ماهواره سنجشی ظفر 2، جدیدترین دستاورد فضایی دانشگاه علم و صنعت ایران، قرار است پس از سالها تجربه و آزمونوخطا، بار دیگر چشم کشور را به مدار زمین بدوزد. این ماهواره اتفاقی ساده نیست؛ نتیجه هزاران ساعت کار تخصصی، آزمونهای میدانی و همکاری بینالمللی است که میتواند دادههای عملیاتی برای مدیریت آب، کشاورزی و بحرانهای طبیعی فراهم کند.
ریشه و تبارشناسی ظفر 2؛ میراث یک دهه تلاش
ظفر 2 ریشه در مسیری طولانی دارد که دانشگاه علم و صنعت ایران آن را آغاز کرده است. این دانشگاه پیشقراول ساخت ماهوارههای بومی در کشور است؛ از ماهواره نوید در سال 1390 تا تدبیر (مبین) در 1392 و پرتاب ظفر 1 در 1398. ظفر 2 چهارمین محصول این زنجیره است و ساخت آن بیش از 340 هزار نفر-ساعت کار تخصصی را میطلبید. سازه این ماهواره از 64 قطعه پیچیده و بیش از 64 هزار قطعه الکترونیکی و مکانیکی تشکیل شده که نشاندهنده بلوغ مهندسی در پروژههای فضایی داخلی است.
ظفر 1؛ شکستِ آموزنده
برای فهم اهمیت ظفر 2 باید به تجربهٔ ظفر 1 بازگردیم. آن ماهواره در 20 بهمن 1398 با ماهوارهبر سیمرغ از پایگاه امام خمینی(ره) پرتاب شد. مراحل ابتدایی پرتاب موفق بود؛ ماهواره تا ارتفاع تقریباً 540 کیلومتری بالا آمد و برای هفت دقیقه تلهمتری مخابره کرد، اما در فاز نهایی ماهوارهبر نتوانست سرعت لازم را برای تزریق در مدار فراهم کند و ماهواره در اقیانوس هند سقوط کرد. تحلیلهای بهدستآمده از آن رویداد، در شناسایی نواقص سیستم پرتاب و ماهواره کاربردی بود و به ارتقای نسلهای بعدی کمک کرد.
ویژگیهای فنی ظفر 2؛ جهشی محسوس نسبت به نسل قبل
ظفر 2 در دسته ماهوارههای مدار پایین زمین (LEO) قرار دارد و نسبت به ظفر 1 ارتقاهای ملموسی یافته است. مهمترین پیشرفتها عبارتاند از:
- دوربین چندطیفی با رزولوشن بهتر: در حالی که ظفر 1 تصاویر پانکروماتیک با تفکیک حدود 25 متر عرضه میکرد، ظفر 2 به دوربینهای چندطیفی رنگی با تفکیک تقریبی 16 متر مجهز شده است. این ارتقا امکان پایش دقیقتر کشاورزی، پوشش گیاهی و تغییرات کاربری اراضی را فراهم میکند.
- سامانه مخابراتی پیشرفته (S&F): محموله ذخیره و ارسال (Store & Forward) میتواند با مدیریت پهنای باند، اطلاعات را از تا 256 کاربر زمینی دریافت، ذخیره و سپس به ایستگاه مرکزی منتقل کند؛ از دکلهای نفتی تا شناورهای دریایی و ایستگاههای لرزهنگاری.
- محموله سنجش تشعشعات (SPU): حسگرهای تشعشعات فضایی اثر پرتوهای کیهانی را بر تراشهها اندازهگیری میکنند؛ دادههای این بخش برای طراحی مدارهای مقاومتر در مأموریتهای آتی حیاتی است.
- افزایش تابآوری و تستهای پیشپروازی: به مدد درسآموختهها از پرتابهای قبلی، آزمایشهای محیطی و آزمونهای تابش و لرزش تقویت شده تا قابلیت اطمینان سیستمها بالا رود.
جزئیات فنی: چه چیزهایی نشاندهنده بلوغ فنیاند؟
ترکیب قطعات پیچیده، معماری ماژولار الکترونیک، مدیریت توان و سیستمهای حرارتی پیشرفته از جمله نقاط قوت ظفر 2 هستند. استفاده از استانداردهای رایج صنعت فضایی در طراحی بردها، افزونگی منطقی در زیرسیستمهای حیاتی و پیادهسازی پروتکلهای ارتباطی قابلاعتماد، همه نشاندهنده تمرکز بر عملیاتیسازی دادهها بهصورت مداوم است.
کاربردهای عملیاتی؛ از کشاورزی تا مدیریت بحران
دادههای ظفر 2 تنها ارزش پژوهشی ندارند؛ این اطلاعات مستقیماً در مدیریت منابع و تصمیمگیریهای ملی کاربردیاند. عمده کاربردها عبارتاند از:
- پایش کشاورزی: تولید نقشههای سلامت محصولات، برآورد عملکرد و شناسایی لکههای خشکی یا آفت در سطح ملی.
- مدیریت منابع آب: پایش تغییرات پهنههای آبی دائمی و فصلی (مانند دریاچه ارومیه)، ارزیابی بستر رودخانهها و کنترل فرسایش سواحل.
- پاسخ به بحران: تهیه نقشه فوری از مناطق متاثر از زمینلرزه، سیل یا آتشسوزی که کمک میکند تیمهای امدادی تمرکز منابع را بهتر برنامهریزی کنند.
- نظارت شهری و زمینشناسی: تشخیص توسعهٔ غیرقانونی شهری، تهیه نقشه کاربری اراضی و کمک به شناسایی خطوط گسل و مخاطرات زمینشناسی.
چرا از سایوز استفاده شد؟ پیامهای فنی و راهبردی
برای پرتاب ظفر 2 تصمیم گرفته شد از پرتابگر روسی سایوز از پایگاه وستوچنی استفاده شود. استفاده از یک پرتابگر اثباتشده و قابلاعتماد، از نظر فنی احتمال قرارگیری موفق ماهواره در مدار را افزایش میدهد؛ بهویژه زمانی که هدف، بهرهبرداری عملیاتی و دریافت دادههای حیاتی در کوتاهترین زمان ممکن است. این انتخاب پیام دوگانهای دارد: تضمین قرارگیری ماهواره در مدار برای دسترسی سریع به دادهها و ادامه همکاریهای بینالمللی در حوزه فضایی در کنار توسعهٔ پرتابگرهای بومی مانند سیمرغ و قائم.
پرتاب برنامهریزیشده در تاریخ 7 دیماه و حضور ماهوارههای همراه مانند کوثر 1.5 و پایا نشاندهنده گامی هماهنگ در بهرهگیری عملیاتی از فناوری فضایی کشور است. از طراحی و ساخت در آزمایشگاههای دانشگاه تا همکاری پرتاب با شریک خارجی، همه حاکی از آن است که ایران خواهان استفاده از فضا برای توسعهٔ پایدار، مدیریت منابع و حفاظت محیط زیست است.
ظفر 2 نه تنها یک ماهواره است؛ بلکه نمادی از تجربه، یادگیری اطلاعات عملی از شکستها و تبدیل آنها به موفقیتهای آینده است. اگرچه مسیر توسعهٔ فناوری فضایی بلندمدت و پرچالش است، اما پروژههایی مانند ظفر 2 نشان میدهند که راهبرد ترکیبی توسعهٔ ظرفیتهای داخلی و همکاری بینالمللی میتواند نتایج عملی و قابل لمس برای جامعه فراهم کند.
