ملانین نوعی رنگدانه طبیعی در پوست است. رنگ مو، پوست و چشمان انسان و حیوانات غالبا به نوع و میزان ملانین آن‌ها بستگی دارد. ملانین توسط سلول‌های پوستی ویژه‌ای موسوم به ملانوسیت‌ها تولید می‌شود. کلیه افراد دارای تعداد مشابهی ملانوسیت هستند؛ اما برخی افراد ملانین بیش‌تری نسبت به سایرین تولید می‌کنند. چنان‌چه میزان ملانین تولید شده توسط سلول‌های ملانوسیت کمتر از حد معمول باشد؛ در این‌صورت رنگ پوست، مو و عنبیه فرد احتمالا بسیار روشن خواهد بود. در مقابل افزایش سطح تولید ملانین موجب تیرگی بیش‌تر این نواحی خواهد شد.
میزان ملانین بدن هر فرد به الگوی ژنتیکی وی بستگی دارد. به همین دلیل والدین دارای پوست تیره احتمالا صاحب فرزندانی با رنگ پوست مشابه خواهند شد. با قرارگیری انسان در معرض آفتاب سطح تولید ملانین در بدن افزایش پیدا می‌کند. این پدیده احتمالا به حفاظت بیش‌تر از بدن در برابر مضرات اشعه ماوراءبنفش کمک می‌کند. اما چنین اقدامی برای حفاظت از بدن در مقابل آفتاب کافی نیست. در واقع آفتاب‌سوختگی و تیره‌تر شدن رنگ پوست علائمی دال بر آسیب‌دیدگی پوست هستند. لذا پوشاندن سطح پوست زیر تابش شدید خورشید و استفاده از کرم‌های ضد آفتاب استاندارد کاملا ضروری خواهد بود.
مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که نرخ ابتلا به سرطان پوست در افرادی با پوست تیره نسبت به اشخاصی با پوست روشن‌تر به‌مراتب کمتر است. هنوز دقیقا روشن نیست که این پدیده به‌دلیل افزایش میزان ملانین در پوست بوده یا از عوامل دیگری ناشی می‌شود.
اشکال مختلف ملانین
بدن انسان دارای 3 گونه مختلف ملانین به‌صورت زیر است:
- Eumelanin که رنگ تیره مو، پوست و چشم افراد عمدتا از آن ناشی می‌شود. Eumelanin دارای 2 گونه مختلف قهوه‌ای و مشکی است. رنگ موی مشکی و قهوه‌ای بر اثر ترکیب مقادیر متفاوتی از Eumelanin مشکی و قهوه‌ای ایجاد می‌شود.
- Pheomelanin که رنگ مناطق صورتی بدن نظیر لب‌ها و نوک پستان‌ها از آن ناشی می‌شود. برابر بودن مقادیر Pheomelanin و Eumelanin در بدن موجب می‌شود تا رنگ موهای انسان متمایل به قرمز شود. رنگ‌آمیزی بلوند مو زمانی مشاهده می‌شود که بدن انسان دارای مقادیر مشابهی Eumelanin قهوه‌ای و Pheomelanin باشد.
- Neuromelanin که رنگ نورون‌های عصبی را کنترل می‌کند. رنگ‌آمیزی مربوط به این‌گونه از ملانین توسط چشم انسان قابل رویت نیست. سلول‌های ملانوسیت اقدام به تولید Eumelanin و Pheomelanin می‌کنند و Neuromelanin نیز در بافت مغز یافت می‌شود.
اختلالات مرتبط با ملانین
مشکلات مربوط به ملانین با چندین اختلال در رنگدانه‌‌‌های پوستی مرتبط هستند. برخی از رایج‌ترین اشکال این اختلالات عبارتند از:
- Albinism: این اختلال نادر از مقادیر بسیار ناچیز ملانین در بدن ناشی می‌شود. مبتلایان به Albinism دارای موهای سفید، چشمانی آبی و پوستی کمرنگ هستند و احتمالا با مشکلات بینایی دست و پنجه نرم می‌کنند. این افراد به منظور حفاظت از چشمان خود در برابر نور خورشید حتما بایستی از عینک آفتابی استفاده کنند. برای معالجه این اختلال هیچ راهکار درمانی وجود ندارد.
- Melasma: مبتلایان به این اختلال دارای لکه‌هایی قهوه‌ای بر روی پوست صورت خود هستند. محققان تصور می‌کنند که بیماری ملاسما در اثر اختلالات هورمونی، مصرف قرص‌های ضدبارداری و قرارگیری در معرض آفتاب ایجاد می‌شود. تجویز برخی کرم‌ها به کاهش علائم ملاسما کمک کرده و در مقابل استفاده از کرم‌های ضد آفتاب موجب وخامت بیش‌تر بیماری خواهد شد. درمان با لیزر و لایه‌برداری شیمیایی نیز احتمالا موثر واقع می‌شود.
- Vitiligo: با کاهش تعداد سلول‌های ملانوسیت در بدن، لکه‌های سفید و صافی روی پوست ایجاد می‌شود. برای این اختلال هیچ راه درمانی وجود ندارد؛ اما روش‌هایی نظیر رنگ‌آمیزی پوست، نور درمانی ماوراء بنفش، داروهای حساس به روشنایی پوست، کرم‌های کورتیکواستروئید و جراحی از جمله اقدامات کمکی موثر به‌شمار می‌روند.
- کاهش رنگدانه‌ها پس از آسیب‌دیدگی پوست: گاهی اوقات به‌دنبال سوختگی، تاول‌زدگی یا آلوده شدن پوست، بدن قادر به جایگزین کردن ملانین در منطقه آسیب‌دیده نیست. این بیماری نیازی به درمان نداشته و شما در صورت ناراحتی می‌توانید منطقه صدمه دیده را با مواد آرایشی بپوشانید.
- بیماری پارکینسون: در این بیماری با مرگ سلول‌های مغزی در ناحیه‌ای موسوم به substantia nigra میزان نوروملانین مغز افزایش پیدا می‌کند. به‌طور معمول با افزایش سن سطح نوروملانین در مغز بیش‌تر می‌شود.
- از دست دادن شنوایی: به‌نظر می‌رسد که ملانین بر قوه شنوایی انسان تاثیرگذار است. تحقیقات انجام شده از ارتباط میان سطوح پایین ملانین و اختلالات کم‌شنوایی یا ناشنوایی حکایت دارند.
