در نیمکره شمالی معمولا فصل سالانه سرماخوردگی و آنفلوانزا در اواخر آذرماه شروع می‌شود، اما تاکنون حتی با افزایش موج همه‌گیری ویروس کرونا در ده‌ها کشور، سطح بسیاری از عفونت‌های فصلی شایع به شدت کم شده است. اما دلیل این امر چه می‌تواند باشد؟ در ادامه این مقاله با آی‌تی‌رسان همراه باشید.
بیماری همه‌گیری ناشی از ویروس کرونا حداقل 67 میلیون نفر را آلوده و 1.5 میلیون نفر را در سراسر جهان کشته است. پاسخ‌هایی که برای مقابله با بیماری همه‌گیری ویروس کرونا در نظر گرفته شده است، از قرنطینه موقت گرفته تا پوشیدن ماسک، فاصله اجتماعی، افزایش بهداشت شخصی و کاهش مسافرت‌ها، بر سایر بیماری‌های رایج تنفسی نیز تأثیر زیادی داشته است.
در نیمکره جنوبی که اکنون زمستان به پایان رسیده است، مردم به هیچ‌وجه به آنفلوانزای فصلی مبتلا نشدند. به نظر می‌رسد که ممکن است در شمال نیز همین اتفاق افتاده باشد. در مقابل برخی از ویروس‌های سرماخوردگی افزایش یافته‌اند و شواهد نگران‌کننده نیز نشان می‌دهد که ممکن است آنها در بعضی موارد ما را از ویروس کرونا محافظت کنند.
علی‌رغم سابقه طولانی بشریت با سرماخوردگی و آنفولانزا، ویروس‌های عامل آنها هنوز هم رازهای زیادی دارند. دانشمندان امیدوارند که در فصول امسال بتواند اطلاعات جدیدی در مورد انتقال و رفتار این میهمانان ناخوشایند سالیانه کسب کنند؛ اطلاعاتی از قبیل نحوه واکنش این ویروس‌ها به اقدامات بهداشتی و نحوه تعامل آنها در بیماری طولانی‌مدت. سونجا اولسن (Sonja Olsen)، متخصص اپیدمیولوژیک در مرکز ملی ایمن‌سازی و بیماری‌های تنفسی، بخشی از مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) در آتلانتا جورجیا، گفته است:
این آزمایشی طبیعی برای بسیاری از ویروس‌های تنفسی است.
شکست آنفلوانزا
در اردیبهشت ماه، در انتهای موج اول مرگ و میر ویروس کرونا در بسیاری از کشورها، هنگامی که سختگیرانه‌ترین قرنطینه‌ها در کشورها در جریان بود، کارکنان بهداشت توقفی ناگهانی را در فصل آنفولانزا در 2019 تا 2020 در نیمکره شمالی مشاهده کردند.
به گفته کارشناسان این ممکن است تا به این دلیل باشد که افراد کمتری برای آزمایش به کلینیک مراجعه می‌کنند، اما این امر نیز به دلیل تأثیرگذاری سیاست‌هایی مانند فاصله اجتماعی است. به عنوان مثال، پس از شروع همه‌گیری، آزمایشات مثبت ویروس آنفولانزا در ایالات متحده 98 درصد کاهش یافت، در حالی که تعداد نمونه‌های ارائه شده برای آزمایش فقط 61 درصد بود. در پایان، مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده فصل آنفلونزا سال 2019 تا 2020 ایالات متحده را متوسط ارزیابی کرد، و تخمین می‌زند 38 میلیون نفر به آنفلوآنزا مبتلا شده و 22000 نفر درگذشتند. این نسبت به سال‌های اخیر کمتر است، اما بی‌سابقه نیست.
بعد از پایان یافتن زودرس فصل آنفولانزا در شمال، می‌توان گفت آنفولانزا در نیمکره جنوبی جریان نداشت. موارد حیرت‌انگیزی از آنفلوآنزای فصلی از فروردین تا تیرماه سال 2020 حتی با افزایش موارد ویروس کرونا در جهان در آنجا وجود داشت. در استرالیا، شیلی و آفریقای جنوبی فقط 51 مورد آنفلوآنزا در بیش از 83000 آزمایش مشاهده شد. اولسن در این باره اینچنین گفته است:
ما می‌دانیم که ویروس سرماخوردگی نسبت به ویروس کرونا کمتر منتقل می‌شود، بنابراین منطقی است، اما این کاهش همچنان بیشتر از حد انتظار ما بوده است. کاهش آمار آنفولانزا به اقدامات علیه همه‌گیری نسبت داده شده است، اما آنها کل ماجرا را بیان نمی‌کنند.
ریچارد وبی (Richard Webby) ویروس‌شناسی در بیمارستان سنتجود در ممفیس، تنسی اظهار کرده است:
در برخی از کشورهای آمریکای جنوبی که در کنترل ویروس کرونا چنان موفق نبوده‌اند نیز آمار آنفلوآنزا کم شده است. من فکر نمی‌کنم ما بتوانیم همه چیز را به ماسک و فاصله اجتماعی نسبت دهیم.
او گمان می‌کند که کاهش سفرهای بین‌المللی در این میان نقش داشته است. آنفولانزا به طور معمول از زمستانی به زمستانی دیگر در سراسر جهان منتقل می‌شود، این در حالی است که این ویروس نقش زیادی در مناطق گرمسیری در طول سال ندارد. اگرچه سازوکارهای زیربنایی این ویژگی کاملاً مشخص نیست، اما جابه‌جایی افراد به وضوح به افزایش آمار کمک می‌کند.
افزایش واکسیناسیون آنفلوانزا نیز ممکن است در ناپدید شدن ویروس نقش داشته باشد. به عنوان مثال، در استرالیا، تا 20 اردیبهشت 2020 بیش از 7.3 میلیون مورد آنفلوانزا وجود داشته است، در حالی که در آن تاریخ 4.5 میلیون نفر در سال 2019 و 3.5 میلیون نفر در سال 2018 به ویروس مبتلا بوده‌اند. مشخص نیست که این روند در نیمه شمالی ادامه دارد یا خیر.
نرخ واکسیناسیون در ایالات متحده برای آنفولانزای فصلی سال‌هاست که روند افزایشی داشته است؛ کمی بیش از نیمی از جمعیت ایالات متحده با سن بیش از شش ماه در 2019 تا 2020 واکسینه شده‌اند که نسبت به سال گذشته 2.6 درصد افزایش داشته است. اما مشخص نیست که آیا آمریکایی‌ها به ویژه با توجه به شرایط چالش‌برانگیز بیماری همه‌گیری و تغییر رئیس جمهور، امسال بیشتر به سمت واکسیناسیون آنفلوانزا تمایل دارند یا خیر.
ناشناخته‌هایی درباره ویروس‌ها
اکثر کارشناسان اظهار کرده‌اند فصل بسیار خفیفی از آنفولانزا در نیمکره شمالی وجود خواهد داشت. این خبر خوبی در بسیاری از بخش‌ها خواهد بود، به ویژه این امر به کاهش فشار بالقوه سیستم بهداشتی، از بیمارستان‌ها گرفته تا مراکز آزمایشی، ناشی از امواج همزمان آنفولانزا و ویروس کرونا کمک می‌کند. اما ممکن است شگفتی‌هایی نیز در انتظار شما باشد.
هیچکس واقعا نمی‌داند چرا یک کشوری مانند استرالیا ممکن است به مدت چند سال تحت تأثیر آنفلوانزا قرار گیرد در حالی که یک کشور همسایه مانند نیوزلند نرخ بسیار کمی از همان بیماری را دارد، حتی فصلی بودن آنفلوانزا به طور کامل شناخته نشده است، و اینکه دقیقاً چگونه به سراسر جهان منتقل می‌شود، نیز ناشناخته مانده است. اولسن گفته است:
ما واقعا نمی‌توانیم دلیل خوبی برای این بیماری زمستانی ارائه دهیم. درس‌هایی که امسال درباره آنفولانزا از داده‌ها آموخته‌ایم، جالب اما دشوار بوده است، زیرا سیاست‌های همه‌گیری و انطباق با آن در سطح ملی، ایالتی و حتی همسایگی متفاوت است.
روند تغییر ممکن است عواقبی داشته باشد. اگر فصل آنفولانزای امسال در نیمکره شمالی کاهش یافته باشد، این مسئله ممکن است پیش‌بینی سویه‌های مناسب برای تزریق واکسن آنفلوانزا در سال 2021 را دشوار کند. همچنین می‌تواند عواقب طولانی‌مدتی داشته باشد. وبی حدس می‌زند که یک فصل آنفلوآنزا کم ممکن است انواع کمتر شایع آنفلوانزا را از بین ببرد. او اظهار می‌کند:
در سال‌های اخیر بیماری آنفلوانزای مختلفی در جریان بوده است. آیا همه آنها موفق بوده‌اند؟ ممکن است آنچه که این فصل رخ می‌دهد، در واقع تصویر ویروس را بسیار ساده‌تر کند. این ممکن است دائمی باشد.
در همان زمان، وبی افزود که کاهش ویروس‌ها در میزبان‌های انسانی می‌تواند در آینده دری را برای انواع جدید آنفولانزای خوکی باز کند. او بیان کرد:
ما هر ساله تعداد معدودی از ویروس‌ها را در فصل نمایشگاه‌های کشاورزی به دست می‌آوریم. یکی از مواردی که باعث جلوگیری از ویروس‌ها می‌شود، ایمنی طبیعی است. اگر آنفلوآنزا برای چند فصل کم باشد، ممکن است برای ویروس‌های خوکی فاصله بیشتری ایجاد کند و باعث افزایش خطر آنها شود.
رابرت وار (Robert Ware)، اپیدمیولوژیست بالینی در دانشگاه گریفیت در کوئینزلند، استرالیا، گفته است:
من مطمئن هستم که آنفولانزا در بعضی از مراحل با شدت بیشتری برمی‌گردد، اما همین روند ممکن است چند سال طول بکشد.
مخالفت با جریان
ویروس‌های آنفلوانزا تنها ویروسی نیست که تحت تأثیر اقدامات پاسخ همه‌گیری قرار گرفته است. صدها ویروس وجود دارد که علائم تنفسی مشابه علائم سرماخوردگی از پاراآنفلوانزا گرفته تا ویروس متاپنوم ایجاد می‌کند و به نظر می‌رسد اکثر این ویروس‌ها در زمستان نیمکره جنوبی نیز بسیار کم بوده‌اند.
محققان در ویروس سنسیسیال تنفسی (RSV) کاهش ناگهانی نیز مشاهده کردند، این ویروسی رایج است که به طور معمول کودکان خردسال را آلوده می‌کند و گاهی اوقات می‌تواند باعث بیماری‌های جدی مانند ذات الریه شود. هیچ واکسنی برای ویروس سنسیسیال تنفسی وجود ندارد و این ویروس حدود 5 درصد از مرگ و میرها را در کودکان زیر پنج سال در سراسر جهان ایجاد می‌کند. در استرالیای غربی، علی‌رغم باز بودن مدارس، ویروس سنسیسیال تنفسی در کودکان در زمستان سال 2020 معادل 98 درصد (و آنفلوآنزا 99.4 درصد) کاهش یافت.
هر چند ممکن است این کاهش در ویروس سنسیسیال تنفسی موقتی باشد. به عنوان مثال داده‌ها از پرجمعیت‌ترین منطقه استرالیا، نیو ولز جنوبی (NSW)، نشان می‌دهد که ویروس سنسیسیال تنفسی در مهرماه در حال افزیش یافتن بوده است. برخی از محققان هشدار می‌دهند که تجمع کودکان حساس و آلوده ممکن است در آینده منجر به ایجاد موراد بزرگتری در عفونت شود.
روندی استثنایی در ویروس وجود دارد. جانت انگلوند (Janet Englund)، محقق بیماری‌های عفونی کودکان در بیمارستان کودکان سیاتل در واشنگتن می‌گوید:
ویروسی که هیچوقت متوقف نمی‌شود، ویروس سرماخوردگی (راینو ویروس) است.
ویروس سرماخوردگی دلیل اصلی سرماخوردگی به ویژه در کودکان است. بیش از صد سویه وجود دارد و حدوداً دوازده نوع در هر جامعه مشخصی گردش می‌کنند. در یک مطالعه در ساوتهمپتون، انگلستان، تشخیص ویروس سرماخوردگی در بزرگسالان بستری در بیمارستان در تابستان سال 2020 کمتر از تابستان 2019 بود، اما پس از بازگشایی مدارس در شهریورماه به اوج خود رسید. داده‌ها از نیو ولز جنوبی نیز نشان می‌دهد که افزایشی در ویروس‌های سرماخوردگی در زمستان جنوبی وجود دارد. اگرچه برخی از این افزایش‌ها احتمالاً به دلیل افزایش آزمایش در افراد با علائم خفیف سرماخوردگی است، اما این ویروس‌ها قطعاً مانند بقیه کاهش نیافته‌اند.
جانت انگلوند گفته است:
هیچکس واقعا نمی‌داند چرا ویروس‌های سرماخوردگی بسیار پایدار و ثابت هستند.
برخی ویروس‌ها که علائم شبه سرماخوردگی ایجاد می‌کنند از نظر ساختار بسیار متفاوت از یکدیگر هستند. ویروس‌های بینی برخلاف ویروس‌های آنفلوانزا و کرونا، فاقد پوشش لیپیدی بیرونی یا پاکت هستند که در برابر صابون‌ها و ضدعفونی‌کننده‌ها آسیب‌پذیر است. در نیو ولز جنوبی در استرالیا، تشخیص آدنو ویروس‌های غیر پوششی که علائمی شبیه سرماخوردگی نیز ایجاد می‌کنند، در طول زمستان جنوبی نسبتاً ثابت است، نه اینکه مانند آنفولانزا از بین برود یا مانند ویروس راینو ویروس افزایش یابند.
انگلوند گفته است:
گمان می‌کنیم که راینو ویروس روی سطح پایدارتر باشد و باعث انتقال بیشتر بین کودکان از طریق دست، میز و دستگیره در شود. همچنین تصور می‌شود که انتقال بدون علامت در ویروس‌های راینو بیشتر است که به آنها امکان می‌دهد حتی وقتی که کودکان بیمار در خانه مانده‌اند، آزادتر در مدارس منتقل شوند.
خبر خوب این است که سرماخوردگی ممکن است به محافظت از مردم در برابر ویروس کرونا کمک کند. به عنوان مثال، یک مطالعه بر روی بیش از 800 هزار نفر نشان داد که بزرگسالانی که در سال گذشته علائم سرماخوردگی داشته‌اند، احتمال اینکه به ویروس کرونا نیز امسال مبتلا شوند، کمتر است، اگرچه دلیل این مسئله همچنان مانند یک راز باقی مانده است.
محافظت مشترک؟
یک توضیح ممکن این باشد که ابتلای قبلی به ویروس کرونا (علت دیگر سرماخوردگی) ممکن است باعث ایجاد مقداری ایمنی در ابتلای به کووید-19 شود. افراد ممکن است هم ویروس کرونا را بطور مداوم و هم ویروس‌های متعدد سرماخوردگی را در یک زمان داشته باشند. به نظر می‌رسد عفونت‌های ویروسی کرونا سلول‌های T و B تولید می‌کنند، سلول‌های سیستم ایمنی بدن که به حمله و به یاد داشتن عوامل بیماری‌زا کمک می‌کنند، می‌توانند SARS-CoV-2 را تشخیص دهند. این سلول‌ها می‌توانند محافظت مقطعی را در برابر ویروس جدید کرونا ایجاد کنند.
اسکات هنسلی (Scott Hensley)، ایمنی‌شناس ویروس از دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا گفته است که چندین مطالعه نشان داده است که به دلیل سایر عفونت‌های ویروس کرونا، حدود یک چهارم افراد آنتی‌بادی دارند که ممکن است به ویروس SARS-CoV-2 مرتبط باشد. یک مطالعه نشان داد که این آنتی‌بادی‌ها در واقع می‌توانند عفونت‌های ویروس کرونا را خنثی کنند و از حمله ویروس به سلول جلوگیری کنند. کایوی عبدالله پان (Qiuwei Abdullah Pan) در مرکز پزشکی دانشگاه اراسموس در روتردام، هلند، بیان کرد:
خنثی‌سازی متقابل ویروس کرونا توسط آنتی‌بادی‌ها علیه ویروس‌های کرونای دیگر بسیار جالب است، زیرا این امر باعث می‌شود دری برای محافظت بیشتر واکسن‌های ویروس کرونا ایجاد شود.
اما مطالعات دیگر، از جمله مطالعات هنسلی، نشان داد که این آنتی‌بادی‌ها نمی‌توانند SARS-CoV-2 را خنثی کنند یا از ویروس کرونا محافظت کنند. پان اینچنین گفته است:
خنثی‌سازی متقابل اثبات نشده است. حتی اگر چنین باشد، احتمالا در سطح بسیار متوسطی خواهد بود.
راه دیگری که سرماخوردگی فصلی ممکن است در ایجاد ایمنی ویروس کرونا نقش داشته باشد این است که یک عفونت راینو ویروس ممکن است مستقیما با ویروس کرونا یا واکنش‌های اینترفرون، بخشی از سیستم ایمنی بدن که مانع تولید مثل ویروس می‌شود، تداخل داشته باشد. به عنوان مثال یک مطالعه توسط وار و همکارانش نشان می‌دهد که کسی که به یک عفونت راینو ویروس مبتلا است، 70 درصد کمتر در معرض ویروس کرونا قرار دارد. میکروب‌شناس بالینی، آلبرتو پانیز موندولفی (Alberto Paniz Mondolfi) در دانشکده پزشکی آیکن مانت سینایی، نیویورک به همراه همکارانش عفونت مشترک ویروسی راینو در افراد مبتلا به ویروس کرونا در شهر نیویورک را نشان داده‌اند. پانیذ موندلفی گفته است:
ویروس راینو ویروسی سرسخت است. رشد سریع آن باعث متوقف شدن سایر ویروس‌ها می‌شود و احتمالاً بدتر از ویروس کرونا باشد.
این تداخل ویروسی ممکن است نشانگر اثری قدرتمند باشد. الن فاکسمن (Ellen Foxman)، ایمونولوژیست در دانشکده پزشکی ییل در نیوهون، کانکتیکات به همراه همکارانش شواهدی را یافتند که نشان می‌دهد ویروس‌های راینو ممکن است بیماری همه‌گیر آنفلوانزا H1N1 را که در سال 2009 اتفاق افتاده بود را خنثی کند. بزرگسالان بستری در بیمارستان‌ها کمتر از حد انتظار به هر دو عفونت مشترک مبتلا شده بودند. در کشت‌های سلولی در آزمایشگاه، عفونت راینو ویروس باعث جلوگیری از آلودگی سلول‌ها به سویه H1N1 شد. فاکسمن اکنون به دنبال این است که ببیند آیا عفونت راینو ویروس می‌تواند ویروس کرونا را مسدود کند یا خیر. به زودی نتیجه این آزمایش اعلام خواهد شد.
به طور کلی، این مسئله ممکن است درست باشد یعنی ویروس‌های موجود در بینی و سایر ویروس‌های کرونا به جلوگیری از گسترش ویروس کرونا کمک می‌کنند. پانیز موندولفی گفته است:
من فکر می‌کنم بسیاری از ویروس‌شناسان مانند من، منتظر این فصل بوده‌اند تا ببینند که چگونه این امر تکامل می‌یابد.
اما با وجود بسیاری از موارد ناشناخته موجود در مورد همه این ویروس‌ها، بیشتر محققان می‌گویند که مردم باید آماده بدترین ویروس‌ها نیز باشند، از فصل بد آنفلوآنزا که با ویژگی‌های چالش‌برانگیز ویروس کرونا ترکیب شده است تا شیوع ویروس سین‌سیشیال تنفسی در آینده. اولسن اینچنین اظهار کرده است:
بهتر است به طور همه‌جانبه آماده آینده باشید. ما نمی‌دانیم چه اتفاقی خواهد افتاد.
