هر سال با آمدن فصل بهار بر روی کره زمین، درختان و گیاهان دوباره به زندگی باز می‌گردند و حیوانات کوچک و بزرگ خود را برای جفت‌گیری آماده می‌کنند. اما چیزی شبیه به این هرگز بر روی کره مریخ اتفاق نمی‌افتد.
با این‌حال، بر روی سیاره سردی مثل مریخ نیز فصل بهار تغییراتی را با خود به همراه می‌آورد. البته باید با دقت بیشتری به آن نگاه کرد تا بتوان تغییرات به وجود آمده را مشاهده نمود. خوشبختانه در حال‌حاضر ماهواره‌ای مجهز به دوربین‌هایی با رزولوشن بالا به دور مریخ می‌چرخد و ما می‌توانیم شروع فصل بهار را بر روی این سیاره از طریق تصاویر ببینیم.
زمانی که فصل زمستان به قطب‌های مریخ می‌رسد، لایه نازکی از یخ، سطح آن را می‌پوشاند. این یخ، نه یخ آب، بلکه یخ دی اکسید کربن (CO2) است. با آمدن بهار، همانطور که در ماه مه امسال اتفاق افتاد، این یخ تصعید شده و مستقیما، بدون آنکه از فاز مایع بگذرد، به بخار تبدیل می‌شود.
در جاهای ماسه‌ای سطح مریخ، عمل تصعید از پایین به بالا اتفاق می‌افتد. این به خاطر آن است که دانه‌های یخ زمستان که لایه‌ای را تشکیل داده‌اند با تابش نور خورشید به‌تدریج از پایین شروع به ذوب شدن می‌کنند. با این کار، گاز CO2 میان یخ پایین و ماسه بالا محبوس می‌شود. با گرم‌تر شدن سطح کره، یخ‌ها ترک خورده و گاز محبوس شده به بیرون پرتاب می‌شود. گاز CO2 همزمان با انفجار خود از طریق یخ، ماسه‌های تیره رنگ سطح را نیز با خود حمل می‌کند. لکه‌های تیره‌ای که در تصویر زیر می‌بینید، مربوط به این پروسه می‌شوند.
مدارگرد ردیاب گاز اگزومارس (ExoMars Trace Gas Orbiter) که پروژه مشترک سازمان فضایی اروپا (ESA) و سازمان فضایی روسکاسموس روسیه (RosCosmos) است، ماه اکتبر سال ۲۰۱۶ به مریخ رسید و از آن زمان تابه‌حال در حال مطالعه سیاره است.
این مدارگرد، یک سیستم تصویربرداری ویژه به نام CaSSIS دارد که مدل‌های دیجیتالی پرجزییاتی از سطح مریخ درست می‌کند. CaSSIS، یک دوربین با رزولوشن بالاست و در ماه مه امسال تصویری از CO2 درحال ذوب را در قطب شمال مریخ به ثبت رسانده بود.
تصویر مذکور همچنین انواع مختلف ماسه‌ای که بر روی سیاره مریخ تشکیل می‌شوند را نشان می‌دهد. در حالیکه سمت چپ تصویر بیشتر شبیه ماسه‌های معمولی است، اما بخش سمت راست تصویر نشان‌دهنده ماسه‌هایی است که به آنها ماسه برخان گفته می‌شود. این نوع ماسه‌ها می‌توانند بزرگ‌تر شوند و با پیوستن به یکدیگر، تپه‌های هلالی را شکل بدهند. ماسه‌های برخان به ما می‌گویند که جهت وزش باد از کدام طرف است.
دوربین CaSSIS همچنین در ماه مه سال ۲۰۱۸ تصویری از فصل بهار مریخ در قطب جنوب آن ارسال کرده بود. در آن تصویر هم دوباره شاهد یک سطح ماسه‌ای، اما اینبار در داخل یک دهانه هستیم. در عکس، تصعیدهای بهاری را می‌بینیم که بر اثر آن، یخ‌های CO2 منفجر شده‌اند و در حالیکه ماسه‌ها را با خود حمل می‌کردند، بر روی سطح پخش شده‌اند.
انحراف محوری مریخ ۲۵ درجه است و کمی بیشتر از انحراف ۲۳.۴ درجه‌ای زمین است. سال مریخی حدود ۶۸۷ روز است، اما برخلاف زمین، هر کدام از فصل‌های مریخ یک چهارم از سال را تشکیل نمی‌دهند. دلیل آن هم، مدار چرخش سیاره به دور خورشید است.
در حالیکه مدار زمین تقریبا دایره‌ای است و با سرعت ثابتی به دور خورشید می‌گردد، اما مدار مریخ بیشتر بیضوی است و سرعت چرخش آن نیز متغیر است. بنابراین، در حالیکه فصل‌های زمین هر سال در زمان‌های مشخصی تغییر می‌کند، فصل‌های مریخ اینگونه نیست.
وب‌سایت The Planetary Org در جدول زیر چگونگی فصل‌های مریخ را نشان داده است. البته روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری و مشخص کردن فصل‌ها بر روی این سیاره وجود دارد، اما روش فعلی توسط بسیاری از دانشمندان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از سمت چپ به راست، اعتدال بهاری، انقلاب تابستانی، اعتدال پاییزی و انقلاب زمستانی. برای دیدن جزییات بیشتر در این‌باره می‌توانید به اینجا مراجعه کنید.
کنگره علوم سیاره‌ای اروپا (European Planetary Science Congress) این هفته در کنار سایر موضوعات، به عکس‌ها و نتایج ارسال شده از مدارگرد ردیاب گاز اگزومارس نیز خواهد پرداخت.
زیبا وبسیار بروز بود.