برخی شایعات هیچ‌گاه از بین نخواهند رفت. دانشمندان در پاسخ به این پرسش که آیا ویروس عامل بیماری کووید 19 به لحاظ ژنتیکی در آزمایشگاه مهندسی شده است؛ قاطعانه اعلام می‌کنند که این موضوع غیرممکن است. اما اظهارنظر در خصوص منشاء پیدایش کروناویروس جدید احتمالا کار چندان آسانی نیست. اخیرا بحث و گفتگو در این زمینه بیش از پیش به یک موضوع داغ تبدیل شده است؛ چرا که مقامات اطلاعاتی دولت آمریکا نیز مشغول تحقیق در خصوص منابع بالقوه این بیماری فراگیر هستند. اگرچه تمامی شواهد موجود نشان می‌دهند که ویروس SARS-CoV-2 ساخته دست بشر نیست؛ اما تحقیقات کنونی بر نظریاتی متمرکز هستند که به منشاء آزمایشگاهی ویروس کرونا اشاره دارند.
نایجل مک‌میلان؛ ایمونولوژیست موسسه درمانی Menzies در شهر کوئینزلند استرالیا ضمن توضیحاتی اعلام می‌کند: “کلیه شواهد به‌دست آمده تاکنون به این واقعیت اشاره دارند که ویروس کووید 19 به‌صورت طبیعی تولید و تکثیر شده و توسط انسان ساخته نشده است. در صورت طراحی این ویروس در آزمایشگاه، تغییرات دنباله ژنی چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد؛ زیرا شواهد پیشین نشان می‌دهند که در این‌حالت، عملکرد مخرب ویروس به‌مراتب شدیدتر خواهد بود. برای ایجاد برخی تغییرات مشاهده شده در ویروس کرونا هیچ‌گونه سیستم خاصی در آزمایشگاه وجود ندارد.”
پیش‌تر در اواخر ماه مارس، نتایج یک پژوهش در نشریه Nature Medicine منتشر شد. در این پژوهش محققان با مطالعه داده‌های ژنتیکی ویروس SARS-CoV-2 و مشخصا دامنه گیرنده‌های اتصالی (RBD) آن تلاش کردند تا از نحوه جهش ویروس به نمونه مرگبار فعلی مطلع شوند؛ ویروسی که اکنون جامعه جهانی برای مهار آن با جدیت تلاش می‌کند. آن‌ها طی تحقیقات خود موفق به کشف یافته‌ای جدید شده و پی بردند که ویروس SARS-CoV-2 به لحاظ ژنتیکی دستکاری نشده است.
کریستین اندرسن؛ ایمونولوژیست موسسه تحقیقاتی Scripps Research در آن مقطع زمانی اعلام کرد: “با مقایسه داده‌های مربوط به دنباله ژنتیکی گونه‌های شناخته شده کروناویروس با قطعیت می‌توان دریافت که ویروس SARS-CoV-2 از طریق فرآیندهای طبیعی تولید و تکثیر شده است. 2 مشخصه ویروس شامل جهش در بخش RBD پروتئین‌ها و ساختار اسکلتی آن از دستکاری آزمایشگاهی به‌عنوان یکی از منابع بالقوه پیدایش SARS-CoV-2 یاد می‌کنند. ”
اگرچه بدیهی است که این ویروس در محیط آزمایشگاه تولید نشده است؛ اما احتمال خروج آن از یک مرکز تحقیقاتی همواره نگرانی‌هایی را به‌دنبال داشته است. اکثر گمانه‌زنی‌ها به شکل معناداری بر انستیتوی ویروس شناسی ووهان (WIV) متمرکز شده‌اند. اگرچه این موضوع صرفا در حد حدس و گمان است. اخیرا نشریه واشنگتن پست گزارش داد که پیش‌تر در سال 2018 مقامات سفارت آمریکا در خصوص امنیت این آزمایشگاه و نگهداری یک ویروس نزدیک و مرتبط با خفاش ابراز نگرانی کردند. اما حتی این گونه از ویروس نیز تفاوت فاحشی با نمونه فعلی دارد.
ادوارد هولمز؛ ویروس‌شناس تکاملی دانشگاه سیدنی توضیح می‌دهد که “نزدیک‌ترین ویروس شناخته شده مرتبط با SARS-CoV-2 نوعی ویروس خفاش با نام RaTG13 است که در انستیتوی ویروس‌شناسی ووهان نگهداری می‌شود. برخی گمانه‌زنی‌های مطرح شده در خصوص نسبت دادن منشاء SARS-CoV-2 به این ویروس کاملا بی‌اساس هستند. با این‌حال ویروس RaTG13 از ایالت دیگری در چین با نام یونان نمونه‌برداری شد و به مکانی که نخستین کیس بیماری کووید 19 در آن شناسایی شد؛ انتقال یافت. به‌طور میانگین ویروس RaTG13 حاصل تکامل ژنتیکی 50 ساله (حداقل 20 ساله) است.”
اشاره به این نکته حائز اهمیت است که ویروس‌ها به‌طور طبیعی می‌توانند در هر مکانی نظیر بدن حیوانات، انسان یا حتی طی فرآیند کشت سلولی در آزمایشگاه جهش پیدا کنند. متاسفانه تعیین مکان و نحوه جهش گونه جدید کروناویروس امری بسیار دشوار است؛ اگرچه اکثر محققان بر این باورند که این فرآیند از طریق میزبانی حیوانات پیشرفت نموده است. بعلاوه محققان کماکان مشغول بررسی این موضوع هستند که آیا جهش‌های لازم برای ایجاد یک بیماری جدید پیش یا پس از انتقال ویروس SARS-CoV-2 به بدن انسان صورت گرفته است.
انستیتوی ویروس‌شناسی ووهان در کانون مجادلات قرار دارد و همواره اتهامات مربوط به منشاء پیدایش بیماری کووید 19 را رد کرده است. پیش‌تر و در ماه مارس، شی ژنگلی؛ سرپرست تحقیقات کروناویروس خفاشی در موسسه WIV توضیح داد که وی با استخراج نخستین نمونه‌ها از اولین بیماران مبتلا به کووید 19 و بررسی فوری و دقیق آن‌ها متوجه شد که میان ویروس‌های مورد بررسی در آزمایشگاه و ویروس عامل بیماری کووید 19 هیچ‌گونه تشابهی وجود ندارد. وی خطاب به دانشمندان آمریکایی اعلام کرد که “این موضوع ذهن من را کاملا مشغول کرد و بررسی دقیق و موشکافانه آن نیز چندین روز زمان برد.”
موضوعی که کارشناسان پیرامون آن به اجماع نظر رسیده‌اند این است که فراگیری ویروس به‌صورت کنونی ابدا جای تعجب ندارد. دانشمندان سال‌هاست که به دولت‌ها هشدار می‌دهند که بیماری جدیدی در کمین است؛ با این‌حال آمادگی بسیاری از کشورها کماکان پایین‌تر از حد مطلوب بوده است. به‌عنوان مثال آنتونی فاچی؛ مدیر انستیتوی ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی ایالات‌متحده در ژانویه سال 2017 پیرامون ماهیت اجتناب‌ناپذیر شیوع خیره‌کننده برخی بیماری‌ها به دولت آمریکا هشدار داد و از آن‌ها درخواست کرد تا آمادگی‌های لازم را کسب نمایند.
حسن ولی؛ اپیدمیولوژیست دانشگاه La Trobe ضمن توضیحاتی اعلام کرد: “ما برای مدت‌ها بر این باور بودیم که گونه دیگری از کروناویروس نظیر SARS و پیش از آن MERS می‌توانند به‌عنوان عامل شیوع بیماری قلمداد شوند. لذا بنا بر دلایل متعدد، شیوع احتمالی گونه جدید کروناویروس چندان جای تعجب ندارد. اکنون بایستی مراقب باشیم تا با انتشار شایعات و اخبار نادرست پیرامون این بحران جهانی، زمینه سوء استفاده سیاسی خواسته یا ناخواسته برخی افراد را فراهم نکنیم.”
