مردم جهان در ماه‌های اخیر، زندگی متفاوتی را نسبت به گذشته خود تجربه کردند، ویروس کرونا در ظرف مدت 4 ماه، حدود 7 میلیون نفر را درگیر کرد و حداقل 400 هزار نفر را به کام مرگ کشاند. طبق آمارهای رسمی، در دوران قرنطینه کرونا، بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان در خانه‌هایشان ماندند، همچنین بسیاری از کسب و کارهای آنلاین و شرکت‌های بزرگ و با پشتوانه قوی که هرگز فکر نمی‌کردیم با مشکلی روبه‌رو شوند، تا مرز ورشکستگی پیش رفتند.
البته جای تعجب ندارد که بسیاری از کسب و کارهای کوچک نیز درهم شکسته و نابود شدند. دوران قرنطیقه ضررهای مالی و انسانی بسیاری به همراه داشت، اتفاقی که شاید نمونه آن را در جنگ‌های جهانی دیده باشیم. اما دوران قرنطینه کرونا که همچنان باید جدی گرفته شود، درس‌های مهمی با خود به همراه داشت.
شاید در نگاه کلی تصور شود که در دوران کرونا، کسب و کارهای آنلاین به شدت پیشرفت داشته باشند، اما این پیشرفت مخصوص همه کسب و کارهای آنلاین نبوده و نیست. بسیاری از کسب و کارهای آنلاین به ارائه خدماتی مشغول‌اند که در دوران کرونا کاملا تعطیل شدند، بسیاری از این خدمات هنوز هم تعطیل هستند و قرار است در آینده و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی مجددا بازگشایی شوند.
حوزه کسب و کارهای آنلاین در ایران مانند سراسر جهان با چالش‌های جدی روبه‌رو شد. برخی از این چالش‌ها با تدابیر هوشمندانه صاحبان این کسب و کارها به سرعت برطرف شدند اما برخی نتوانستند گلیم خود را از آب گل‌آلود کرونا به بیرون بکشند.
در دوران قرنطینه نقاط ضعف گوناگونی در حوزه کسب و کارهای آنلاین دیده شد که در درجه اول به سبب عدم آمادگی شرکت‌های مختلف برای تغییراتی این چنین اساسی و شتاب‌زده بود. اما از طرفی بسیاری از کسب و کارهای آنلاین نیز در این دوران ره چند ساله را یک شبه طی کرده و با ارائه خدمات خوب، مشتریان خود را راضی نگه داشتند.
در هر صورت قرنطینه در دوران کرونا موضوعی غیرقابل پیشبینی بود که سبب تغییر در دنیای کسب و کارهای آنلاین شده، آن هم درحالی که بسیاری از این تغییرات ناخواسته به وجود آمده و حتی عنصر شانس هم با شروع دوران قرنطینه در حوزه کسب و کارهای آنلاین دخیل بود. با این وجود در دوران قرنطینه نکات مهم و قابل تاملی در حوزه کسب وکارهای آنلاین قابل رویت بود که در ادامه به برشماری مهمترین آن‌ها خواهیم پرداخت.
ایجاد کسب و کار آنلاین یک ضرورت غیرقابل انکار
پیش از این که به طور تخصصی به حوزه کسب و کارهای آنلاین بپردازیم، لازم است به اهمیت ایجاد تعامل میان تجارت‌های سنتی و تجارت نوین برپایه اینترنت توجه کنیم. دوران قرنطینه کرونا بیش از هر زمان دیگر به صاحبان کسب و کارهای سنتی اثبات کرد که باید به حوزه تجارت آنلاین وارد شوند. هر کسب و کاری اگر جنبه اینترنتی نداشته باشد، به زودی شکست خواهد خورد.
در ماه‌های اخیر شاهد این بودیم که بزرگ‌ترین گران‌ترین مراکز تجاری بسته شده و با ضررهای مالی شدیدی همراه بودند. این اتفاق به ما نشان داد که مهم نیست که چقدر سرمایه دارید یا پشتوانه‌های انسانی شما چقدر است. برای همگام بودن با پیشرفت تجاری در جهان، باید کسب و کارتان را اینترنتی کنید.
در چند ماه گذشته بسیاری از فروشگاهها و مغازه‌های خرده فروش با مشکلات مالی شدیدی روبه‌رو بودند، این درحالیست که اگر صاحبان این فروشگاهها، کسب و کار خود را به حوزه تجارت آنلاین وارد می‌کردند، در دوران قرنطینه می‌توانستند از ظرفیت آنلاین کسب و کار خود بهره برده و ضررهای مالی را به حداقل برسانند.
زیرساخت‌های کسب و کارهای آنلاین همچنان ضعیف است
دوران کرونا به ما آموخت که هنوز هم زیرساخت‌های کسب و کارهای آنلاین ضعیف است. در دوران قرنطینه تعداد زیادی از سایت‌های مشهور در حوزه کسب و کارهای آنلاین با مشکلات فراوانی مواجه شدند. یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های شکست خورده در دوران کرونا مربوط به اجرای کنسرت آنلاین همایون شجریان توسط ایرانسل است. این اپراتور در حالی روز یکشنبه 4 خرداد کنسرت آنلاین همایون شجریان را در برنامه لنز پخش کرد که زیرساخت‌های لازم برای حجم بالای بازدیدکنندگان برخط را فراهم نساخته بود.
ایرانسل که از مدت‌ها قبل تبلیغات گسترده‌ای برای کنسرت آنلاین همایون شجریان ترتیب دیده بود، از همان دقایق ابتدایی کنسرت با آنلاین شدن بیش از 70 هزار مخاطب در برنامه لنز، غافلگیر شد و قطعی‌های مداوم پخش کنسرت صدای مخاطبان بسیاری را درآورد.
از طرفی فروشگاه‌های بزرگی مانند دیجیکالا با رشد مشتریان خود نتوانستند سرویس‌دهی مطلوبی به ویژه در خصوص زمان تحویل کالا ارائه دهند، به طوری که خیلی از کالاها با فاصله بیش از یک هفته یا بیشتر از زمان خرید به دست مشتریان رسید. این مشکل به خصوص در مورد سوپرمارکت‌های آنلاین نیز به شدت قابل لمس بود.
کند شدن سرعت اینترنت از سمت اپراتورهای معروف کشور نیز یکی دیگر از مشکلات زیرساختی بود که کاربران در طول قرنطینه به طور مستقیم با آن در ارتباط بودند. با افزایش تعداد مشترکین آنلاین در طول روز، سرعت اینترنت همراه اپراتورها در برخی مناطق با کاهش سرعت همراه بود که نشان دهنده ضعیف بودن زیرساخت‌های لازم از طرف این اپراتورها بود.
سرویس‌ها و فروشگاه‌های ویژه صنایع دستی خانگی طرفداران زیادی دارند
در دوران قرنطینه هنرمندان و تولیدکنندگان بسیاری در خانه به ساخت و فروش صنایع دستی گوناگون مشغول شدند. در عین حال سایت‌های فروش صنایع دستی با رشد مخاطب همراه بودند و این نکته نشان می‌دهد که هنرهای دستی خانگی، طرفداران زیادی دارند.
علی رغم فعالیت تعدادی از کسب و کارهای آنلاین در حوزه صنایع دستی مانند سایت با سلام، اما جای خالی اپلیکیشن‌ها و سایت‌های بیشتر با خدمات بهتر در این حوزه خالی است. با وجود این ظرفیت غنی در بخش صنایع دستی به نظر می‌رسد در آینده انواع مختلف کسب و کارهای آنلاین در این حوزه پیشرفت داشته باشد.
سرویس‌های تماشای فیلم و سریال آنلاین می‌توانند از موفق‌ترین کسب و کارهای کشور باشند
سرویس‌های تماشا فیلم و سریال آنلاین طی دو سال اخیر در ایران مطرح شده‌اند. به لطف خانه نشینی مردم، از جمله کسب و کارهایی که در دوران قرنطینه کرونا به شدت رونق پیدا کرد، سرویس‌های تماشا فیلم و سریال آنلاین بودند. این موضوع باعث شد تا تردیدهای مربوط به آینده این کسب و کار از بین برود.
البته با وجود پخش سریال‌های شبکه سینمای خانگی بر روی سرویس‌های تماشای فیلم و سریال آنلاین، مشترکان این سرویس‌ها طی سال گذشته رشد چشمگیری داشتند. اما کمترکسی تصور می‌کرد به این زودی، سایت‌هایی مانند فیلیمو و نماوا، به عنوان یکی از موفق‌ترین کسب و کارهای آنلاین شناخته شوند.
حال این جهش ارزشمند موجب افزایش سرویس‌های تماشای فیلم و سریال آنلاین شده و از طرفی رقابت این بازار را گرم‌تر خواهد کرد. اتفاقی که قطعا به نفع مصرف‌کنندگان خواهد بود. از طرفی شاید تا چندماه پیش سرویس‌های تماشای فیلم و سریال آنلاین به عنوان یکی از کسب و کارهای با آینده ارزشمند برشمرده می‌شدند، اما حال سایت‌های برتر این حوزه به عنوان یکی از سودآورترین و موفق‌ترین کسب و کارهای آنلاین در کشور محسوب می‌شوند، اتفاقی که بسیاری پیشبینی آن را نمی‌کردند.
برنامه‌های برگذار کننده وبینار یا کلاس مجازی ایرانی ضعیف هستند
در آبان سال گذشته، زمانی که اینترنت بین‌الملل در سراسر کشور به مدت یک هفته قطع بود، ضعف شدید پیامرسانهای ایرانی برای جایگزینی تلگرام و واتساپ کاملا احساس شد. در آن زمان پیامرسانهای ایرانی که تبلیغات زیادی برای آن‌ها شده بود با افزایش تعداد مخاطب، نتوانستند خدمات مطلوبی ارائه دهند و در واقع به همه اثبات شد که فعلا هیچ جایگزینی داخلی برای تلگرام و واتساپ وجود ندارد. درواقع هیچکدام از پیامرسانهای ایرانی حتی نزدیک به تلگرام و واتساپ هم نیستند.
در زمان قرنطینه و نیاز مبرم مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به برنامه‌های برگزاری جلسات آنلاین، بار دیگر جای خالی یک برنامه قدرتمند ایرانی در این بخش حس شد. طی ماه‌های گذشته تقریبا تمام مراکز آموزش عالی ترجیح دادند تا با برنامه Adobe Connect کلاس‌های آنلاین خود را برگزار کنند. همچنین در زمینه برگزاری کنفرانس و سمینارهای آنلاین نیز با وجود چندین برنامه خوب ایرانی، ترجیح مردم به استفاده از برنامه‌های خارجی بود.
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر برنامه‌های ایرانی، اما مشخصا هنوز در حوزه برنامه‌های پیام‌رسان و ارتباطی مانند برنامه‌های برگزاری سمینار یا کلاس آنلاین ضعف‌های گسترده‌ای دیده می‌شود که تا کنون این ضعف‌ها رفع نشده است.
بازی‌های آنلاین ایرانی جای رشد بیشتری دارند
گروه دیگری از برنامه‌ها که در ایام قرنطینه کرونا مورد استقبال مردم قرار گرفتند، بازی‌های ایرانی و به خصوص بازی‌های آنلاین بود. در سال‌های اخیر بازی‌های موبایلی ایرانی به یکی از محبوب‌ترین گزینه‌های گذراندن اوقات فراقت به ویژه در میان جوانان تبدیل شده است.
در حوزه بازی‌های آنلاین نیز عناوین بسیار خوب و پرطرفداری توسط شرکت‌های ایرانی تولید شده که آینده‌ای روشن را برای این دسته از بازی‌های ایرانی نوید می‌دهد. اما هنوز هم ضعف‌هایی وجود دارد که در دوران قرنطینه بیشتر به چشم آمدند. به عنوان مثال بسیاری از بازی‌ها با افزایش تعداد کاربران خود، با مشکلات قطعی و عدم اتصال به سرور مواجه شدند.
همچنین بسیاری از بازی‌های آنلاین داخلی در واقع کپی بازی‌های سنتی پرطرفدار یا بازی‌های آنلاین خارجی هستند. این مورد تنوع و خلاقیت در ساخت بازی‌های آنلاین را کمی کاهش داده و شرکت‌ها با کپی کردن بازی‌های معروف، درواقع ریسک ارائه یک بازی خلاقانه و جدید را نمی‌پذیرند.
از طرفی بازی‌های آنلاین تحت وب یا مخصوص سیستم‌های رایانه‌ای در ایران بسیار مهجور واقع شده‌اند که در این مورد نیز با وجود مخاطبان بسیار، نیاز به پیشرفت احساس می‌شود.
