معاون وزیر ارتباطات در برنامه گفتگوی ویژه خبری با اشاره به کاهش سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی و ضرورت بازنگری در سیاستها، بر نقش زیرساخت شبکه، شفافیت و تقویت بخش خصوصی تأکید کرد. در این گزارش توضیح میدهیم چرا فیلترینگ و کیفیت شبکه بهعنوان موانع اصلی رشد هوش مصنوعی و خدمات دیجیتال شناخته میشوند و چه راهحلهایی برای عبور از این بنبست وجود دارد.
سهم نزولی اقتصاد دیجیتال در ایران؛ آمار و پیامدها
بر اساس آمارهای رسمی مرکز آمار ایران، سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی در سال 1400 حدود 4.7 درصد گزارش شده بود اما در سال 1401 این رقم به 4.2 درصد کاهش یافت. این روند نه تنها مخالف موج رشد جهانی است، بلکه از جذابیت سرمایهگذاری در بخشهای هستهای زیستبوم دیجیتال کم کرده است. برای مقایسه، در برخی کشورها مانند چین سهم اقتصاد دیجیتال از GDP به بیش از 45 درصد میرسد؛ رقمی که نشاندهنده تفاوت ساختاری در سیاستگذاری، زیرساخت و فضای کسبوکار است.
چرا ارزش بخش هستهای افت کرده است؟
یکی از نمونههای ملموس، کاهش ارزش شرکتهای اپراتوری است؛ بهطوریکه ارزش یکی از اپراتورهای بزرگ در سال 1391 حدود 20 میلیارد دلار بوده و اکنون در بازار سرمایه به کمتر از 500 میلیون دلار رسیده است. این سقوط ارزش نه فقط یک آمار مالی است، بلکه علامتی از کاهش اعتماد سرمایهگذاران، تضعیف رقابت و فرار سرمایه به حوزههای کمریسکتر محسوب میشود.
نقد سیاستهای نرخگذاری دستوری و تأثیر آن بر نوآوری
چیتساز انتقاد اصلی خود را معطوف به سیاستهای مداخلهگرانه و نرخگذاری دستوری کرد. تجربه جهانی نشان میدهد که رشد اقتصاد دیجیتال وابسته به رقابت سالم، آزادی عمل کسبوکارها و حمایت هوشمند از نوآوری است. نرخگذاری دستوری میتواند انگیزه ورود و سرمایهگذاری بخش خصوصی را کاهش دهد و به رکود در حوزه خدمات دیجیتال بینجامد.
تنظیمگری به جای تصدیگری؛ تغییر رویکرد وزارت ارتباطات
در این راستا، وزارت ارتباطات سیاست جدید خود را بر پایه تنظیمگری بهجای تصدیگری تنظیم کرده است؛ به این معنا که دولت چارچوبها را فراهم میکند اما اجرا و توسعه را به بخش خصوصی میسپارد. چنین رویکردی میتواند ظرفیت نوآوری را افزایش دهد و سهم بازار برای بازیگران خلاق را باز کند.
نوآوری، سرمایه انسانی و نیاز بازار
نوآوری زمانی رخ میدهد که فضای اقتصادی اجازه تجربه و کسب سود موقت از ابتکارات را بدهد. احسان چیتساز به ضرورت تربیت حدود 500 هزار نیروی متخصص جدید اشاره کرد تا کشور بتواند در زمینههای داده، پلتفرمهای هوشمند و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی رقابت کند. کمبود نیروی انسانی ماهر یکی از گلوگاههای اصلی توسعه است و بدون برنامه جامع آموزش و بازآموزی، پروژههای هوش مصنوعی ناکافی خواهند ماند.
تأمین مالی پروژهها؛ جمعکردن سرمایههای پراکنده
برای پروژههای بزرگ دیجیتال نیاز به منابع مالی هدفمند است. پیشنهاد شده بهجای ایجاد نهادهای موازی، از ظرفیتهای موجود مثل افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی یا استفاده از صندوقهای خصوصی بهره برده شود. تجمیع سرمایهها و هدایت آنها به پروژههای دارای اولویت، ریسک سرمایهگذاری را کاهش و اثرگذاری را افزایش میدهد.
زیرساخت شبکه، فیلترینگ و حکمرانی داده
زیرساخت ارتباطی پایدار و پرسرعت، زیربنای هر زیستبوم هوش مصنوعی است. چیتساز تأکید کرد که کاهش فیلترینگ گسترده و اصلاح سیاستهای محدودکننده میتواند کیفیت شبکه را ارتقا دهد و امکان رشد خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی را فراهم کند. در کنار زیرساخت فیزیکی، حکمرانی داده نیز نیازمند همافزایی نهادی است؛ از مراکز داده و پردازش تا الگوریتمها و تربیت نیروی انسانی، همه باید در قالب یک نقشه راه نهادی هماهنگ شوند.
- بهبود کیفیت شبکه و کاهش فیلترینگ برای دسترسی آزاد به سرویسهای جهانی
- تبدیل نقش دولت به تنظیمگر و ایجاد فضای رقابتی
- سرمایهگذاری در آموزش و تربیت 500 هزار نیروی متخصص
- تجمیع منابع مالی از صندوقهای موجود و جذب سرمایه خصوصی
- طراحی حکمرانی داده منسجم میان نهادها و بخش خصوصی
ایجاد نقشه راهی که نقشها و مرزهای نهادی را مشخص کند، یکی از گامهای کلیدی است. وزارت ارتباطات مأمور توسعه زیرساختهای پردازشی و حکمرانی داده است، اما موفقیت نیازمند همکاری سایر دستگاهها، دانشگاهها و صنعت خصوصی است. تصمیمگیری مبتنی بر داده و شفافیت در انتشار اطلاعات نیز از دیگر محورهای ضروری است؛ چرا که اعتماد عمومی و سرمایهگذاران به صداقت و شفافیت سیاستها حساساند.
در نهایت، تغییرات ساختاری، از جمله تسهیل دسترسی به شبکه جهانی، اصلاح سیاستهای قیمتگذاری، و تمرکز بر نیروی انسانی و منابع مالی، میتواند ایران را برای جهش در اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی آماده کند. این مسیر دشوار است اما با هدفگذاری روشن و همکاری میانبخشی قابل طی شدن است.
