پژوهشگران ایرانی برای نخستین بار در جهان موفق به تولید نخ و الیاف از فلز طلا شدهاند؛ دستاوردی مبتنی بر «نانو هیبرید پلاسمونیک» که وعده کاهش وزن و هزینه طلا و تولید دهها رنگ بدون رنگدانههای شیمیایی را میدهد. این فناوری میتواند در پزشکی، انرژی، صنایع نظامی، کشاورزی، مد و صنایعدستی تحولی واقعی ایجاد کند.
فناوری پشت پرده — نانو هیبرید پلاسمونیک به زبان ساده
عماد دولتشاه، مدیرعامل یک شرکت دانشبنیان ایرانی، در گفتوگو با باشگاه خبرنگاران جوان توضیح داد که در این روش مولکولهای طلا در مقیاس نانو و بهصورت زنجیروار (شامل اتمهای طلا و اکسیژن) ساخته میشوند و سپس به هم تنیده میگردند تا رشتههای نانومتری بهوجود آید. هر رشته نخ بین 100 تا 1200 زنجیر نانومتری طلا را در خود دارد؛ نتیجه محصولی با ویژگیهای فلز طلا اما با وزن و قیمت بسیار کمتر است.
چرا رنگها بدون پیگمنت تغییر میکنند؟
یکی از جذابترین ویژگیها، تغییر رنگ ذاتی طلا در مقیاس نانوست؛ مفهوم «رزونانس پلاسمون سطحی» باعث میشود که با تغییر اندازه و ساختار ذرات، رنگهای متفاوتی پدید آید. به گفته محققان، این امکان تولید بیش از 50 رنگ مختلف را تنها با تنظیم اندازه و آرایش نانوساختارها فراهم میکند، بدون نیاز به رنگهای شیمیایی یا پیگمنتهای مرسوم.
از پارچههای زربافت تا تجهیزات پزشکی: کجاها کاربرد دارد؟
قابلیت تبدیل این الیاف به نخ و پارچه، پنجرههای کاربردی متعددی باز میکند. مثالها شامل:
- مد و نساجی: پارچههای زربافت سبکتر و ارزانتر اما با ظاهر طلایی واقعی.
- صنایعدستی و فرش: فرشها و محصولات نفیس با الیاف طلا که دوام و جلوه ویژهای دارند.
- پزشکی: پوششهای ضدباکتری، حسگرهای زیستی و پارچههای پزشکی با ویژگیهای الکترونیکی.
- صنایع نظامی و محافظتی: پوششهای سبک برای حفاظت و استتار خاص.
- انرژی و الکترونیک: اتصالدهندهها و عناصر نانومتری با رسانایی بالا.
- کشاورزی: حسگرها و پوششهای هوشمند برای بهبود کارایی تولید.
این فناوری، که بهطور کامل در داخل کشور توسعه یافته، میتواند پیوندی نوین بین سنت زربافت ایرانی و علم مدرن ایجاد کند؛ برگشتی به سنتهای دوران اشکانیان در قالب فناوری نانو.
چالشها و مسیر پیش رو
هرچند نتایج اولیه امیدوارکننده است، مسیر صنعتیسازی، استانداردسازی و مقیاسپذیری همچنان نیازمند سرمایهگذاری و آزمونهای بیشتر است. پرسشهایی درباره دوام مکانیکی، ثبات رنگ در طول زمان و سازگاری با فرایندهای تولید مرسوم باید پاسخ داده شوند. با این حال، ترکیب نوآوری فنی و صنایع فرهنگی میتواند مزیت رقابتی برای بازارهای صادراتی ایجاد کند.
آیا این نوآوری میتواند صنعت مد و نساجی را بازتعریف کند؟ زمان و توسعه تجاری نشان خواهد داد، اما ایران با این دستاورد علمی بار دیگر نقش پیشگامانهای در فناوریهای پیشرفته بهدست آورده است.