عنصر روی با نام علمی زینک (Zinc) یکی از رایج‌ترین عناصر موجود در پوسته کره زمین به‌شمار می‌رود. این ماده معدنی در سلامت بدنی انسان نقشی حیاتی ایفا می‌کند. از آن‌جا که بدن انسان به‌صورت طبیعی قادر به تولید و ذخیره‌سازی زینک نیست؛ لذا دریافت این ماده مغذی از طریق خوراکی‌ها یا مکمل‌های غذایی ضروری خواهد بود. از جمله نقش‌های کلیدی زینک در بدن انسان شامل موارد زیر است:
- تنظیم واکنش‌های آنزیمی
- ارتقاء عملکرد سیستم ایمنی
- سنتز پروتئین
- سنتز DNA
- التیام زخم‌ها و کاهش التهاب
- بهبود فرآیند رشد و تکامل بدن
زینک به‌صورت طبیعی در گونه‌های مختلفی از خوراکی‌های گیاهی و حیوانی یافت می‌شود. با این‌حال بر اساس تحقیقات انجام شده بالغ بر 75 درصد مردم جهان دچار کمبود زینک هستند؛ لذا پزشکان به منظور درمان برخی بیماری‌ها نظیر ریزش مو، مشکلات پوستی، ضعف قوای ایمنی بدن و شکنندگی ناخن‌ها بعضا اقدام به تجویز مکمل‌های زینک به‌صورت قرص و کپسول می‌کنند.
روی پس از آهن دومین ماده معدنی فراوان در بدن محسوب می‌شود. زینک بر عملکرد بیش از 300 آنزیم فعال در زمینه متابولیسم، سیستم گوارش و دستگاه عصبی تاثیر می‌گذارد. بعلاوه روی در تنظیم قوه بویایی و چشایی انسان نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند؛ چرا که این عنصر دربردارنده یکی از آنزیم‌های بسیار مهم برای تنظیم قوای بویایی و چشایی است.
زینک برای تنظیم عملکرد گلبول‌های سفید، سیستم ایمنی و کیفیت انتقال سیگنال میان سلول‌های بدن کاملا حیاتی است. همچنین مصرف روی سطح استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد. نتایج پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که مصرف 80 تا 92 میلی‌گرم زینک در روز احتمالا طول دوره سرماخوردگی را تا 33 درصد کاهش خواهد داد. از این گذشته مصرف مکمل‌های روی ریسک ابتلا به عفونت‌ها را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده و واکنش‌های سیستم ایمنی در افراد مسن‌تر را تقویت می‌کند.
زینک به‌طور معمول در بیمارستان‌ها به‌عنوان یک گزینه درمانی برای معالجه سوختگی، زخم‌های خاص و سایر آسیب‌های پوستی به‌کار گرفته می‌شود. نقش برجسته زینک در سنتز کلاژن و ایجاد واکنش ضدالتهابی در بدن به درمان فوری ضایعات پوستی کمک می‌کند. 5 درصد ذخایر روی در بدن درون بافت پوست ذخیره می‌شوند. کمبود روی موجب کندی فرآیند التیام زخم‌ها خواهد شد. به‌عنوان مثال مطالعه انجام شده روی 60 نفر از بیماران مبتلای به زخم پای دیابتی طی مدت 12 هفته نشان داد که تجویز روزانه 200 میلی‌گرم قرص زینک در ترمیم سریع‌تر زخم پای بیماران تاثیر چشمگیری دارد.
زینک احتمالا در کاهش ریسک بیماری‌های مرتبط با سن نظیر ذات‌الریه و عفونت موثر است. تجویز روی برای بزرگسالان مسن‌تر موجب بهبود واکنش آن‌ها نسبت به واکسن آنفولانزا می‌شود. همچنین مصرف مکمل‌های زینک به تقویت قوای ذهنی سالمندان کمک می‌کند. نتایج یک پژوهش نشان داد که مصرف روزانه 45 میلی‌گرم روی در روز ریسک بروز عفونت در سالمندان را حدودا 66 درصد کاهش خواهد داد.
آکنه یک بیماری پوستی است که حدودا 9.4 درصد از جمعیت جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آکنه با مسدودسازی مسیر غدد تولیدکننده چربی موجب تجمع باکتری‌ها و التهاب پوست می‌شوند. مصرف خوراکی یا موضعی زینک در کاهش التهاب پوست و درمان آکنه موثر است.
زینک با کاهش میزان استرس اکسیداتیو و پروتئین‌های تنش‌زا خاصیت ضدالتهابی دارد. استرس اکسیداتیو موجب التهاب مزمن می‌شود؛ پدیده‌ای که در بسیاری از بیماری‌های مزمن نظیر امراض قلبی، سرطان و اختلالات روانی مشهود است.
برخی از علائم شایع کمبود شدید زینک عبارتند از:
- اختلال در رشد و نمو
- تاخیر در بلوغ جنسی
- بثورات پوستی
- اسهال مزمن
- اختلال در التیام زخم‌ها
- مشکلات رفتاری
زنان باردار و شیرده، افراد گیاه‌خوار، افراد دچار کم‌خونی و مبتلایان به بیماری‌های مزمن کلیوی بیش از سایرین در معرض کمبود روی قرار دارند. همان‌طور که کمبود روی تبعات زیان‌باری برای بدن دارد؛ مصرف بیش از اندازه آن نیز تبعات منفی متعددی را به‌دنبال خواهد داشت. علائم مسمومیت با زینک عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- اسهال
- گرفتگی شکم
- سردرد
- ضعف سیستم ایمنی بدن
- کاهش سطح کلسترول خوب HDL
- اختلال در جذب برخی موادمعدنی نظیر مس و آهن
دوز زینک مصرفی توصیه شده روزانه برای مردان و زنان بزرگسال به‌ترتیب معادل 11 و 8 میلی‌گرم است. حداکثر دوز قابل تحمل برای بدن معادل 40 میلی‌گرم در روز است. به منظور کاهش عوارض جانبی مصرف قرص زینک بهتر است آن‌را همراه با یکی از وعده‌های غذایی میل کنید. همچنین پیش از مصرف قرص زینک حتما با پزشک مشورت کنید.
