یک مطالعه جدید نشان میدهد ترکیب محصولات معمول مراقبت از مو و گرمای دستگاههای حالتدهی مانند اتوها و فرزنها میتواند نانوذرات معلق در هوا تولید کند که از نظر تعداد و تراکم در سطحی قرار دارد که با حضور کنار جادهای پرترافیک قابل مقایسه است. این ذرات تا اندازهٔ حدود 500 نانومتر هستند ـ تقریباً 200 برابر کوچکتر از عرض یک تار مو ـ و بهحدی ریزند که میتوانند تا عمق ریه نفوذ کنند. یافتهها سوالات مهمی دربارهٔ خطرات بهداشتی روتینهای روزمرهٔ آرایش مو مطرح میکنند.
روش تحقیق و آزمایشگاه کوچک
این پژوهش توسط تیمی از دانشگاه پردو (Purdue University) در آمریکا و در یک «خانهٔ کوچک آزمایشگاهی» طراحیشده انجام شد؛ همان آزمایشگاهی که قبلاً برای بررسی ترکیبات شیمیایی منتشرشده از محصولات مو بهکار رفته بود. محققان از هفت داوطلب دعوت کردند تا مجموعاً 21 روتین حالتدهی مو را با پنج نوع محصول و چند دستگاه مختلف شامل اتو، فرزن و ویور انجام دهند. در هر سناریو، غلظت نانوذرات معلق در هوا اندازهگیری شد تا میزان آلودگی هوای داخلی ناشی از این فعالیتها ارزیابی شود.
نتایج کمی و اهمیت گرما
آزمایشها نشان داد روتینهای 10 تا 20 دقیقهای میتوانند بیش از 100,000 نانوذره در هر سانتیمتر مکعب تولید کنند. مدلسازی شبیهسازی نشان میدهد در چنین غلظتهایی، احتمال استنشاق بیش از 10 میلیارد نانوذره برای یک فرد وجود دارد که بسیاری از این ذرات میتوانند به عمیقترین بخشهای ریه برسند. عامل تعیینکننده در پراکندگی گستردهٔ نانوذرات، افزایش دما بود؛ زمانی که مواد مراقبت مو به بیش از 300 درجهٔ فارنهایت (حدود 149 درجهٔ سلسیوس) گرم میشدند، انتشار نانوذرات در هوا بهطور چشمگیری افزایش یافت. در دماهای پایینتر، هم ذرات کمتری ساخته میشد و هم ذرات تولیدشده عمدتاً در خود مو باقی میماندند.
مکانیسم شکلگیری نانوذرات
مهندس عمران جیانگهوی لیو (Jianghui Liu) توضیح میدهد که گرما نقش محرک اصلی را دارد: ترکیباتی مانند سیکلیک سیلوکسانها و دیگر مواد با فراریت پایین تحت گرما بخار میشوند، سپس فرآیند نوسیلهسازی (nucleation) و رشد ذرات جدید رخ میدهد که بیشتر آنها کمتر از 100 نانومتر هستند. این فرایند فیزیک و شیمی سطحی توضیح میدهد که چرا افزایش دما بهسرعت باعث افزایش شمار ذرات معلق میشود.
پیامدهای بهداشتی و محدودیتها
با وجود شواهد روشن دربارهٔ تشکیل و انتشار نانوذرات، هنوز مشخص نیست که این نانوذرات خاص چه آسیبهای طولانیمدتی به سلامت انسان وارد میکنند. مطالعات گستردهتر پیرامون ذرات میکرومتری (بزرگتر از نانو) نشان دادهاند که آلودگی هوا خطرات التهابی و تنفسی دارد؛ اما نانوذرات بهدلیل اندازهٔ بسیار کوچک و قابلیت نفوذ، ردیابی و ارزیابی پیامدهای سلامتیشان دشوارتر است. مطالعات حیوانی نشان دادهاند ورود نانوذرات به ریه میتواند التهاب و آسیب بافتی را افزایش دهد، اما نیاز به پژوهشهای طولی روی انسان و بررسی ترکیب شیمیایی دقیق این ذرات وجود دارد.
توصیهها و گامهای بعدی پژوهشی
محققان توصیه میکنند هنگام استفاده از محصولات حالتدهی مو که نیاز به حرارت بالا دارند، تهویهٔ محیط تا حد ممکن افزایش یابد؛ بهویژه در فضای بستهٔ حمام یا اتاقهایی با تهویهٔ ضعیف. آنها همچنین خواستار انجام آزمایشهای بیشتری برای ردیابی دقیقتر آلودگی نانوذرات و تعیین ترکیب شیمیایی این ذرات شناور شدند تا ارزیابی جامعتری از انتشار و مواجههٔ انسانی فراهم شود.
نظر کارشناس
دکتر پیتر پارکسون، متخصص بهداشت محیط: «این مطالعه زنگ هشداری است برای توجه بیشتر به منابع پنهان آلودگی هوای داخلی. اگرچه شواهد قطعی نقص سلامت انسان هنوز تکمیل نشده، اما منطقی است که پیش از روشن شدن همهٔ پاسخها، اقدامات سادهای مثل افزایش تهویه و کاهش دمای حالتدهی را جدی بگیریم.»
نتیجهگیری
تحقیق دانشگاه پردو نشان میدهد که ترکیب محصولات مراقبت از مو و کاربرد گرما میتواند منجر به تولید نانوذرات معلق شود که از نظر تراکم با ایستادن کنار جادهای پرترافیک قابلمقایسهاند. گرما عامل اصلیِ شکلگیری این ذرات است و ریسک قرارگیری در معرض آنها به نحوهٔ استفاده، مدت زمان و تهویهٔ محیط بستگی دارد. برای کاهش مواجههٔ احتمالی، بهبود تهویه، کاهش دمای ابزارها و مطالعات بیشتر برای تعیین ترکیب و پیامدهای سلامتی این نانوذرات ضروری است.