در سالهای اخیر، مکملهای ورزشی به بخش جداییناپذیر از برنامه ورزشی بسیاری از افراد تبدیل شدهاند. حتی اگر خودتان جزو مصرفکنندگان نباشید، احتمالاً در باشگاهها یا بین دوستان ورزشی خود با تبلیغات و گفتگوهایی در این زمینه روبهرو شدهاید. یکی از مکملهای پرحاشیه در دنیای ورزش، ال-کارنیتین (L-carnitine) است که همزمان با خواص مثبت، نگرانیهایی نیز درباره آثار جانبی آن مطرح شده است.
ال-کارنیتین چیست و چه کاربردهایی دارد؟
ال-کارنیتین مولکولی است که نقش مهمی در متابولیسم سلولی ایفا میکند و به انتقال اسیدهای چرب به داخل میتوکندری (نیروگاه سلولها) کمک میکند تا انرژی مورد نیاز بدن تامین شود. بدن انسان به طور طبیعی مقادیر کمی از ال-کارنیتین را در کلیهها، کبد و مغز تولید میکند. نخستینبار این ترکیب در سال ۱۹۵۲ به عنوان ویتامین BT در انسان شناسایی شد، اما پژوهشهای بعدی نشان داد که اغلب افراد سالم نیازی به دریافت اضافی آن ندارند و بدن خود به اندازه کافی آن را تولید میکند. امروزه تولیدکنندگان، ال-کارنیتین را به صورت مکملهای غذایی و نوشیدنیهای انرژیزا عرضه میکنند و معمولا این موضوع را آشکارا بر برچسب محصولات درج مینمایند. علاوه بر مکملها، منابع طبیعی این ترکیب در گوشت قرمز و مقادیر کم در فرآوردههای لبنی یافت میشود که نام “کارنیتین” نیز از کلمه لاتین “کارنیس” به معنای گوشت گرفته شده است.
چالشهای بهداشتی: آسیبهای احتمالی مکمل ال-کارنیتین
نگرانیها درباره ال-کارنیتین صرفاً به ماهیت این ماده بازنمیگردد، بلکه به نحوه واکنش میکروبهای موجود در روده نسبت به ال-کارنیتین غیرقابل جذب مربوط است. کمتر از ۲۰ درصد ال-کارنیتین مصرفی توسط بدن جذب میشود؛ بقیه وارد روده بزرگ میشود و در آنجا در معرض تریلیونها میکروب مانند باکتریها، ویروسها و قارچها قرار میگیرد. میکروبیوم روده این ماده را تجزیه کرده و ترکیبی موسوم به Trimethylamine (TMA) تولید میکند که خود توسط بدن جذب و به کبد منتقل میشود. کبد TMA را به TMAO (Trimethylamine N-oxide) تبدیل میکند؛ مادهای که مقادیر بالای آن طبق مطالعات علمی با افزایش احتمال بیماریهای قلبی-عروقی، به ویژه لخته شدن خون (ترومبوز)، ارتباط دارد. جالب است که ال-کارنیتین تولیدشده طبیعی توسط بدن به این چرخه زیانآور وارد نمیشود و احتمال تجمع TMAO با مصرف منابع طبیعی مثل گوشت کمتر است.
مطالعهای پیشگام: تأثیر انار بر دفع آثار زیانآور
پژوهشگران موسسه کوادرام در انگلستان برای یافتن راهی جهت کاهش آثار مضر مصرف مکملهای ال-کارنیتین، آزمایشی آزمایشگاهی طراحی کردند. آنها محیط زیستی مشابه روده بزرگ انسان را با جمعیتی از میکروبهای روده فراهم کردند و واکنشها را تحت سه شرایط بررسی نمودند: تنها با ال-کارنیتین، و ترکیب ال-کارنیتین با عصاره انار. علت انتخاب انار وجود مقادیر قابل توجه پلیفنولها، به ویژه نوعی به نام الاجیتانینها (Ellagitannins) است. پلیفنولها ترکیبات گیاهی با خاصیت آنتیاکسیدانی، ضدالتهابی و ضدمیکروبی شناخته شدهاند که میتوانند با میکروبیوم روده تعامل برقرار کنند. یافتهها نشان داد که افزودن عصاره انار به مکمل ال-کارنیتین به طور چشمگیری تولید TMA را، که پیشزمینه تولید TMAO است، در میکروبهای روده کاهش میدهد.
الجیتانینها: پلیفنولهای کلیدی در مبارزه با آسیبهای مکملها
الجیتانینها نه تنها در انار، بلکه در دیگر میوهها و مغزها مانند تمشک و گردو نیز به فراوانی وجود دارند و میتوانند اثربخشی مشابهی ارائه دهند. این گروه از پلیفنولها به دلیل ساختار مقاوم خود تقریباً به طور دستنخورده به روده بزرگ میرسند و میتوانند از تعامل مستقیم با میکروبهای روده برای کاهش تولید TMA بهره ببرند.
پیامدهای کاربردی و آینده تحقیق
نتایج این پژوهش بنیادی نشان میدهد که مصرف مواد غذایی غنی از الجیتانین، بهویژه انار، میتواند ریسک ناشی از مصرف مکملهای ال-کارنیتین را از طریق تغییر فعالیت میکروبیومی روده کاهش دهد. این رویکرد ساده تغذیهای نه تنها ممکن است از بروز مشکلات قلبی-عروقی مربوط به افزایش TMAO جلوگیری کند، بلکه ترویج مصرف میوهها و مغزها را نیز در سبد غذایی ورزشکاران و عموم افراد تقویت میکند. اکنون محققان گام بعدی پژوهش را با بررسی اثر عصاره انار در شرکتکنندگان انسانی برداشتهاند تا مشخص شود آیا این یافتههای آزمایشگاهی به دنیای واقعی قابل تعمیم است و میتواند به عنوان راهکاری عملی برای بالانس فواید و مضرات مکملهای ورزشی مورد استفاده قرار گیرد یا نه.
جمعبندی
شواهد جدید حاکی از آن است که مصرف همزمان مکملهای ال-کارنیتین با مواد غذایی سرشار از پلیفنولها به ویژه انار میتواند آثار جانبی بالقوه خطرناک این مکملها را با کاهش تولید TMA و TMAO توسط میکروبهای روده به حداقل برساند. این دستاورد گامی مؤثر در راستای تغذیه سالمتر و بهرهمندی از فواید ورزشی بدون ایجاد خطراتی برای سلامت قلب و عروق است. با پیشرفت تحقیقات انسانی، امید میرود نتایج این مطالعات بتواند به بهبود توصیههای تغذیهای برای ورزشکاران، پژوهشگران حوزه سلامت و عموم جامعه کمک کند.