین تفاوت بین تاریکی و روشنی کاهش یافته و در نتیجه ضبط تصویری متعادل‌تر، آسان‌تر خواهد بود. در این ساعت انگار آسمان یک جعبه بزرگ نور است، حتی بهتر از آن. علاوه بر این‌ها، اتمسفری که نور باید از میان آن عبور کند، نور آبی را فیلتر کرده و در نتیجه خروجی آن بیشتر به رنگ قرمز متمایل است.
جهت‌دار است
هنگامی‌که ارتفاع خورشید در آسمان، پایین است، آنگاه زاویه آن نیز نسبت به زمین شدت بیشتری داشته و در نتیجه سایه‌ها نیز طولانی‌تر و نرم‌تر خواهند بود. سایه‌های طولانی در عکس‌ها باعث می‌شوند که بتوانید فضایی سه‌بعدی را در تصویری دو‌بعدی به نمایش بگذارید. همچنین ازآنجایی‌که تصویر ضبط شده شما متعادل‌تر است، پس آسمان و هر چیزی دیگری که در پس‌زمینه قرار دارد از جمله زمینه میانی و پیش‌زمینه، همگی به‌خوبی تشخیص داده شده و ضبط می‌شوند. همین موضوع باعث ایجاد عمق تصویر بهتری نیز می‌شود. همچنین می‌توانید از جهت تابش نور خورشید استفاده کرده و افکت‌هایی مخصوص را ایجاد کرده و همچنین جزئیات بافت‌ها را نیز بیشتر نمایان سازید.
در بالا سعی کردیم تا ماهیت ساعت طلایی و همچنین خاص بودن آن را به شما نمایش دهیم. در ادامه نیز قصد داریم تا شیوه استفاده از آن را مورد بحث قرار دهیم.
استفاده از ساعت طلایی
تصاویر پرتره و منظره‌ای، بیشترین استفاده را از این نور مخصوص دارند، بنابراین ما نیز نکات پیرامون ساعت طلایی را بین این دو دسته‌بندی تقسیم می‌کنیم. همانند اکثر نکات و تکنیک‌های مربوط به عکس‌برداری، شما می‌توانید این مباحث را به سایر موقعیت‌های کمتر واضح نیز بسط دهید؛ بدین معنا که می‌توانید نکات مربوط به تصاویر پرتره را در تصاویر منظره و سایر موارد مشابه نیز به کار ببرید.
حتی اگر ساعت طلایی در واقعیت به اندازه 60 دقیقه نیز به طول بینجامد، بازهم نمی‌توان این بازه را مدت زمان زیادی به حساب آورد، بنابراین شما باید از تک‌تک دقایق آن بهره ببرید. بهترین شیوه انجام این کار این است که برنامه‌های خود را پیرامون ساعت طلایی زمان‌بندی کنید. سعی کنید که از قبل به محل موردنظر رفته و تجهیزات خود را آماده کنید. اگر قصد عکس‌برداری پرتره را دارید، مطمئن شوید که سوژه شما نیز آماده است. مشخص کنید که در محل موردنظر، ساعت طلایی از چه زمانی آغاز می‌شود. از قبل نیز منطقه هدف را بررسی کنید. اگر می‌توانید، نقاط برتر را شناسایی کرده و ببینید که خورشید دقیقا در کجا غروب می‌کند. آمادگی پیش از عکس‌برداری حتی اگر در کمترین نوع خود نیز باشد، باعث می‌شود تا به‌جای یک تصویر خوب، چندین تصویر بی‌نقص را به ثبت برسانید.
عکس‌برداری پرتره در طول ساعت طلایی
نور گرم بهترین گزینه برای پوست صورت بوده و همچنین نور نرم نیز نسبت به نور ناملایم، تصاویر پرتره بهتری را به عکاسان ارائه می‌دهد. در واقع نور ناملایم باعث ایجاد سایه‌های تیزی بر روی صورت سوژه می‌شود. همچنین در این رابطه، افکت‌های زیبا و نکاتی نیز وجود دارند که در صورت آشنایی با آن‌ها، می‌توانید آن‌ها را بر حالت پرتره دوربین گوشی خود، اعمال کنید.
سوژه خود را رو به خورشید قرار دهید
برخلاف سایر اوقات روز، در بازه ساعت طلایی، سوژه شما می‌تواند تقریبا رو به خورشید قرار گرفته و در عین حال، گشادگی چشمان خود را نیز حفظ کنند، زیرا نور در این بازه زمانی حالتی پخش شده دارد. همچنین نور از سطح سوژه‌ها و یا رنگ‌های روشن لباس‌های آن‌ها نیز انعکاس نمی‌یابد. حتی به نور فلاش هم نیازی نیست، نور طبیعی کفایت می‌کند.
افکت‌های نور حاشیه‌ای
نور حاشیه‌ای (Rim light) یک اصطلاح است که در واقع به افکت هاله‌ای که پیش‌تر به اشاره کردیم، می‌پردازد. نور حاشیه‌ای از طریق قرار دادن نور در پشت سوژه حاصل می‌شود. این نور که حاشیه‌های سوژه را بهتر نمایان می‌سازد، با قرار گرفتن سوژه شما در جلو یک پس‌زمینه تاریک‌تر، پویایی بهتری خواهد داشت. خورشید پشت سوژه شما، افکت نور حاشیه‌ای را در اطراف حاشیه‌های آن ایجاد کرده و در نتیجه سوژه موردنظر را از پس‌زمینه جدا می‌کند. جهت نیل به این هدف، لازم نیست که خورشید مستقیما پشت سوژه شما قرار گیرد. بنابراین یک پس‌زمینه تاریک (همانند تپه‌ها و یا زیر یک پل) نیز کفایت می‌کند.
شغالی که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، با استفاده از نور حاشیه‌ای طلایی، از پس‌زمینه خود متمایز شده است.
فلر
فلر (Flare) پدیده‌ای است که طی آن، پرتوهای نور در اطراف لنز دوربین به جست و خیر پرداخته و در نتیجه نوارها و چندضلعی‌هایی رنگین‌کمانی را ایجاد می‌کنند. معمولا 90 درصد اوقات شما خواهان ایجاد افکت فلر نیستید، مگر اینکه کارگردان باز لورمن (Baz Luhrmann) باشید و همیشه قصد به‌کارگیری این افکت را داشته باشید. البته استفاده از این افکت در طول ساعت طلایی، می‌تواند تصاویری زیبا را خلق کند. لنزها هرکدام فلر متفاوتی دارند. لنزهای تله‌فوتو و بزرگنمایی معمولا در قیاس با همتایان ثابت خود، افکت فلر بیشتری را ایجاد خواهند کرد. بنابراین اگر یک لنز بزرگنمایی را در اختیار دارید، آنگاه می‌توانید آن را بر روی دوربین خود نصب کرده و در نتیجه افکت فلر را به تصاویر خود بیفزایید.
از دو طریق می‌توانید افکت فلر را به تصاویر پرتره خود اضافه کنید. راه اول این است که نور خورشید در پشت سوژه شما قرار بگیرد، بنابراین مقداری از نور توسط سوژه موردنظر پوشش داده می‌شود. به اطراف حرکت کرده و زاویه‌ای را که بهترین فلر را ایجاد می‌کند، پیدا کنید. در اکثر اوقات این کار باعث می‌شود این‌گونه به نظر برسد که افکت فلر از سوژه‌ها ساطع شده و همین موضوع باعث جادویی شدن این افکت می‌شود.
روش دوم نیز این است که خورشید را در داخل یا در خارج از فریم دوربین قرار دهید. این موضوع بستگی به این دارد که شما می‌خواهید افکت فلر در کجای تصویر ظاهر شود. به‌عنوان‌مثال: می‌توانید خورشید را در خارج از فریم و در گوشه‌های بالایی قرار داده و در نتیجه افکت فلر نیز بر روی سوژه شما تابیده شود. همچنین می‌توانید خورشید را در فریم دوربین خود قرار داده و مثلا ضمن ایجاد فلر، سایه‌ای را نیز در نیم‌رخ سوژه خود به وجود آورید.
عکس‌برداری از منظره در طول ساعت طلایی
نور طلایی فقط در زمینه پرتره‌های نمایشی کاربرد ندارد. مناظر نیز می‌توانند از زاویه و رنگ نور ساعت طلایی بهره ببرند. مخصوصا آسمان در هنگام ساعت طلایی، رنگ‌های بیشتری را در خود جای می‌دهد، به‌ویژه اگر ابرهایی نیز وجود داشته و بتوانند آخرین پرتوهای خورشید را به خود جذب کنند. حتی آسمان‌های آبی نیز می‌توانند در طول ساعت طلایی، آبی‌تر به نظر برسند. در نتیجه این بخش از مناظر رنگ‌های بهتری داشته و حتی می‌تواند به‌عنوان پیش‌زمینه نیز در نظر گرفته شود. عکس‌برداری از برخی از این مناظر بدون استفاده از سه‌پایه، مشکل است، بنابراین بهتر است که جهت شکار منظره‌ها در طول ساعت طلایی، یک سه‌پایه به همراه خود داشته باشید.
ضبط حرکت در هنگام ساعت طلایی
ازآنجایی‌که نور کمتری وجود دارد، بنابراین شما نیز می‌توانید با استفاده از یک سه‌پایه و سرعت شاتر آهسته، تاری حرکت بیشتری را ضبط کنید. برخلاف شب، شما هنوز آن‌قدر نور در اختیار دارید که بتوانید جزئیات را نیز به ثبت برسانید. نمونه‌ای عالی از این موضوع، آب روان است. شما می‌توانید جزئیات جنگل اطراف یک رودخانه یا ساحل و امواج آن را شکار کرده و در عین حال نیز، امواج آب را که به ضربات یک قلم‌مو نقاشی شباهت دارند، بهتر به نمایش بگذارید. با این اوصاف، شهرها و مردم یا ترافیک‌های خیابانی آن‌ها نیز می‌توانند از این ویژگی بهره‌مند شوند.
عکاسی از خورشید
ساعت طلایی بهترین زمان قرار دادن خورشید در فریم دوربین‌ها است (عکس‌برداری از کره ماه، موضوع کاملا متفاوتی است). تقریبا غیرممکن است که در سایر اوقات روز، بتوان از خورشید عکس‌برداری کرد. در سایر اوقات روز به دلیل روشنایی بیش‌ازحد خورشید، نمی‌توانید حتی لنز دوربین خود را رو به آسمان نگه دارید. در هر صورت در طول ساعت طلایی می‌توانید خورشید را با تمامی شکوه و عظمت آن در داخل فریم دوربین خود جای دهید.
اگر از یک فیلتر تراکم خنثای مدرج (فیلتری نوری که اجازه کنترل بیشتر بر سطوح نور را می‌دهد) استفاده نکنید، آنگاه عکس‌برداری از خورشید باعث تیره شدن پیش‌زمینه تصاویر شما می‌شود. به‌هرحال این میزان کنتراست می‌تواند تصویری برجسته‌تر را ایجاد کرده و در نتیجه اشکالی متمایز و مشخصی را نیز در پیش‌زمینه مورد تأکید قرار دهد.
ثبت جزئیات بیشتر در هنگام ساعت طلایی
این همان موقعیتی است که در آن یک سه‌پایه کارایی خود را نشان می‌دهد. در این ساعت از روز، سایه‌ها طولانی‌تر بوده و همین باعث ایجاد عمق بیشتر در تصویر می‌شود. بنابراین شاید شما نیز بخواهید از تکنیک عمق میدان در تصاویر خود استفاده کنید. اگر از دوربین و لنزی مجهز به این قابلیت برخوردار هستید، آنگاه باید درجه گشادگی دیافراگم را بر روی 16 (یا عددی نزدیک) قرار داده و همچنین سرعت شاتر را نیز جهت جبران، طولانی‌تر کنید. اگر موقعیت خورشید را به‌گونه‌ای در نظر بگیرید که صحنه را از یک طرف روشن کند، آنگاه خروجی بهتری خواهید داشت. بدین ترتیب تمامی تغییرات سطوح یا بافت‌ها نیز به وسیله نور خورشید بهبود خواهند یافت. نور مستقیم و دریچه دیافراگم کوچک‌تر نیز می‌تواند به شناسایی این ظرافت‌ها کمک کند.
شکار انعکاس‌های آسمان
اگر در طول ساعت طلایی، آسمان نیز رنگی بود، شاید بخواهید که به آن بهای بیشتری بدهید. چشمه‌ها، دریاچه‌ها، جزرومَد و خلاصه هر گونه سطحی انعکاس دهنده می‌تواند آسمان را انعکاس دهد. این صحنه در طول ساعت طلایی از رنگ‌های باطراوت‌تری برخوردار بوده و در نتیجه زیباتر به نظر می‌رسد. حتی یخ نیز می‌تواند آسمان را انعکاس دهد.
