زمینه علمی و اهمیت مطالعه تاثیر صفحهنمایش بر رشد مغز کودکان
بازیهای ویدیویی و تأثیرشان بر سلامت ذهنی کودکان همواره محل بحث کارشناسان علوم اعصاب، روانشناسی کودک و آموزش بوده است. تا سالهای اخیر بیشتر دیدگاهها بر این باور بود که صرف وقت زیادی پای صفحهنمایش، از جمله بازیهای رایانهای، میتواند به تواناییهای ذهنی و حتی سلامت روانی کودکان آسیب وارد کند. اما یافتههای اخیر یک مطالعه فراملی با همکاری مؤسسات برجسته از هلند، آلمان و سوئد، تصویری متفاوت و غیرمنتظره ارائه داده است.
طبق گزارش منتشرشده در سال ۲۰۲۲، دانشمندان دریافتهاند گذراندن زمان بیشتر در بازیهای ویدیویی با افزایش هوش در کودکان مرتبط است. این نتیجه، هرچند کوچک اما معنادار، چالش جدی برای روایت غالب مبنی بر ضرر رسانههای دیجیتال بر رشد مغزی است.
جزئیات پژوهش و روششناسی علمی
این مطالعه با بررسی دادههای بیش از ۹۸۵۵ کودک ۹ و ۱۰ ساله از پروژه مطالعه رشد مغز کودکان آمریکا (ABCD Study)، به تحلیل عادات روزانه استفاده از صفحهنمایش پرداخت. میانگین روزانه کودکان شامل ۲.۵ ساعت تماشای تلویزیون یا ویدیوهای آنلاین، ۱ ساعت بازی ویدیویی، و نیم ساعت معاشرت دیجیتال بود.
پژوهشگران برای اطمینان از صحت نتایج، تفاوتهای ژنتیکی و زمینههای اجتماعی-اقتصادی هر کودک را نیز در تحلیل خود لحاظ کردند؛ دو عاملی که معمولاً در مطالعات پیشین مغفول ماندهاند. دو سال بعد، دادههای بیش از ۵۰۰۰ نفر از این گروه دوباره تحلیل شد و مشخص گردید کودکانی که بیش از حد انتظار بازی ویدیویی انجام دادهاند، در مقایسه با همسالان خود شاهد افزایش ۲.۵ نمرهای در شاخص هوش (IQ) بودهاند. این افزایش بر مبنای عملکرد در آزمونهایی شامل درک مطلب، پردازش تصویری-فضایی، و تکالیف مربوط به حافظه و کنترل ذهنی محاسبه شده است.
تفاوت میان انواع رسانههای دیجیتال و پیامدهای علمی
جالب توجه آنکه، برخلاف بازیهای ویدیویی، زمانی که کودکان صرف تماشای تلویزیون، ویدیو یا شبکههای اجتماعی کردند، تأثیر معناداری بر افزایش یا کاهش هوش نشان نداد. این یافتهها در بحث همیشگی درباره میزان مجاز و کارآمد استفاده از فناوریهای صفحهنمایش در زندگی کودکان، اهمیت زیادی دارد.
تیم پژوهش تاکید کرد که هوش یک ویژگی ثابت ژنتیکی نیست و محیط و تجربههای دیجیتال میتوانند نقشی پویا در شکلگیری آن بازی کنند. به گفته دکتر تورکل کلینگبرگ، عصبشناس از مؤسسه کارولینسکا سوئد، «یافتههای ما پشتیبان این ادعاست که زمان صرفشده پشت صفحهنمایش معمولاً منجر به تضعیف توانایی شناختی کودکان نمیشود و حتی بازی ویدیویی میتواند سطح هوش را ارتقا دهد.»
چالشها و افقهای پژوهشی پیش رو
هرچند این نتایج چشمگیرند، پژوهشگران تأکید دارند که هنوز عوامل متعددی بر رشد مغزی و هوش کودکان اثرگذارند. همچنین، تأثیر انواع مختلف بازیهای ویدیویی (مانند بازیهای موبایلی در مقابل کنسولی) در این پژوهش بررسی نشده است.
به باور محققان، یکی از دلایل گزارشهای متناقض درباره اثرات زمان صفحهنمایش، حجم نمونههای کوچک، رویکردهای متفاوت مطالعات، و نادیده گرفتن نقش ژنتیک و محیط اجتماعی بوده است. این تحقیق کوشیده تا این محدودیتها را کاهش دهد و تصویری معتبرتر ارائه دهد.
لازم به ذکر است که مطالعه حاضر صرفاً به اثرات شناختی پرداخت و نتایج آن درباره تأثیر بر فعالیت بدنی، کیفیت خواب، سلامت روان یا عملکرد تحصیلی قابل تعمیم نیست. کلینگبرگ میگوید: «ما تأثیر رفتار رسانهای را بر فعالیت بدنی، خواب یا سلامت کلی بررسی نکردیم و در این زمینه اظهار نظری نداریم. در آینده، به مطالعه عوامل محیطی دیگر و پیوند تأثیرات شناختی با رشد مغز کودک خواهیم پرداخت.»
نتیجهگیری
جمعبندی نتایج این پژوهش، دیدگاه تازهای درباره ارتباط فناوریهای دیجیتال و رشد هوش کودکانه ارائه میدهد. بهنظر میرسد اگرچه بسیاری از نگرانیهای رایج درباره مضرات بازیهای ویدیویی نیاز به بازنگری دارند، هنوز ابعاد ناشناختهای در ارتباط بین فناوری، مغز و رفتار باقی مانده است. مطالعات آینده میتواند با تمرکز بر سایر جنبههای سلامت، نوع بازیهای ویدیویی و تفاوتهای فردی، به بالا بردن کیفیت توصیههای علمی و آموزشی برای خانوادهها و سیاستگذاران کمک کند.