در چند روز اخیر خبر از آزادسازی آزمایشی دسترسی به برخی پلتفرمها در چند دانشگاه، از جمله دانشگاه تهران، منتشر شده است. این تغییر در قالب طرحی به نام «اینترنت تخصصی» اجرا میشود و نماینده مردم اردکان در مجلس آن را نه نشانه تبعیض، بلکه تلاشی برای پاسخ به نیازهای آموزشی و پژوهشی دانشگاهها میداند.
چه اتفاقی افتاده و چه کسانی دخیلاند؟
مصطفی پوردهقان، نماینده مردم اردکان، میگوید که از چند روز گذشته برخی دانشگاهها بهصورت پایلوت دسترسی دانشجویان به پلتفرمهایی مانند یوتیوب را از طریق شبکه داخلی دانشگاه فعال کردهاند. این طرح با همکاری وزارت ارتباطات و نهادهای ذیربط در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری در حال بررسی و اجراست. هدف اولیه، فراهم کردن دسترسی بهتر برای مراکز علمی و اساتید به منابع آموزشی است.
چرا «تخصصیسازی اینترنت» مطرح شده است؟
پوردهقان تأکید میکند که منظور از اینترنت تخصصی، ایجاد اینترنتی با قوانین و سطح دسترسیهای متفاوت برای مصارف علمی و آموزشی است نه ایجاد اینترنت طبقاتی برای عموم. او میگوید: «عدهای این سیاست را بهاشتباه طبقاتیکردن اینترنت مینامند؛ در حالی که هدف اصلی فراهمسازی منابع علمی با محدودیت کمتر برای دانشگاهها و مراکز پژوهشی است.»
این رویکرد منطقی به نظر میرسد، زیرا دانشگاهها به محتوای ویدئویی و منابع آموزشی آنلاین نیاز دارند که فیلترینگ سراسری ممکن است دسترسی به آنها را محدود کند. اجرای پایلوت به تصمیمگیران این امکان را میدهد که نتایج و پیامدها را بررسی کنند و مدلهای مدیریت، امنیت و نظارت را تنظیم نمایند.
چالشها، ریسکها و نکات فنی
بازنگری در سیاستهای کلان فضای مجازی ضروری است. پوردهقان هشدار میدهد که جلوگیری از دسترسی عمومی در عمل میتواند مردم را به سمت استفاده از فیلترشکنها و ابزارهای ناامن سوق دهد؛ راهی که هم هزینهبر است و هم امنیت اطلاعات کاربران را به خطر میاندازد. از منظر فنی، طراحی اینترنت تخصصی باید چند عنصر کلیدی را درنظر داشته باشد:
- کنترل دسترسی مبتنی بر نقش (Role-Based Access) برای اعضای دانشگاهی و کارکنان.
- نظارت و گزارشدهی شفاف تا حریم خصوصی و آزادی بیان رعایت شود.
- تأمین امنیت شبکه داخلی و جلوگیری از رخنهها و دسترسی غیرمجاز.
- تضمین عدالت در سطح دسترسی عمومی و جلوگیری از ایجاد دوگانگی در بهرهمندی از خدمات دیجیتال.
پیامدهای اجتماعی و راهکارهای پیشنهادی
اگر اینترنت تخصصی بهدرستی طراحی نشود، احتمال نارضایتی اجتماعی و ایجاد فضای غیرعادلانه وجود دارد. به همین دلیل نماینده مجلس پیشنهاد میکند که:
- مکانیسم نظارتی روشن و مشارکت دانشگاهها در طراحی سیاستها برقرار شود.
- آموزش کاربران درباره امنیت سایبری و استفاده مسئولانه از منابع آنلاین افزایش یابد.
- پایلوتها با شفافیت گزارش شوند تا تجربهها و دادهها در تصمیمگیری کلان وارد شود.
در عمل، هدف نهایی باید ایجاد فضایی امن، قانونی و قابل نظارت برای استفاده عموم از اینترنت باشد که در عین حفظ چارچوبهای فرهنگی و امنیتی، نیازهای آموزشی و پژوهشی مراکز علمی را هم پوشش دهد.
یک نکته نهایی
باز کردن دسترسی به یوتیوب در شبکه اینترنت داخلی دانشگاه تهران، بهخصوص در خوابگاهها، نمونهای از همین رویکرد آزمایشی است. این تجربه میتواند مبنای تصمیمگیریهای بعدی درباره سیاست فیلترینگ و مدیریت دسترسی به محتوای اینترنتی در فضای آموزش عالی کشور باشد.
