اگر 15 سال پیش که هنوز تب فیلم ماتریکس داغ بود بر روی مانیتور کامپیوتر کدهای سرازیر شده معروف آن‌ها را به عنوان اسکرین سیور مشاهده می‌کردید، نه تنها متعجب نمی‌شدید بلکه احتمالا خیلی هم ذوق می‌کردید!
این قابلیت برای دهه‌های مختلف بسیار کاربردی محسوب می‌شد؛ اما این روزها دیگر استفاده از اسکرین سیور تقریبا منسوخ شده است. اما حالا در سال 2017 در اکثر سیستم عامل‌های موجود در دنیای کامپیوترهای رومیزی شاهد وجود این قابلیت هستیم. قابلیتی که به‌صورت پیش‌فرض غیرفعال بوده و درصد کمی از افراد هم به سراغش می‌روند.
مدتی پیش، خبر این که برنامه Paint که ابزاری بسیار محبوب در ویندوز محسوب می‌شود، قرار است دیگر به‌روزرسانی نشود بسیاری از کاربران را دچار شوک کرد اما علاوه بر این، مایکروسافت اعلام کرد که قرار است ویژگی اسکرین سیور موجود در بخش Themes را نیز کنار بگذارد. البته هر دو قابلیت در ویندوز باقی می‌‌مانند و حذف نخواهند شد، اما هیچ نوع به‌روزرسانی را نیز دریافت نمی‌کنند. این حرکت مایکروسافت منطقی به‌نظر می‌رسد، چرا که تعداد بسیار کمی از کاربران از اسکرین سیورها استفاده می‌کنند.
واقعا اسکرین سیورها کاربردی هم داشتند؟
این قابلیت در واقع به‌وجود آمد تا از یک مشکل بزرگ در سال‌های نسبتا دور جلوگیری کنید، مشکلی که به آن سوختگی صفحه می‌گویند. این مشکل برای نمایشگرهایی با لامپ اشعه کاتدی (CRT) به‌وجود می‌آمد. بله همان جعبه‌های بزرگی که قبل از ورود ال‌سی‌دی و مقرون به‌صرفه شدنش در خانه‌های من و شما وجود داشتند! کافی بود برای مدتی طولانی یک تصویر ثابت را در این نمایشگرها نشان دهید تا به اصطلاح دچار سوختگی شوند. با بروز این مشکل یک حالت شبح مانند از همان تصویر ثابت همواره در صفحه نمایشگر باقی می‌ماند، حتی وقتی آن را خاموش می‌کردید! در عکس زیر می‌توانید نمونه‌ای از این مشکل را مشاهده نمایید.
این تصاویر شبح مانند به‌صورت دایمی باقی می‌ماندند که واقعا افتضاح بود. یا باید نمایشگر جدیدی می‌خریدید و یا باید آن تصویر شبح مانند را برای همیشه تحمل می‌کردید.
نخستین کامپیوترهای عرضه شده به بازار درصدد رفع این مشکل برآمدند. آتاری 400 که در سال 1979 عرضه شد زمانی که برای مدت طولانی کاربر از آن استفاده نمی‌کرد، به‌صورت تصادفی رنگ‌های مختلفی را نمایش می‌داد. در سال 1983 جان سوکا که با طراحی Norton Commander معروف شد، یک برنامه سازگار با دستگاه‌های IBM با عنوان scrnsaver را منتشر کرد که پس از سه دقیقه بی‌کار بودن صفحه نمایش، آن را به یک صفحه خالی تبدیل می‌کرد. کامپیوتر اپل لیزا که در همان سال عرضه شد نیز از چنین قابلیتی بهره می‌برد.
تغییر رنگ و نمایش صفحه‌ای خالی، موثر واقع شدند اما هیچ جذابیتی نداشتند. در اواخر دهه 80 برنامه‌نویسان به این نتیجه رسیدند که نمایش تصاویر متحرک می‌تواند از مشکل سوختگی صفحه جلوگیری کند و همچنین برای کاربران نیز به مراتب جذاب‌تر خواهد بود.
اسکرین سیورهای متحرک در اوایل دهه 90 فوق‌العاده محبوب شدند. شاید تعجب کنید و بگویید مگر چقدر محبوب؟ خب مجموعه‌ای 30 دلاری از اسکرین سیور که After Dark 2 نام داشت، پرفروش‌ترین نرم‌افزار در کل کامپیوترهای ویندوزی و مک محسوب می‌شد. انیمیشن‌های متنوع که بر روی یک فلاپی دیسک جای می‌گرفتند و دامنه‌ای از اسکرین سیورها از آسمان خراشی در شب گرفته تا دستگاه‌های توستر پرنده را شامل می‌شدند که برای اکثریت کاربران بسیار جذاب بود.
با افزایش محبوبیت این نوع انیمیشن‌ها، توسعه‌دهندگان نیز فعال‌تر شدند. جانی کست‌اِوِی، اسکرین سیوری بود که در سال 1992 توسط کمپانی سیرا آن‌لاین منتشر شد و داستان‌های مختلفی را در قالب انیمیشن نمایش می‌داد. این اسکرین سیور داستان فردی با نام جانی بود که در یک جزیره گیر افتاده است. این انیمیشن آن‌قدر متنوع بود که ماه‌ها طول می‌کشید تا بتوانید تمام بخش‌های آن را به‌طور کامل ببینید. طراحان حتی برای مناسبت‌های مختلف نیز در آن تصاویر مخصوص قرار داده بودند.
این قابلیت به حدی در بین کاربران محبوب شده بود که خیلی زود کلکسیونی از اسکرین سیورهای متنوع را به‌صورت پیش‌فرض در ویندوز و مک شاهد بودیم. اگر در دهه 90 یک کامپیوتر خریده باشید احتمالا اسکرین سیور عجیب راهروی آجری را به‌خاطر خواهید آورد.
اسکرین سیور لوله‌های سه‌بعدی و سایر موارد معروف که براساس نوع تم انتخابی کاربر، بر روی مانیتور کامپیوتر نمایش داده می‌شدند. شاید این تصاویر این روزها خنده‌دار و عجیب به‌نظر برسند، اما در آن زمان مردم عاشق دیدن‌شان بودند!
غیرکاربردی ولی همچنان موجود
در اوایل دهه 2000 مشکل سوختگی صفحات تقریبا تا حد زیادی حل شده بود. کامپیوترها قادر بودند پس از گذشت زمانی معین صفحه نمایش را خاموش کنند که روشی به‌صرفه برای جلوگیری از بروز مشکل مذکور به‌حساب می‌آمد. تولید صفحات نمایش LCD که با وجود ویژگی‌های مختلف تقریبا در برابر سوختگی ایمن بودند، این مشکل را کم‌کم به یک نوستالژی تبدیل کرد.
اما باز هم کاربران از اسکرین سیورها استفاده می‌کردند، چون مردم واقعا این تصاویر گرافیکی را دوست داشتند. درواقع اسکرین سیورها به‌نوعی به کامپیوترها روح بخشیده بودند. این موضوع در کنار این طرز فکر که اسکرین سیورها بنا به دلایلی تولید می‌شوند باعث شد که کاربران زیادی از آن‌ها استفاده کنند، حتی در دهه 2000.
اما این شرایط قطعا به همین صورت باقی نخواهد ماند. در سال 2017 کامپیوترها دیگر به‌صورت پیش‌فرض اسکرین سیورها را ارائه نمی‌دهند و شما هرگز چنین قابلیتی را در گوشی‌های هوشمند اندرویدی یا iOS مشاهده نخواهید کرد. این امر منطقی است، چرا که اگر هدف‌تان کاهش مصرف باتری باشد، باید صفحه نمایش را خاموش کنید، نه این‌که تصاویر متحرک را در آن به نمایش بگذارید!
این واقعیت در مورد لپ‌تاپ‌ها نیز صدق کرده و اگرچه هنوز هم قابلیت اسکرین سیور را در بخش تنظیمات صفحه نمایش مشاهده می‌کنیم، اما به احتمال زیاد در آینده‌ای نزدیک شاهد حضور آن‌ها نخواهیم بود.
