قطع کامل اینترنت در افغانستان شهروندان را از دنیای دیجیتال جدا کرده و دسترسی به اطلاعات، خدمات حیاتی و ارتباط با خانواده را به شکل بیسابقهای مختل کرده است. در این گزارش به ابعاد فنی و انسانی این خاموشی، محدودیتهای ابزارهای دورزدن فیلتر و راهحلهای احتمالی میپردازیم.
سیر خاموشی و اندازهگیری قطعی
نهادهای مانیتورینگ مانند NetBlocks از اوایل سپتامبر کاهش تدریجی اتصال اینترنت در افغانستان را ثبت کردند و از 25 سپتامبر الگوهای قطع اینترنتی بهصورت محدود و ساعتی در برخی مناطق مشاهده شد. اما در روز دوشنبه، 29 سپتامبر، کشور عملاً به یک خاموشی کامل مخابراتی رسید و هر دو سرویس اینترنت و تلفن همراه قطع شدند.
معیارهای فنی نشان میدهند که ترافیک وب و DNS در سطح ملی به صفر رسیده و اعلانهای آدرسهای IP (که برای مسیریابی و ارائه خدمات اینترنتی حیاتی هستند) در عرض بیست دقیقه اول قطع، تقریباً دو سوم کاهش یافتهاند. این آمار بهروشنی بیانگر توقف کامل دسترسی شهروندان به شبکه جهانی است.
تأثیرات اجتماعی و حقوق بشری
این خاموشی فراتر از یک اختلال فنی است: دسترسی به آموزش، خدمات سلامت، اشتغال، خرید آنلاین و ارتباط با خانواده در داخل و خارج کشور بهشدت مختل شده است. فلیسیا آنتونیو، مدیر کمپین #KeepItOn در سازمان Access Now، میگوید این اقدام طالبان تلاشی آشکار برای کنترل جریان اطلاعات، سرکوب اعتراضات و پنهان کردن نقض حقوق بشر است.
او به سایت خبری TechRadar گفته است: «با وجود محدودیتهای متعدد قبلی، این قطع اینترنت آخرین پلهای ارتباطی افغانها با جهان را از بین میبرد. برای میلیونها نفر، بهویژه زنان، دختران، روزنامهنگاران و جوامع حاشیهنشین، اینترنت تنها راه مشارکت اجتماعی و دسترسی به منابع حیاتی است.»
چرا ویپیانها اینبار کارساز نیستند؟
همیشه در مواجهه با محدودیتهای دولتی، مردم به ابزارهایی مثل VPN متوسل میشوند تا آیپی خود را تغییر دهند و به محتوای مسدود شده دسترسی پیدا کنند. اما این بار مشکل اساسی این است که برای کار کردن ویپیان به خودِ ارتباط اینترنتی نیاز است؛ و وقتی کل اینترنت قطع شود، هیچ سرویس ویپیانی نمیتواند اتصال را بازگرداند.
دیوید پیترسون، مدیرعامل Proton VPN، اشاره کرده که آخرین خاموشی سراسری مشابه، میانه خرداد در ایران اتفاق افتاد و سه روز به طول انجامید — تجربهای که نشان میدهد قطع کامل اینترنت میتواند برای روزها یا حتی طولانیتر ادامه یابد.
گزینههای جایگزین و محدودیتهای آنها
یکی از راهحلهای فنی که در شرایط قطع اینترنت به آن اشاره میشود، اتصال ماهوارهای مانند خدمات استارلینک است. این نوع ارتباط میتواند به جوامع و فعالان کمک کند تا از انزوا خارج شوند، اما مشکل اصلی هزینه و دسترسی است؛ اغلب مردم از توان پرداخت هزینه و ثبتنام این سرویسها برخوردار نیستند.
برخی افراد برای گذر از محدودیتها از سیمکارتهای خارجی یا تلفنهای ماهوارهای استفاده کردهاند، اما این روشها هم هزینهبر هستند و ریسک امنیتی دارند: طالبان نشان داده است که ممکن است علیه کسانی که از دستورات آنها سرپیچی میکنند، واکنش نشان دهد.
اقدامات بینالمللی و درخواستها
آنچه اکنون لازم است، ورود جامعه بینالمللی و حمایت از گروههای حقوق بشری است تا فشارها برای پایان دادن به نقض حقوق دیجیتال و آزادی بیان افزایش یابد. آنتونیو تأکید میکند که این خاموشی بخشی از یک الگوی آشنای است که در جوامع اقتدارگرا برای سرکوب حقوق انسانها بهکار گرفته میشود.
در کنار فشارهای دیپلماتیک، فراهم کردن راهحلهای تکنیکی مقرونبهصرفه، حمایت از ارائهدهندگان خدمات ماهوارهای برای مناطق انسانی و برنامهریزی برای تضمین دسترسی به اطلاعات در موارد اضطراری از اولویتها باید باشد.
قطع کامل اینترنت در افغانستان تنها یک اختلال فنی نیست؛ این عمل زندگی روزمره، امنیت و حقوق اساسی میلیونها نفر را تحت تأثیر قرار داده است. در حالی که ابزارهایی مانند ویپیان و اینترنت ماهوارهای میتوانند تا حدودی کمککننده باشند، هزینه، دسترسی و ریسکهای امنیتی مانع از حل کامل بحران میشوند. پاسخ بینالمللی و حمایت از حقوق دیجیتال برای احیای ارتباطات و حفاظت از زندگی دیجیتال افغانها ضروری است.