چرا برخی وسایل حمام را نباید با دیگران شریک شد؟
وقتی در سفر هستید یا در خانه یکی از دوستان ماندید و حوله، مسواک یا تیغتان را فراموش کردهاید، وسوسه میشوید از وسایل دیگران استفاده کنید. اما شواهد علمی نشان میدهد این کار ممکن است خطر انتقال میکروبها را افزایش دهد. «فومیتها» (fomites) به سطوح و اشیایی گفته میشود که میکروبها رویشان میمانند و میتوانند از طریق تماس منتقل شوند؛ پارچه، فلز و پلاستیک از جمله این سطوح هستند.
پیشینه علمی و شواهد تجربی
بسیاری از باکتریها، ویروسها و قارچهای بیماریزا میتوانند ساعتها تا ماهها روی سطوح مختلف زنده بمانند و قابلیت آلودهسازی داشته باشند. مثلا قارچ Aspergillus روی پارچه و پلاستیک بیش از یک ماه قابلیت زندهمانی دارد. برخی باکتریها حتی ممکن است سالها روی اشیاء خاص زنده بمانند و برخی ویروسها نیز بسته به جنس سطح میتوانند از چند ساعت تا چند ماه قابل انتقال باشند.
طراحی آزمایشهای تصادفی و کنترلشده (RCT) برای بررسی دقیق خطر انتقال از وسایل استفادهشده دشوار و از نظر اخلاقی محدودیتهایی دارد؛ مشخصاً انتخاب تصادفی افراد برای استفاده از تیغ یا مسواک آلوده امکانپذیر نیست. اما مطالعات اپیدمیولوژیک و گزارشهای موردی اطلاعات مهمی میدهند. بهعنوان مثال، یک شیوع استافیلوکوک مقاوم به آنتیبیوتیک (MRSA) در میان بازیکنان فوتبال دبیرستانی در آمریکا گزارش شد؛ افرادی که حولهشان را با دیگران شریک میکردند، هشت برابر بیشتر در معرض عفونت قرار داشتند. مطالعهای دیگر روی 150 خانواده نشان داد بهاشتراکگذاری حوله بهطور معنیداری ریسک انتقال Staphylococcus aureus را افزایش میدهد.
خطرات مرتبط با وسایل مشخص
حوله — خطر عفونتهای پوستی
حولهها بهویژه در محیطهای مرطوب و گرم مانند حمام، زمینهای مناسب برای رشد میکروبها فراهم میکنند. حتی اگر پوست را با آب و صابون بشویید، تعداد میکروبها کاهش مییابد اما کاملاً حذف نمیشود. وجود خراشها یا بریدگیهای کوچک روی پوست — مانند آنچه در ورزشهای تماسدار رخ میدهد — میتواند دروازهای برای ورود میکروبها باشد و موجب عفونتهای موضعی مانند پمفتیگوی باکتریایی یا در موارد نادر سپتیسمی شود.
مسواک — ویروسها و خونرسانی
مسواکها اغلب روی سطوح سخت پلاستیکی قرار دارند و میکروبها میتوانند روی این سطوح زنده بمانند. مسواک ممکن است سبب خراش لثه و خونریزی شود، و در نتیجه انتقال ویروسهای خونمحور مانند هپاتیت C محتمل است. علاوه بر آن، ویروسهای دهانی مانند HSV-1 (عامل تبخال) و ویروس Epstein–Barr (عامل مونونوکلئوز عفونی) نیز میتوانند از طریق تماس با بزاق منتقل شوند؛ برخی بررسیها نشان دادهاند مسواکها ممکن است با گونههای بالقوه بیماریزا مانند Staph، E. coli و Pseudomonas آلوده شوند و HSV-1 روی پلاستیک برای 2 تا 6 روز قابلیت زندهمانی داشته باشد.
تیغ اصلاح — خون و ویروسها
تیغها نیز از جنس سطوح سختاند که میکروبها رویشان میمانند و خردگیهای کوچک هنگام اصلاح میتواند خون بهوجود آورد. در نتیجه امکان انتقال ویروسهای خونمحور و همچنین HPV (ویروس پاپیلوم انسانی) که باعث زگیل میشود، وجود دارد. به همین دلیل متخصصان پوست و بیماریهای عفونی توصیه میکنند هر فرد از وسایل خود استفاده کند و آنها را بهصورت شخصی نگه دارد.
چه کسانی در معرض خطر بیشتری هستند؟
طبق بررسیهای علمی، خطر انتقال بهطور کلی در یک بار مواجهه پایین است، اما برخی گروهها آسیبپذیری بیشتری دارند: نوزادان با ایمنی در حال توسعه، سالمندان با افت ایمنی، افراد تحت درمانهای سرکوبکنندهی ایمنی (مانند داروهای شیمیدرمانی یا کورتیکواستروئیدها)، و بیماران دیابتی که عملکرد سلولهای ایمنی آنها تحت تأثیر قند خون قرار گرفته است. وجود زخم یا خراش روی پوست نیز خطر را بهطور محسوسی افزایش میدهد.
پیشگیری و توصیههای عملی
پرهیز از بهاشتراکگذاری حوله، مسواک یا تیغ سادهترین و موثرترین اقدام است. دیگر نکات کاربردی عبارتاند از:
- خشک کردن کامل حوله در هوای آزاد یا خشککن؛ حولههای مرطوب را زود بهزود تعویض کنید.
- تعویض مسواک هر سه ماه یا پس از بیماری ویروسی/باکتریایی؛ نگهداری عمودی و دور از تماس با سایر مسواکها.
- استفاده از تیغهای یکبار مصرف یا شستوشوی دقیق و خشک کردن تیغهای چندبار مصرف و خودداری از اشتراکگذاری آنها.
- در صورت داشتن زخم یا سیستم ایمنی ضعیف، احتیاط بیشتری کنید و از هر وسیلهی شخصی خود استفاده کنید.
نتیجهگیری
در مجموع، حوله، مسواک و تیغ سه قلم بهداشتی هستند که بر اساس شواهد علمی بهتر است شخصی نگه داشته شوند. میکروبها—بکتری، ویروس و قارچ—میتوانند روی سطوح مختلف برای مدتهای متغیر زنده بمانند و در صورت وجود خراش یا ضعف ایمنی، خطر عفونت افزایش مییابد. پرهیز از بهاشتراکگذاری و رعایت اصول سادهی بهداشتی میتواند از انتقال عوامل بیماریزا جلوگیری کند و سلامت فردی و عمومی را حفظ نماید.