رویکرد تازه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاستجمهوری به فناوریهای کوانتومی نشان میدهد که ایران به زودی به جمع کشورهای دارای زیستبوم قابل اعتماد در این حوزه ملحق میشود. این برنامه با هدف ایجاد آزمایشگاههای مرجع و آموزشی، تربیت نیروی انسانی متخصص و پشتیبانی از پروژههای پژوهشی در محاسبات کوانتومی، ارتباطات کوانتومی و حسگرهای کوانتومی دنبال میشود.
چارچوب کلان: ساخت زیرساخت ملی برای کوانتوم
هدف اصلی این طرح فراهم کردن زیرساختی ملی و همگام با بازار داخلی است تا کاربردهای صنعتی و پژوهشی حوزه کوانتوم به شکل هماهنگ و بدون موازیکاری میان نهادها توسعه یابد. بر اساس این برنامه، آزمایشگاههای کوانتومی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی برپا میشوند، زیرساختهای آزمایشگاهی تقویت میشود و استانداردهای ملی تدوین میگردد تا ایران حضوری فعال و مؤثر در صحنه جهانی علوم کوانتوم پیدا کند.
توضیح مختصر درباره سه محور اصلی
- محاسبات کوانتومی: تلاش برای استفاده از اصول کوانتومی در محاسبات پیچیده با هدف توسعه الگوریتمهای نوین و کاربردهای صنعتی.
- ارتباطات کوانتومی: ایجاد شبکههای امن و کارآمد برای انتقال دادهها با کلیدهای رمزگذاری کوانتومی و بهبود ظرفیت ارتباطی ملی.
- حسگرهای کوانتومی: توسعه حسگرهای دقیق با حساسیت بالا در حوزههای پزشکی، انرژی و محیط زیست.
در این چارچوب، راهاندازی آزمایشگاههای مرجع در دانشگاهها، سرمایهگذاری در توسعه زیرساختهای آزمایشگاهی و تدوین استانداردهای ملی در دستور کار قرار دارد تا ایران حضوری فعال و اثربخش در سطح بینالملل داشته باشد.
ابزارهای آموزشی و تربیت نیروی متخصص
یکی از محورهاى حیاتی این برنامه، تأمین نیروی انسانی ماهر است. از مهر امسال، ۱۶ درس تخصصی کوانتومی در ۱۲ دانشگاه کشور ارائه میشود و هر طرح درس که تأیید شود، ۱۵۰ میلیون تومان حمایت مالی دریافت میکند. محتوای دروس بهصورت آنلاین و رایگان در اختیار علاقهمندان قرار میگیرد تا دامنه دسترسی به آموزشهای کوانتومی گستردهتر شود. همچنین معاونت علمی از تقویت زیرساختهای کوانتومی در eight دانشگاه کشور خبر داده است تا تعداد کل دروس تخصصی به حداقل ۶۰ برسد و نیروهای انسانی آماده برای توسعه علمی و صنعتی این فناوری تربیت شوند.
تزریق سرمایه و تقویت زیرساختها
در سال جاری، با شناسایی مراکز کلیدی فعال در حوزه کوانتوم، حمایت ویژهای از زیرساختهای آزمایشگاهی این فناوری آغاز شده است. تا کنون تقریبا ۳ میلیون دلار در تقویت زیرساختهای آزمایشگاهی دانشگاهها و مراکز پژوهشی مطرح سرمایهگذاری شده تا پژوهش و توسعه در این حوزه سریعتر پیش برود. این سرمایهگذاریها با هدف ایجاد توازن میان پژوهش نظری و کاربردی انجام میشود تا ایران بتواند از مزایای فناوریهای کوانتومی در صنایع مختلف بهرهبرداری کند.
آزمایشگاه ارتباطات کوانتومی: گام مهم در صنعتیسازی دانش
در همکاری با پژوهشگاههای وابسته به وزارت ارتباطات، نخستین آزمایشگاه مرجع حوزه ارتباطات کوانتومی راهاندازی میشود. این آزمایشگاه با هدف توسعه فناوریهای واقعگرایانه و مقابله با شبهعلم، بستری را فراهم میکند تا دستاوردهای پژوهشی به فناوریهای عملی تبدیل شوند. انتظار میرود با امضای تفاهمنامههای اجرایی، این مرکز ظرف یک سال به بهرهبرداری برسد و به رشد نمایی در این شاخه از کوانتوم کمک کند.
همکاری با پژوهشگاههای همسو
افزایش هماهنگی با وزارت ارتباطات بهعنوان یکی از ارکان اصلی پروژه، نقطه عطفی برای سرعتبخشی به اقدامات اجرایی محسوب میشود. حضور این مراکز در کنار آزمایشگاههای کوانتومی کشور، فرصتهای کاربردی گستردهای را در اختیار صنایع داخلی و تحقیقات دانشگاهی قرار میدهد.
ساعت اتمی: نخستین گام در حسگرهای دقیق کوانتومی
در حوزه حسگرهای کوانتومی، نخستین آزمایشگاه ساعت اتمی در حال آمادهسازی است و بهزودی افتتاح میشود. این دستاورد، میتواند بستری برای توسعه مراکز مرجع دیگر در این حوزه باشد و نقش کلیدی در افزایش دقت اندازهگیریها و بهبود فناوریهای حسگر ایفا کند. با همکاری دانشگاههای کشور، ایجاد مراکز مرجع جدید در این حوزه در برنامه قرار دارد تا شبکهای از آزمایشگاههای تخصصی شکل گیرد.
دیدگاه بیطرفانه درباره سرعت حرکت به سوی کوانتوم
افشین، معاون علمی، با تأکید بر سرعت گرفتن فعالیتها، گفت که این مسیر نیازمند سرمایهگذاری پایدار و همکاری گسترده میان بخشهای دولتی، دانشگاهی و صنعتی است. وی اشاره کرد که در کشورهای پیشرفته، بخشهای مرتبط با ارتباطات و حسگرهای کوانتومی سهم قابل توجهی از سرمایهگذاریها را به خود اختصاص میدهد و ایران نیز با حمایت از مراکز مرجع داخلی و برنامههای آموزشی به همان مسیر حرکت میکند. این رویکرد، پاسخ به نیازهای علمی و صنعتی آینده است و به تقویت موقعیت ایران در بازار جهانی فناوریهای کوانتومی کمک میکند.