بانک مرکزی در دیداری با فعالان فینتک و مدیران پلتفرمهای معاملاتی طلا، نگرانیهای جدی خود را درباره شفافیت، پشتوانه کالا و سازوکارهای تسویه مطرح کرد. این هشدارها نشانهای است از تلاش ناظر پولی برای حفظ ثبات بازار و امنیت سرمایههای مردم.
چرا پلتفرمهای طلا نباید نقش شبهبانکی ایفا کنند؟
رئیس کل بانک مرکزی بارها تأکید کرده است که ماهیت پلتفرمهای طلا معامله است، نه سپردهپذیری. وقتی کسبوکاری بدون انجام معامله واقعی از مردم پول میگیرد و وعده «سود طلا» میدهد، وارد قلمرو عملیات بانکی ممنوعه شده است. این مسئله هم از نظر حقوقی و هم از منظر شرعی محل سؤال است و میتواند اعتماد عمومی را تخریب کند.
خطرات سپردهپذیری و وعده سود
سپردهپذیری بدون مجوز، باعث ایجاد ریسکهایی از جمله ورشکستگی، سوءاستفاده و خروج سرمایه میشود. بانک مرکزی خواهان آن است که وجوه مشتریان در حسابهای مشخص بانکی نگهداری شده و محل و نحوه مصرف این وجوه شفاف اعلام شود تا از مخاطرات محافظت شود.
لزوم پشتوانه فیزیکی و اعتبار معاملات
یکی از نکات محوری جلسه، الزام به وجود پشتوانه واقعی کالا برای هر معامله بود. فروش طلا بدون داشتن مالکیت فیزیکی یا حقوقی آن، هم از منظر قانونی و هم از دیدگاه شرعی غیرمجاز است. اگر پلتفرمی ماهیت صنفی دارد، باید نشان دهد که مالک طلا است یا دسترسی حقوقی به آن را دارد تا معامله مشروع و معتبر تلقی شود.
- طلای عرضهشده باید دارای عیار مشخص باشد.
- نگهداری در خزانههای رسمی و قابلردیابی ضروری است.
- طلای آبشده بهدلیل ابهام در منشاء و ممنوعیت واردات، نباید مبنای معتبری برای معاملات آنلاین قرار گیرد.
شفافیت دادهها و تبادل اطلاعات با نهاد ناظر
بانک مرکزی بر ارائه اطلاعات تراکنشی پلتفرمها تأکید دارد. هدف، محدودسازی کسبوکارها نیست بلکه اجرای استانداردهای بینالمللی شفافیت مالی و مقابله با پولشویی است؛ مانند الزامات مرتبط با FATF و کنوانسیون پالرمو. ارائه منظم و قابلردیابی دادهها به نهاد ناظر شرط فعالیت حرفهای در نظام مالی دانسته شده است.
چه دادههایی باید گزارش شود؟
اطلاعات پایه شامل هویت طرفین معامله، حجم و زمان تراکنش، محل نگهداری طلای فیزیکی و نحوه تسویه باید در دسترس نهاد ناظر قرار گیرد. این اطلاعات کمک میکند تا موارد مشکوک شناسایی و از ریسکهای سیستمی جلوگیری شود.
تصفیه معاملات؛ ضرورتی که اغلب نادیده گرفته میشود
حجم بالای معاملات خرد و تکراری، مانند خرید و فروش مکرر یک گرم طلا میان کاربران مختلف، اگر بدون یک سازوکار تصفیه شفاف باشد میتواند بازار را مختل کند. بانک مرکزی خواهان وجود سازوکار دقیق تسویه و ثبت تراکنشهاست تا همه موارد قابل ردیابی و قابل بازگشت باشند.
بازار ۲۴ ساعته؛ آیا اجرا شدنی و عاقلانه است؟
پیشنهاد فعالیت ۷ در ۲۴ پلتفرمها با مخالفت اولیه مواجه شد. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، بازارهای رسمی جهانی معمولاً بهطور کامل ۲۴ ساعته فعال نیستند و داشتن ساعات مشخص شروع و پایان برای عملیات نظارتی و تسویه ضروری است. با این حال، او پذیرفت که موضوع نیازمند بررسی کارشناسی و مشورت با فعالان بازار است.
مزایا و معایب بازار شبانهروزی
بازار ۲۴ ساعته ممکن است دسترسی و انعطاف را افزایش دهد، اما ریسکهای نظارتی، تسویه و افزایش احتمال سوءاستفاده را هم همراه دارد. تصمیمگیری باید مبتنی بر ارزیابی فنی از ظرفیت تسویه، کنترلهای ریسک و آمادگی نهادهای نظارتی صورت گیرد.
خطوط قرمز و دعوت به گفتگو
در پایان، رئیس کل بانک مرکزی خطوط قرمز ناظر را تشریح کرد: جلوگیری از خروج سرمایه، مقابله با پولشویی و پیشگیری از ایجاد انحصار در بازار. هدف تعطیل کردن کسبوکارها نیست؛ بلکه الزام به اجرای تعهدات و شفافیت است. از فعالان فینتک دعوت شد تا در جلسات تخصصی با نهاد ناظر شرکت کنند تا مقرراتی تدوین شود که هم امنیت اقتصادی کشور را تأمین کند و هم مسیر رشد کسبوکارهای نوآورانه را هموار سازد.
پرسشهایی که در این مذاکرات مطرح شد نشان میدهد که آینده پلتفرمهای معاملاتی طلا بستگی مستقیم به توانایی آنها در ارائه پشتوانه فیزیکی، شفافیت تراکنشها و پذیرش چارچوبهای نظارتی دارد. آیا این کسبوکارها آماده پذیرش این قواعد جدید هستند؟ تجربه نشان میدهد پاسخ به این پرسش، تعیینکننده موقعیت آنها در بازار خواهد بود.
