در اعماق سرد و تاریک اقیانوس منجمد جنوبی، شکارچیانی پنهان کمکم چهره نشان میدهند. در تازهترین مأموریتهای اقیانوسنگاری، پژوهشگران نهتنها نخستین تصاویر از نوزاد ماهی مرکب غولپیکر را ثبت کردهاند، بلکه با یک اسفنج گوشتخوار هولناک — معروف به «توپ مرگ» — و دهها موجود ناشناخته دیگر روبهرو شدهاند. نتیجه؟ دستکم ۳۰ گونه تازه برای علم و هزاران نمونه که هنوز باید بررسی شوند.
شکارچی بیصدا در تاریکی یخزده
اسفنج گوشتخوار تازه معرفی شده، با نام علمی Chondrocladia sp. nov.، هیچ شباهتی به تصویر ملایم اسفنجهای معمولی ندارد. این ساکن اعماق، در سکوت و فشار بالا زندگی میکند و با قلابها و قلابکهای ریز روی شاخههای خود طعمه را گیر میاندازد. در محیطی که نور خورشید هرگز نفوذ نمیکند و غذا کمیاب است، تکامل به سمت شکارگری حرکت کرده است؛ راهبردی که در «توپ مرگ» به اوج رسیده.
اسفنج «توپ مرگ» چیست؟
این گروه از اسفنجها برخلاف خویشاوندان فیلترکنندهشان، با ساختارهایی شبیه قلاب و طوقههای چسبنده، جانوران کوچک را به دام میاندازند. سپس بافتهای نرم طعمه بهتدریج هضم میشود. چنین سازوکارهایی در زیستبوم اعماق دریا — جایی میان بادهای سرد قطبی، بسترهای یخی و جریانهای غنی از مواد معدنی — یک مزیت بقا بهشمار میرود.
پشت صحنه مأموریت اقیانوسی
این یافتهها از مجموعه سفرهای تحقیقاتی Ocean Census به رهبری بنیاد نیپون و نکـتون، با همکاری Schmidt Ocean Institute و چندین شریک علمی به دست آمده است. تیمها در بخشهای مختلف اقیانوس منجمد جنوبی — از آبهای پیرامون جزایر ساوت سندویچ تا نزدیکی قطب جنوب — نمونهبرداری گسترده انجام دادند. بهگفته این گروه، حدود ۲۰۰۰ نمونه از ۱۴ گروه جانوری گردآوری و هزاران عکس و ساعتها ویدئو ثبت شده است. بخشی از مسیر، از روی بستری «تازه نمایانشده» گذشت؛ منطقهای که پس از جدا شدن یک کوه یخی عظیم از قفسه یخی جورج ششم در سال جاری، زیر آب آزاد شد و در دسترس پژوهش قرار گرفت.
از نوزاد ماهی مرکب غولپیکر تا باغهای مرجانی آتشفشانی
ثبت نخستین فیلم از نوزاد ماهی مرکب غولپیکر خبرساز شد؛ اما شگفتیها به همین محدود نبود. پژوهشگران از شکافهای هیدروحرارتی (vents) تازه و باغهای مرجانی آتشفشانی تصویربرداری کردند، و با مجموعهای از موجودات چشمگیر روبهرو شدند: کرمهای فلسدار زرهی و رنگینکمانی، مرجانهای سیاه، ستارههای دریایی و ایزوپودهای ناشناخته که بهاحتمال زیاد گونههای تازهاند.
خبر خوب دیگر، مشاهده «کرمهای زامبی» بود — موجوداتی که با کمک باکتریهای همزیست، لاشه نهنگها و جانوران بزرگ دریایی را تجزیه میکنند. با توجه به گزارشهای اخیر درباره کاهش مشاهده این کرمها در زیستگاههای دیگر، حضورشان در اقیانوس منجمد جنوبی نشانهای امیدوارکننده برای سلامت چرخه مواد آلی در اعماق است.
چرا این کشفیات برای آینده زمین مهم است؟
این مأموریتها بار دیگر نشان میدهد چقدر از اقیانوس منجمد جنوبی و بهویژه از اعماق دریا بیخبریم. برنامهریزی و اجرای اکتشافات ژرفاب دشوار و پرهزینه است، اما همین نتایج، ضرورت آن را اثبات میکند. به گفته میشل تیلور، سرپرست علمی Ocean Census، موجوداتی که تاکنون معرفی شدهاند حتی به ۳۰ درصد از کل نمونهها نمیرسند. هر گونه تأییدشده، قطعهای از پازل بزرگتر است: از پایش تنوع زیستی و طراحی مناطق حفاظتشده دریایی گرفته تا درک تطابقهای تکاملی و خطوط پایه برای مطالعه تغییرات اقلیمی.
اهمیت علمی این کشفیات چندلایه است. در اطراف دریچههای هیدروحرارتی، اجتماعهایی بر پایه شیمیزی (chemosynthesis) شکل میگیرند که بدون نور خورشید هم میبالند؛ مطالعه آنها سرنخهایی درباره تابآوری زیستسامانهها در شرایطی فراهم میکند. نقش کرمهای زامبی در بازچرخانی کربن و مواد مغذی، برای مدلهای چرخه حیات عمیقدریایی حیاتی است. و شناسایی مرجانهای سیاه و باغهای مرجانی فعال به مدیریت تهدیدهایی مانند صید کفزی و معدنکاری دریاهای عمیق جهت میدهد.
طبق برنامه، پس از کامل شدن تحلیلهای ردهبندی و ژنومی، همه رکوردهای تأییدشده در پایگاه داده باز Ocean Census Biodiversity Data Platform در دسترس عموم و جامعه پژوهشی قرار میگیرد. این شفافیت دادهای نهتنها همکاریهای بینالمللی را سرعت میدهد، بلکه به فناوریهای نوین مانند بینایی ماشین برای شناسایی خودکار گونهها نیز سوخت اطلاعاتی میرساند.
چند نمونه از یافتههای شاخص
- اسفنج گوشتخوار «توپ مرگ» از جنس Chondrocladia با قلابهای شکارچی.
- ثبت نخستین فیلم از نوزاد ماهی مرکب غولپیکر.
- کشف شکافهای هیدروحرارتی و باغهای مرجانی آتشفشانی.
- کرمهای فلسدار درخشان، ستارههای دریایی و ایزوپودهای احتمالاً نو.
- حضور کرمهای زامبی در زیستبوم جنوبی، برخلاف کممشاهدگی اخیر در سایر نواحی.
