این‌روزها با افزایش شیوع ویروس کرونا، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) و سایر سازمان‌های سلامت عمومی، بر اهمیت شستن دست‌ها تاکید ویژه‌ای کرده‌اند.
از آنجاییکه هنوز هیچ واکسن یا داروی ضدویروسی برای درمان این بیماری وجود ندارد، جلوگیری از انتقال آن موضوع بسیار مهمی است.
اما سوال اینجاست که این راهکار ساده و راحت، چه تفاوتی در شرایط موجود ایجاد می‌کند؟
احتمالا می‌دانید که ویروس کرونا عمدتا توسط قطرات ریزی که در اثر نفس کشیدن، عطسه یا سرفه به بیرون پخش می‌شوند انتقال می‌یابد. راه دیگر انتقال آن زمانی است که دست‌ها با سطوح آلوده و سپس با چشم‌ها، دهان و بینی ما تماس پیدا می‌کنند.
البته تفاوت‌های زیادی بین میکروب‌های مختلف مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها و نحوه تعامل آن‌ها با میزبان‌هایش برای ایجاد بیماری وجود دارد.
براساس یک مطالعه جدید، ۹۳.۲ درصد از ۲۸۰۰ مورد مبتلا به ویروس کرونا گفته‌اند که دست‌هایشان را بعد از عطسه یا سرفه کردن نشسته‌اند.
اجازه دهید توضیح دهیم که چگونه شستن دست‌ها تعداد میکروب‌های روی آن‌ها را کاهش می‌دهد و به جلوگیری از شیوع بیماری‌های عفونی کمک می‌کند.
دو استراتژی برای مبارزه با میکروب‌ها
باکتری‌ها و ویروس‌ها از چند جنبه با هم متفاوت هستند. باکتری یک ارگانیسم تک‌سلولی است که می‌تواند خودش را از نو تولید کند، اما ویروس‌ها صرفا یک هسته ژنی هستند که توسط پوششی از پروتئین احاطه شده‌اند و تنها می‌توانند با چسباندن خود به سلول‌های فرد میزبان تولیدمثل کنند.
بنابراین از آنجاییکه ویروس‌ها ارگانی برای تولید مجدد خود ندارند، مجبورند که به ماشین‌های سلولی فرد میزبان دستبرد بزنند تا ویروس‌های جدید را بسازند.
به خاطر این تفاوت‌هاست که آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌توانند ویروس‌ها را از بین ببرند؛ برای اینکه این داروها به‌طور معمول ساختارهای خاصی را در اجزای سلولی باکتری‌ها که در ویروس‌ها وجود ندارند، مورد هدف قرار می‌دهند.
علی‌رغم این تفاوت‌ها، بهترین روش برای جلوگیری از بیماری‌های باکتریایی و ویروسی شستن مرتب دست‌هاست.
دو استراتژی برای کاهش تعداد میکروب‌ها بر روی دست‌ها وجود دارد.
استراتژی اول، کاهش جرم زیستی (biomass) میکروب‌هاست؛ یعنی کاهش دادن تعداد باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها.
ما این کار را با صابون زدن به دست‌ها و شستن آن‌ها با آب انجام می‌دهیم. شیمی صابون باعث می‌شود تا میکروارگانیسم‌ها به کمک سطح لغزنده پوست ما حذف شوند.
استراتژی دوم، کشتن میکروب‌هاست. ما این کار را با استفاده از محصولات حاوی مواد آنتی‌باکتریال مانند الکل‌ها، کلرین‌ها، پروکسیدها انجام می‌دهیم. با این‌حال، تاثیرگذاری این مواد ممکن است بسته به نوع میکروب متفاوت باشد.
آیا آب و صابون کافی است؟
تعدادی از مطالعات آکادمیک نشان داده‌اند که صابون‌های حاوی مواد آنتی‌باکتریال بهتر از صابون‌های فاقد آن‌ها در از بین بردن باکتری‌های خاص موجود بر روی دست‌های کثیف ما عمل می‌کنند.
با این‌حال، مشکل اینجاست که برخی از سلول‌های باکتریایی دستان ما ممکن است ژن‌هایی داشته باشند که آن‌ها را در مقابل یک ماده آنتی‌باکتریال مقاوم کند.
این بدین معنی است که آن‌ها حتی می‌توانند بعد از آنکه ماده آنتی‌باکتریال تعدادی از میکروب‌ها را کشت، دوباره رشد کنند.
به‌علاوه، برخی از ژن‌های باکتری‌های مقاوم می‌توانند به سایر میکروب‌ها منتقل شده و انواع مقاوم‌تری از باکتری‌ها را ایجاد کنند. نکته جالب در مورد ویروس کرونا این است که روش‌های آنتی‌باکتریال، مانند استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی، قادر به از بین بردن آن‌ها نیستند.
بنابراین با توجه به این موضوع، ما ممکن است که به همان روش قدیمی آب و صابون برگردیم.
بازگشت به دوران مدرسه
CDC برای تمیز کردن دست‌ها توصیه کرده است که:
- دست‌ها را با آب تمیز خیس کنیم،
- همه قسمت‌های آن را به مدت ۲۰ الی ۳۰ ثانیه با کف صابون بمالیم،
- سپس با آب تمیز روان، خوب آن‌ها را بشوییم،
- و درآخر دست‌ها را با دستمال تمیز، خشک کنیم.
سازمان بهداشت جهانی، در طول ۲۰ الی ۳۰ ثانیه مالیدن کف صابون به دست‌ها، شش حرکت را برای پوشش دادن همه بخش‌های آن‌ها توصیه کرده است.
اگر صابون و آب قابل دسترس نبودند، CDC استفاده از مواد ضدعفونی کننده الکلی که شامل حداقل ۶۰ درصد الکل هستند توصیه کرده است.
همه میکروب‌ها مضر نیستند
وجود برخی از میکروب‌ها لزوما چیز بدی نیست. در واقع، بسیاری از میکروب‌هایی که در بدن ما زندگی می‌کنند برای سلامتی‌مان بسیار مهم هستند.
ما در یک جهان میکروبی زندگی می‌کنیم: تریلیون‌ها میکروب بر روی پوست و روده‌های ما جمع می‌شوند. به این کلونی باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها در اصطلاح میکروبیوتا (microbiota) گفته می‌شود.
مطالعات زیادی نشان می‌دهند که همکاری سلول‌های یک میزبان حیوانی با میکروبیوتای بدن او، برای بیولوژی آن میزبان بسیار مهم است.
میکروبیوتای داخل بدن ما نیز می‌توانند با آموزش سیستم ایمنی‌مان و ایجاد مقاومت کلونی، ما را در برابر میکروب‌های مضر محافظت کنند.
شواهد زیادی وجود دارند که نشان می‌دهند این باکتری‌های مفید، جلوی ویروس‌های حمله‌کننده را می‌گیرند. برای مثال، آن‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم با چسبیدن و محاصره کردن ویروس آنفلوآنزا یا با تولید متابولیت‌هایی که پایداری ویروس‌های آنفلوآنزا را کاهش می‌دهند، از ابتلای فرد به آن جلوگیری کنند.
هرچند تحقیقات زیادی برای درک تعامل و همکاری بین کلونی‌های میکروبی و سلول‌های میزبان نیاز است، اما مطالعات نشان می‌دهند که تنوع این میکروب‌ها و توازن بین آن‌ها برای سلامتی ما حیاتی است.
فراتر از شستن دست‌ها
هیچ شکی نیست که شستن دست‌ها با آب و صابون در کاهش گسترش میکروارگانیسم‌های مضر، از جمله آن‌هایی که در برابر مواد آنتی‌باکتریال مقاوم هستند، موثر است.
اگر شما بعد از لمس سطوح مشکوک، فرصت شستن دست‌هایتان را نداشتید، از مواد ضدعفونی‌کننده الکلی استفاده کنید. همچنین تا جایی که می‌توانید از دست زدن به دهان، بینی و چشمان‌تان خودداری نمایید.
به‌علاوه، سعی کنید تا با کاهش استرس، داشتن خواب کافی و خوردن غذاهای گیاهی مناسب برای تغذیه میکروب‌های مفید بدن‌تان، میکروبیوتای خود را سالم نگه دارید.
