پیشزمینه علمی: شکلگیری نورونهای جدید در هیپوکامپ
پژوهشها در حوزه علوم اعصاب سالهاست نشان میدهند که مغز انسان نه تنها در کودکی بلکه در سراسر زندگی قادر به تولید سلولهای عصبی جدید است. با این حال، همواره بحثهایی درباره تداوم نورونزایی در بخشهایی از مغز که با حافظه مرتبط است—بهویژه هیپوکامپ—وجود داشته است. هیپوکامپ به عنوان مرکز کلیدی پردازش احساسات، یادگیری و ذخیره خاطرات اپیزودیک شناخته میشود.
جزئیات مطالعه اخیر؛ فناوریهای نوین و اهمیت نتایج
گروهی از پژوهشگران از مؤسسه کارولینسکا و دانشگاه فناوری چالمرز سوئد، اخیراً یکی از قویترین شواهد را مبنی بر تداوم نورونزایی در “جایگاه دِنتیت گیروس” هیپوکامپ حتی در دوران بزرگسالی ارائه دادهاند. این تیم علمی با تجزیه و تحلیل RNA نمونههای مغزی اهدایی از افراد تا سن 78 سال، موفق شدند تجمع سلولهای بنیادی عصبی (NPC) را شناسایی کنند. این سلولها نقش بنیادی در ایجاد نورونهای تازه دارند. مطالعات پیشین اغلب قادر به تعیین منشأ دقیق نورونهای جدید نبودند، اما در این کار اخیر، پژوهشگران با استفاده از یادگیری ماشین، سلولها را بر اساس مراحل رشد از سلول بنیادی تا نورون نارس دستهبندی کردند. بررسیهای مقایسهای میان انسان و گونههایی مانند موش، خوک و میمون نشان داد که فرایند نورونزایی در این گونهها نیز صورت میگیرد؛ موضوعی که به اهمیت مطالعه بینگونهای مغز در درک سازوکارهای حافظه دامن میزند.
گسترش افقهای علمی و کاربردهای آتی
یونس فریسن، زیستشناس مولکولی و یکی از نویسندگان اصلی این پژوهش، تأکید کرده است: «این کشف قطعه مهمی از پازل درک عملکرد و تحول مغز انسان در طول زندگی است.» تأیید تولید مداوم نورونهای جدید میتواند انقلابی در فهم نحوه یادگیری مهارتهای جدید در بزرگسالان، تأثیر افزایش سن بر عملکرد مغزی و بررسی بیماریهای نورودژنراتیو چون آلزایمر ایجاد کند. جالب اینکه، نتایج نشان داد میزان نورونزایی در افراد مختلف متفاوت است؛ این موضوع میتواند به تفاوتهایی در انعطافپذیری مغز، توانایی یادگیری، خلقوخو و حتی خطر ابتلا به بیماریهای روانی اشاره داشته باشد. لازم به تأکید است که افراد شرکتکننده در این مطالعه، سابقه برخی اختلالات عصبی یا روانی داشتهاند، اما پژوهشگران نتوانستند رابطه کاملاً مستقیمی میان این اختلالات و نرخ نورونزایی بیابند. مطالعات تکمیلی برای روشنشدن این ارتباط ضروری خواهد بود.
نتایج و پیامدهای کلیدی
این دستاورد علمی نه تنها به پرسشهای طولانی مدت درباره ظرفیت مغز انسان برای بازسازی خود پاسخ میدهد، بلکه زمینه تحقیقات جدید درباره نقش نورونزایی در سلامت ذهنی و کارایی عصبی را فراهم میکند. بررسی گستره سنی وسیع در این مطالعه، ثابت کرد که تولید نورونهای جدید در مرکز حافظه در سراسر زندگی ادامه دارد—اگرچه با افزایش سن این فرایند کندتر میشود. همچنین نرخ نورونزایی متغیر در میان افراد، افقهای تازهای برای پژوهش درباره درمان و پیشگیری از آسیبهای مغزی و بیماریهای مرتبط با سن میگشاید.
جمعبندی
شواهد جدید تأکید میکند که بخش دِنتیت گیروس هیپوکامپ بهطور مداوم نورونهای تازهای میسازد و این ویژگی منحصربهفرد، مغز انسان را قادر به تطابق با چالشهای یادگیری و بهبود عملکرد شناختی میسازد. درک بهتر این فرایند میتواند به توسعه راهکارهای نوین برای پیشگیری و درمان بیماریهای روانشناختی و عصبی منجر شود و افقهای تازهای را در علم اعصاب و پزشکی مغز بگشاید.