خواب، در کنار تغذیه مناسب و فعالیت بدنی، یکی از سه ستون اساسی سلامت انسان در سراسر جهان محسوب میشود. در دنیای امروز، بارها و بارها در شبکههای اجتماعی و رسانهها میشنویم که کمخوابی موجب آسیب به سلامت قلب، مغز، پوست و روان میشود. اما کمتر درباره پیامدهای خواب بیش از حد صحبت میگردد. آیا خوابیدن بیشتر از نه ساعت در شبانهروز ممکن است برای بدن مضرتر از کمخوابی باشد؟
اهمیت خواب با کیفیت در سلامت جسم و روان
در طول خواب، فرایندهای فیزیولوژیک پیچیدهای مانند ترمیم عضلات، تقویت حافظه و تنظیم هیجانات رخ میدهد. بر اساس توصیه بنیاد سلامت خواب استرالیا، بزرگسالان باید بین هفت تا نه ساعت در شب بخوابند. با این حال، برخی افراد ذاتاً نیاز به خواب کمتری دارند و علیرغم کمتر از هفت ساعت خواب، عملکرد مناسبی دارند. اما برای اکثر افراد، کمخوابی حتی به صورت کوتاهمدت میتواند باعث اختلال در تمرکز، بدخلقی، استرس و کاهش انرژی روزانه شود. در بلندمدت، خواب ناکافی با خطر بالاتر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی (مانند سکته قلبی و مغزی)، دیابت نوع ۲، بیماریهای روانی مثل افسردگی و اضطراب، چاقی و حتی برخی سرطانها مرتبط است.
آیا خواب زیاد هم خطرآفرین است؟ یافتههای علمی جدید
تازهترین پژوهشها بر روی رابطه بین مدت زمان خواب و پیامدهای سلامت، نکات قابل توجهی را آشکار کردهاند. در یک پژوهش جامع که نتایج ۷۹ مطالعه میانمدت و بلندمدت را بررسی کرد، مشخص شد کسانی که در شب کمتر از هفت ساعت میخوابند، خطر مرگشان طی دوره مطالعه ۱۴ درصد بیشتر است. نکته جالبتر اینکه، کسانی که به طور مرتب بیش از ۹ ساعت خواب شبانه دارند، ریسک مرگشان ۳۴ درصد بیشتر از افرادی است که بین ۷ تا ۸ ساعت میخوابند. این شواهد با نتایج یک فراتحلیل در سال ۲۰۱۸ نیز همخوانی دارد که نشان داد خواب بیش از نه ساعت در شبانهروز احتمال مرگ را تا ۱۴ درصد افزایش میدهد.
ارتباط خواب طولانی با بیماریها
پژوهشها نشان دادهاند خواب طولانیتر از نیاز سنی، میتواند با مشکلاتی همچون افسردگی، درد مزمن، افزایش وزن و اختلالات متابولیک همراه باشد. با این حال، باید توجه کرد که این مطالعات صرفاً همبستگی را نشان میدهند و تا کنون رابطه سببی میان خواب زیاد و بروز بیماری یا مرگ قطعی نشده است.
علل احتمالی همبستگی خواب زیاد و سلامت ضعیف
چرا برخی افراد خواب زیادی دارند و همزمان با مشکلات سلامت مواجهاند؟ دلایل میتواند متعدد باشد. افراد مبتلا به بیماریهای مزمن برای ترمیم یا مقابله با علائم بیماری به استراحت بیشتری نیاز دارند و یا اثرات جانبی داروها موجب خواب طولانیتر آنان میشود. همچنین، خواب بیکیفیت ممکن است باعث شود افراد زمان بیشتری را در رختخواب سپری کنند تا کمی خواب اضافی دریافت کنند. عوامل پرریسک مانند سیگار کشیدن یا اضافه وزن نیز معمولا با کمخوابی و خواب غیرمرغوب همراه است. در واقع، خواب زیاد شاید نشانهای از وجود بیماری پنهان، سبک زندگی ناسالم یا سایر مسائل سلامت باشد؛ نه الزاماً عامل اولیه بروز مشکلات.
کارشناسان چه میگویند؟
بر اساس گزارش بنیاد سلامت خواب، پرخوابی به خودی خود لزوماً مضر نیست، اما میتواند نشانگر این باشد که بدن شما نیاز به توجه بیشتری دارد. دکتر سارا فیلیپس، پژوهشگر حوزه خواب، میگوید: «اگر متوجه خواب طولانیتر از معمول میشوید، بهتر است به علل زمینهای آن توجه کنید و در صورت نگرانی با پزشک مشورت نمایید.»
مقدار مطلوب خواب برای هر گروه سنی
نیاز به خواب افراد بسته به سن، ژنتیک و شرایط بدنی متفاوت است. نوجوانان معمولاً به ۸ تا ۱۰ ساعت خواب نیاز دارند و تمایل دارند شبها دیرتر بخوابند و دیرتر بیدار شوند. بزرگسالان سالم عمدتاً به ۷ تا ۹ ساعت خواب مستمر و باکیفیت نیاز دارند. سالمندان، جز در موارد ابتلا به اختلالات خواب، نیازهایشان مشابه دوران میانسالی باقی میماند. برای حفظ سلامت عمومی، علاوه بر مدت خواب، ثبات ساعت خواب و بیداری، و کیفیت خواب نیز اهمیت کلیدی دارد.
راهکارهای افزایش کیفیت خواب
برای داشتن خواب شبانه سالم، قرار گرفتن در معرض نور طبیعی در طول روز، فعالیت بدنی منظم، پرهیز از استفاده از صفحه نمایشها قبل از خواب و ایجاد محیط خواب آرام، تاریک و راحت، توصیه میشود. اگر فردی ناگهان متوجه تغییر قابل توجهی در مدت خواب خود شد، توصیه میشود علت را بررسی کرده و در صورت تداوم با پزشک مشورت کند.
جمعبندی
شواهد علمی جدید نشان میدهد هم کمخوابی و هم خوابیدن بیش از حد استاندارد میتواند با افزایش ریسک مرگ و مشکلات مزمن سلامت همراه باشد. هرچند مکانیسم دقیق رابطه خواب زیاد و بیماری هنوز کامل روشن نشده، خواب بالا میتواند علامتی از اختلالات زمینهای، بیماریهای مزمن یا سبک زندگی ناسالم باشد. بنابراین، تمرکز باید بر دستیابی به خواب باکیفیت و مدت مناسب (۷ تا ۹ ساعت برای بزرگسالان)، حفظ نظم در ساعت خواب و بیداری و توجه به سلامت کلی بدن باشد. هر گونه تغییر پایدار در الگوی خواب، زنگ هشداری برای نیاز به بررسی شرایط سلامت فرد است. استفاده از منابع علمی معتبر نظیر وبسایت بنیاد سلامت خواب و مشورت با پزشک متخصص، بهترین مسیر برای بهبود سلامت خواب و ارتقای کیفیت زندگی است.