طی ماه‌های گذشته ترس از ابتلا به ویروس کرونا در اثر تماس با سطوح آلوده بسیاری از افراد را وادار کرده تا بیش از پیش نسبت به ضدعفونی کردن و بسته‌بندی موادغذایی یا عدم لمس دکمه‌های آسانسور حساس باشند. اما ریسک واقعی ابتلا به بیماری کووید 19 از طریق لمس سطوح یا اجسام آلوده تا چه اندازه است؟ این پرسش اخیرا در ذهن مردم مطرح شده است. به‌دنبال ویرایش محتوای وبسایت مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) طی هفته گذشته ابهاماتی در ذهن مخاطبان ایجاد شده است. سایت‌های مربوط به رسانه‌های اجتماعی و برخی مجاری خبری گزارش دادند که آژانس سطح هشدارهای خود را کاهش داده و اکنون پیرامون انتقال ویروس از طریق لمس سطوح نگرانی خاصی وجود ندارد.
با این‌حال CDC به منظور شفاف‌سازی موضوع ضمن انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که تماس غیرمستقیم با سطوح آلوده که دانشمندان آن‌را انتقال فومیت نامگذاری کرده‌اند؛ کماکان یکی از عوامل خطرزای بالقوه برای ابتلا به کووید 19 محسوب می‌شود. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها طی یادداشتی اعلام کرد: “بر اساس یافته‌های به‌دست آمده از مطالعات آزمایشگاهی روی بیماری کووید 19 و اطلاعات فعلی پیرامون بیماری‌های تنفسی مشابه، ابتلای افراد به ویروس کرونا از طریق تماس با اشیاء و سطوح آلوده به این ویروس و سپس لمس دهان، بینی و حتی چشم‌ها کماکان سناریویی محتمل است. اگرچه این روش احتمالا اصلی‌ترین متد انتشار ویروس به‌شمار نمی‌رود.”
آیا اظهارات فوق بدان معناست که اکنون کماکان ابتلا به کروناویروس از طریق لمس دستگیره درب‌ها یا استفاده از ظروف غذاخوری مشترک امکان‌پذیر است؟ پاسخ این پرسش به لحاظ تئوری مثبت است. به همین دلیل لازم است دستان خود را به‌صورت مرتب شستشو داده و از تماس آن‌ها با صورت خود اجتناب نمایید. تعدادی از مطالعات انجام شده روی آنفولانزا، رینوویروس، کروناویروس و سایر میکروب‌ها نشان داده‌اند که بیماری‌های تنفسی نظیر کروناویروس جدید می‌توانند از طریق لمس سطوح آلوده به ویژه در مکان‌هایی نظیر مراکز مراقبتی روزانه، مطب‌ها و بیمارستان‌ها گسترش پیدا کنند.
ارین بروماگ؛ ایمونولوژیست مقایسه‌ای و استاد زیست‌شناسی در دانشگاه ماساچوست می‌گوید: “به باور محققان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، سطوحی با میزان تماس بالا نظیر نرده‌ها، دستگیره درب‌ها و دکمه‌های آسانسور عوامل اصلی آلودگی در ایالات‌متحده به‌شمار نمی‌روند. با این‌حال کماکان بایستی از لمس کردن صورت خود اجتناب نمایید. چنانچه شخص بیمار هنگام سرفه زدن دستان خود را در مقابل دهانش نگاه دارد و سپس با شما دست بدهد؛ در این‌صورت دستان شما آلوده بوده و تماس آن‌ها با چشم موجب ابتلای شما خواهد شد. هنگامی‌که شخص بیمار با استفاده از یک لیوان اقدام به نوشیدن مایعات می‌کند؛ در این‌صورت با در دست گرفتن لیوان آلوده و تماس دست با دهان یا چشم‌ها شما نیز به بیماری مبتلا خواهید شد.”
در ادامه به بررسی نحوه کارکرد انتقال فومیت می‌پردازیم:
هنگامی‌که یک شخص آلوده در مقابل دستان خود سرفه یا عطسه می‌کند؛ احتمالا بخشی از ذرات معلق روی سطوح مجاور پخش شده یا فرد پیش از شستن دستان خود اقدام به لمس شیر آب یا سطوح مختلف می‌کند. بدین‌ترتیب آلودگی پخش می‌شود. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که کروناویروس بر روی سطوح پلاستیکی و استیل تا 3 روز دوام خواهد آورد. اما با قرارگیری ویروس روی سطوح مختلف، روند کاهش میزان ویروس‌های زنده ظرف مدت چند ساعت آغاز می‌شود. این پدیده بدان معناست که ذراتی که بلافاصله پس از سرفه زدن روی سطوح مختلف قرار می‌گیرند؛ به‌مراتب آلوده‌تر از ذراتی هستند که چند روز پیش بر روی سطوح پراکنده شده‌اند. در مرحله بعدی شما سطوح آلوده را لمس نموده و با قرارگیری مقادیر کافی ویروس زنده بر روی دست‌ها و لمس بینی، دهان و چشم‌های خود (و مساعد بودن سایر شرایط برای ویروس) بیمار خواهید شد.
جولیا مارکوس؛ اپیدمیولوژیست بیماری‌های عفونی و استادیار دانشکده بهداشت عمومی در دانشگاه علوم پزشکی هاروارد معتقد است که “ابتلای برخی افراد به بیماری مستلزم ایجاد زنجیره‌ای طولانی از رویدادها است که از طریق تماس با موادغذایی آلوده، ظروف غذاخوری یا سایر سطوح ایجاد می‌شوند. لمس چشم، دهان و بینی با دست‌های آلوده آخرین قدم در این زنجیره علت و معلولی به‌شمار می‌رود. بنابراین شستشوی مرتب دست‌ها بهترین راهکار جهت اطمینان از تخریب زنجیره ابتلا است.”
انتقال فومیت احتمالا موجب شیوع بیماری در یک مرکز خرید ایالت ونژو چین شده است. در ماه ژانویه 7 کارگر که دارای دفتر کار مشترکی در یک مرکز خرید بودند؛ به‌دنبال بازگشت یکی از همکاران خود از شهر ووهان همگی بیمار شدند. در ادامه این مرکز خرید بسته شد و مقامات بهداشت عمومی موفق به شناسایی 12 بیمار دیگر از جمله برخی زنان مراجعه‌کننده به مرکز خرید و تعدادی از دوستان آن‌ها شدند. هیچکدام از این افراد با کارکنان مراکز درمانی اولیه تماس نداشتند. محققان حدس می‌زنند که سرویس‌های بهداشتی زنانه یا آسانسورهای مرکز خرید نقش عامل انتقال‌دهنده ویروس را ایفا نموده‌اند.
مطالعات دیگر به منظور ردیابی نحوه انتشار ویروس از طریق سطوح از ردیاب‌های فلورسنت نامرئی استفاده کردند. بدین‌ترتیب میکروب‌های جعلی در زیر نور سیاه می‌درخشند. یافته‌ها فاقد نتایج مشخصی هستند. در یک سری آزمایشات، 86 درصد کارگران با وجود قرار دادن ردیاب‌های اسپری و پودری بر روی اشیاء مورد استفاده در دفتر کار خود به بیماری مبتلا شدند. هنگامی که پودر ردیاب بر روی شیر آب حمام و دستگیره درب خروجی قرار گرفت؛ باقیمانده ذرات درخشان بر روی دست‌ها، صورت، مو و گوشی تلفن کارمندان کشف شد. با وجود استفاده کارمندان از یک گوشی مشترک، ذرات ردیاب به سطوح رومیزی، لیوان آب، صفحه‌کلید کامپیوتر، قلم و دستگیره درب‌ها منتقل شدند. ذرات ردیاب قرار داده شده روی دکمه‌های یک دستگاه کپی به اسناد و تجهیزات رایانه‌ای منتقل شدند. تنها 20 دقیقه پس از بازگشت کارمندان از محیط کار به منزل، میکروب‌های جعلی بر روی کوله‌پشتی، دسته کلید، کیف پول، دستگیره درب منزل، سوئیچ‌های سبک، میزهای کوچک و وسایل آشپزخانه یافت شد.
یک ویدیوی منتشر شده در فضای اینترنت نحوه شناسایی میکروب جعلی با استفاده از نور سیاه را نمایش داده است. در ابتدای امر میکروب‌های درخشان صرفا بر روی دستان یکی از افراد حاضر بر سر میز ناهارخوری قرار داده می‌شود؛ اما در پایان صرف غذا تقریبا تمامی افراد حاضر بر سر میز با میکروب‌های درخشان در تماس هستند. ویدیوی مذکور به توضیح دلایل پافشاری دانشمندان مبنی بر عدم اشتراک‌گذاری خوراکی‌ها در دوران شیوع بیماری می‌پردازد.
اگرچه این آزمایشات نحوه پراکنده شدن ویروس‌ها روی سطوح مختلف را نمایش می‌دهند؛ اما به منظور انتقال بیماری کماکان میکروب بایستی برای مدت زمانی مشخص زنده مانده و با دوز کافی به بدن انسان منتقل شود. یوجین چودنوفسکی؛ استادیار دانشگاه City University of New York خاطرنشان می‌کند که سطوح مشخصا ابزارهایی موثر برای انتقال ویروس به‌شمار نمی‌روند. به‌عنوان مثال در بیماری آنفولانزا، ابتلای انسان از طریق تماس دست با سطوح آلوده و سپس بینی مستلزم ایجاد میلیون‌ها نسخه کپی از ویروس آنفولانزا است؛ در حالی‌که با انتقال مستقیم ویروس آنفولانزا از طریق هوا به ریه‌های انسان وجود تنها چند هزار نسخه کپی شده از ویروس برای بیمار نمودن وی کفایت خواهد کرد. دکتر چودنوفسکی؛ یک فیزیکدان نظری که تحقیقاتش در زمینه شیوع عفونت از طریق هوا متمرکز شده است؛ خاطرنشان می‌کند که شیوع گونه جدید کروناویروس نیز احتمالا از الگویی مشابه تبعیت خواهد کرد؛ اما تعداد دقیق ویروس‌های موردنیاز برای بیمار نمودن افراد هنوز مشخص نیست. به باور وی اظهارات CDC در خصوص عدم انتقال قابل‌توجه کروناویروس از طریق تماس با سطوح کاملا صحیح است؛ چرا که سطوحی نظیر دستگیره درب‌ها و دکمه‌های آسانسور توسط افراد بسیاری لمس می‌شوند. نقش سطوحی از این‌دست در گسترش عفونت به‌مراتب بیشتر از اشیائی نظیر بسته‌بندی موادغذایی است که به‌صورت موقت و گهگاه لمس می‌شوند.
نکته نهایی اینکه رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، شستشوی مرتب دست‌ها، عدم لمس بینی، چشم و دهان و استفاده از ماسک کماکان بهترین راهکارها جهت حفاظت از خود در برابر کروناویروس (صرفنظر از انتقال بیماری از طریق لمس سطوح یا ارتباط انسانی نزدیک) به‌شمار می‌روند. دکتر دانیل وینتسکی؛ پزشک فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی در دانشگاه کلمبیا معتقد است که “شستشوی دست‌ها نه‌تنها برای پیشگیری از انتقال فومیت، بلکه برای جلوگیری از انتقال فرد به فرد نیز حائز اهمیت است. ذرات معلق تنفسی هنگام صحبت کردن، سرفه یا عطسه زدن در فضا منتشر شده و غالبا روی دستان ما قرار می‌گیرند. چنانچه فردی در فاصله کمتر از 6 پا از ما ایستاده باشد؛ در این‌صورت وی در معرض این ذرات آلوده قرار خواهد گرفت.
