آمازون چند روز پیش از سرویس جدید ارائه داروهای نسخه‌ای به نام «داروخانه آمازون» (Amazon Pharmacy) رونمایی کرد؛ اقدامی که می‌تواند یک گام بزرگ برای تحول صنعت خدمات درمانی باشد. یک روز قبل از اینکه داروخانه آمازون که داروی با نسخه هم می‌فروشد، معرفی شود یک بار دیگر بحث فروش داروهای بدون نسخه در پلتفرم‌های اینترنتی ایرانی مطرح شد؛ بحثی که مثل بسیاری از موارد دیگر سرشار از قوانینی پر از ابهام و البته قدیمی است.
این بحث زمانی آغاز شد که مدیرعامل دیجی‌کالا در توییترش با انتقاد از قوانین حوزه فروش آنلاین داروی بدون نسخه، نوشت که «سازمان غذا و دارو کمک‌مان نمی‌کند هیچ، مانع‌تراشی هم می‌کند.» اما «کیانوش جهان‌پور» نماینده وزارت بهداشت در توییتر نیز سکوت نکرد و پاسخ داد که «مطابق مقررات، فروش دارو و انواع مکمل‌های ورزشی و تغذیه‌ای در فضای مجازی فقط داروخانه‌های اینترنتی دارای مجوز از سازمان غذا و دارو، مجاز است. فروش دارو و هرگونه مکمل تغذیه‌ای یا ورزشی در فضای مجازی و پلتفرم‌های اینترنتی به جز داروخانه‌های آنلاین دارای مجوز، ممنوع است.»
اما چرا بعضی از پلتفرم‌ها داروی بدون نسخه می‌فروشند و بعضی دیگر نمی‌توانند اینکار را انجام دهند؟ همانطور که اشاره شد قوانین ابهام دارند اما مشخص‌ترین موضوعی که وجود دارد این است که سایت‌های مستقل فروش داروی بدون نسخه، در بیشتر موارد پلتفرم آنلاین داروخانه‌هایی هستند که مجوز فروش اینترنتی دارند.
در این میان پلتفرم «اسنپ فود» که از ابتدای سال تغییرات گسترده‌ای داشته و تبدیل به یک فروشگاه On-Demand برای خرید سریع محصولات مختلف شده، به تازگی برخی مکمل‌ها را نیز به سبد خود اضافه کرده بود. «مهراد عبدالرزاق»، رییس هیات مدیره اسنپ فود در گفتگویی درباره چرایی فروش این نوع محصولات، توضیح می‌دهد و اعلام می‌کند که در این حوزه اولاً همه‌ی پلتفرم‌های اینترنتی را نمی‌توان مشابه هم دانست و از سوی دیگر، رگولیشن این بخش نیاز به بازنگری دارد.
همه پلتفرم‌ها یکسان نیستند
عبدالرزاق اعلام می‌کند که کسب‌وکارهای اینترنتی اگرچه همه فعالیت آنلاین دارند اما مدل تجاری آن‌ها الزاما با هم یکی نیست و نمی‌توان با یک چشم به همه‌ی آن‌ها نگاه کرد. او اعلام می‌کند اسنپ فود که حالا در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کند یک پلتفرم برای تامین کالا، انبارش آن و سپس فروش نیست بلکه به شکل مستقیم با کسب‌وکارهای فیزیکی همکاری می‌کند. او در همین رابطه توضیح می‌دهد:
اساسا رسالت و هدف اسنپ فود هوشمندسازی مشاغل آفلاین و حرکت در این مسیر است تا زندگی شهری در شهرهای شلوغ را برای افراد آسان‌تر کنیم. این موضوع دو جنبه دارد: از یک سو کسب‌وکار آفلاین دسترسی به کاربران بیشتری پیدا می‌کند و از طرف دیگر کاربر می‌تواند بدون مراجعه حضوری، محصول یا خدمات مورد نظرش را سفارش دهد. در واقع اسنپ فود زمانی موفق است که بتواند اتصال صحیحی بین خدمات آفلاین و آنلاین ایجاد کند. در نتیجه رسالت ما اساساً خرید و فروش کالا، وارد کردن کالا، یافتن تامین کننده، انبارش و توزیع نیست. از روز اول، ما بیزینس مدل همکاری با کسب‌وکارهای آفلاین را دنبال کرده‌ایم. اگر ما به دنبال واردکننده‌ها می‌رفتیم برای ما فرصت‌های دیگری ایجاد می‌شد اما در کنار آن تهدیدهایی هم به وجود می‌آمد. شرکت‌های دیگری هستند که از آن فرصت استفاده کرده‌اند ولی با تهدیدهایی هم روبه‌رو هستند. کیفیت سرویسی که کاربر نهایی از اسنپ فود می‌گیرد مستقیما مرتبط به کیفیت سرویس تامین کننده‌ی ما در سطح شهر است. ما برای مدیریت این ارتباط، زیرساخت بزرگی را ایجاد کرده‌ایم و مشکلات بیشتری را هم باید مدیریت کنیم. در واقع راضی‌نگه‌داشتن کاربر در مدل فعالیت ما سخت‌تر است اما این موارد را به جان خریده‌ایم و از آن طرف باید منافعی داشته باشیم؛ یکی از این منافع همین موضوع است که درگیر مجوز نیستیم.
رییس هیات مدیره اسنپ فود می‌گوید در واقع اگر یک فروشنده آفلاین که مجوزهای لازم را دارد، در فضای فیزیکی در حال کار است، اسنپ فود با اطمینان از اینکه آن فروشنده مجوزهای لازم را دریافت کرده، صرفا آن فروشنده را آنلاین می‌کند تا فروشگاه فیزیکی به کاربران بیشتری دسترسی داشته باشد. با این حال او منکر حساسیت بحث دارو نمی‌شود و می‌گوید: «در حوزه داروی بدون نسخه و مکمل، کالا بسیار حساس است و اگر ما با فروشنده‌ای کار می‌کنیم، این فروشنده در شرایط فروش فیزیکی مجوزهای لازم را دارد و حتما روی کارش نظارت می‌شود. همه این موارد باعث می‌شود ما با خیال راحت چنین فروشنده‌ای را آنلاین و به شکل مستقیم به کاربران متصل کنیم.»
هر صنف مجوز خودش را دارد؛ ما وزارت صنعت نیستیم
عبدالرزاق در پاسخ به این سوال که چطور مجوز را بررسی می‌کنند، می‌گوید هر فروشنده‌ای که در فضای فیزیکی فعالیت می‌کند، زیرمجموعه یکی از اصناف است؛ اصناف برای خودشان ملاحظه‌های متناسب با کسب‌وکار را اعمال می‌کنند و در نهایت به فروشنده، پروانه کسب می‌دهند. هر پروانه کسب هم الزامات پایش و بازرسی‌هایی دارد که به شکل ادواری انجام می‌شود. او در همین زمینه توضیح می‌دهد:
«برای مثال اگر رستوران‌ها را در نظر بگیریم، چند اتحادیه متفاوت وجود دارد و بر اساس نوع رستوران، بحث‌های بهداشتی، شرایط تملک مکانی که رستوران کار می‌کند و مواردی از این دست مطرح می‌شود. خروجی که برای ما قابل چک و بررسی است، جواز کسب‌وکاری فعال است. ما این مورد را بررسی می‌کنیم. اگر قرار به بررسی ما باشد، اسنپ فود باید به اندازه وزارت صنعت و اتاق اصناف زیرساخت تولید کند تا همه را برای ورود به پلتفرم خود ارزیابی کند. اینکار در حیطه اختیار، وظایف و تخصص ما نیست. پس چیزی که در نظر می‌گیریم این است که فروشنده در فضای سنتی، مجوز لازم برای فعالیتش را دریافت کرده باشد. برای مثال در بحث داروی بدون نسخه و مکمل، داروخانه‌ها یکی از حساس‌ترین مکان‌ها در بحث داشتن مجوز فعال هستند و با فرکانس بسیار بالایی بازرسی می‌شوند.»
رییس هیات مدیره اسنپ فود اعلام می‌کند که نظارت لازم روی کسب‌وکارهای آفلاین انجام می‌شود و هر صنف، اتحادیه‌ای دارد که وجود آن‌ها، کار را برای پلتفرم‌های آنلاین ساده‌تر می‌کند:
«ما در این جایگاه نیستیم که بگوییم چه فروشگاه آنلاینی مجوز لازم دارد و چه فروشگاهی مجوز لازم ندارد. حرف ما این است که باید نوع مدل کسب‌وکاری فروشگاه‌های آنلاین را از هم مجزا دید، چون نحوه فعالیت با هم متفاوت است. نباید قانون‌گذار مسیری را طی کند که مردم از دریافت خدمات غیرحضوری محروم شوند. فرضاً اسنپ فود از یک داروخانه‌ی با مجوز تامین کالای خود را انجام می‌دهد. قانون‌گذار برای این موضوع باید فکری بکند. شاید نیاز باشد سراغ ما هم بیاید و بگوید باید آیین‌نامه‌ای نوشته شود و ما هم کارهای خاصی انجام دهیم، بحث این جداست و من نمی‌گویم کار ما هیچ نقصی ندارد؛ حرف من این است که سبک کاری همه فروشگاه‌های آنلاین یکی نیست و نباید همه مدل‌های موجود فروش آنلاین را به یک شکل دید. از نظر من، در شرایط حاضر، قانون‌گذار بهتر است به سمت خرید آنلاین و غیرحضوری متمایل شود چراکه اکنون شرایط فورس ماژور است. از طرفی در زمان موجود به نفع مصرف‌کننده نهایی تصمیم بگیریم. یک جایی به نفع مصرف‌کننده است که فروش آنلاین بعضی محصولات ممنوعیت داشته باشد و گاهی هم به نفع خریدار است که دسترسی‌اش به محصولات از روش‌های آنلاین تسهیل شود. رای نهایی باید به نفع مصرف کننده باشد و وظیفه بخش خصوصی و قانون‌گذار است که با هم تعامل کنند و نگرانی را برطرف کنیم تا نهایتاً کاربران منتفع شوند.»
با این حال وزارت بهداشت می‌گوید فروش هر نوع دارو، حتی داروهای بدون نسخه، در فضای مجازی ممنوع است و فقط بعضی داروخانه‌ها مجوز فروش آنلاین دارند. او در پاسخ به این سوال که مجوزهای فعلی چقدر کاربردی هستند، می‌گوید:
«در حال حاضر داروخانه‌هایی از قبل مجوز فروش اینترنتی دارند. اکنون رگولیشن روی داروخانه در حال انجام است؛ ما بر اساس چارچوب قانون‌گذاری که برای داروخانه شده، فروش همان داروخانه را تسهیل می‌کنیم. ما خودمان فروشنده‌ی دارو نیستیم بلکه آیتم مجازی که قابلیت فروش آنلاین دارد را توسط خود داروخانه می‌فروشیم. ما هیچ زمان به دنبال تهدید سلامت افراد نیستیم. آیتمی که از طریق اسنپ فود به فروش می‌رسد مستقیماً از داروخانه برداشت شده و فرض ما هم این است که داروخانه فعال، مجوزهای لازم صنفی‌اش را دارد و محصول هم از همان‌جا برای خریدار ارسال می‌شود. امروز بسیاری از داروخانه‌ها مجوز فروش اینترنتی دارند و بخش زیادی از داروخانه‌هایی که ما با آن‌ها همکاری می‌کنیم به همین شکل هستند. ما هم فقط تمرکز خود را بر فروش اقلام مجاز و همکاری با داروخانه‌های دارای مجوز گذاشته‌ایم. در لایه‌ی اول، داری مجوز به مفهوم عام ولی اغلب داروخانه‌هایی که با آن‌ها همکاری می‌کنیم مجوز فروش اینترنتی را هم دارند.»
جلوتر حرکت کنیم؛ قانون و آیین‌نامه می‌آید
رئیس هیات مدیره اسنپ فود معتقد است که چه در بدنه‌ی حاکمیت و چه در اکوسیستم استارتاپی، باید به دو مسئله اولویت داده شود. او در همین رابطه می‌گوید:
«ما باید فروش آنلاین را برای اصناف آفلاین تسهیل کنیم. برای اینکه چنین اتفاقی رخ دهد، نیاز داریم جلوتر حرکت کنیم و حتما قانون و آیین‌نامه به دنبال ما می‌آیند. مسئله‌ی مهم این است که پلتفرم اسنپ برای این کالاهای خاص، خودش شروع به تامین و فروش نکند. تا زمانی این رگولیشن انجام نشده و ابهام وجود دارد، ما باید این اجازه را داشته باشیم که صرفا کسب‌وکار آفلاین را به خریدار آنلاین متصل کنیم. این نکته‌ای است که قانون‌گذار باید به آن توجه کند و مخصوصاً در این روزهای خاص آن را تسهیل کند. از طرفی ما باید در اکوسیستم این موضوع را در نظر بگیریم که سبک کاری پلتفرم‌ها با هم متفاوت است. اگر به نظرمان واجب است که سرویسی را ارائه کنیم و آن را سودآور می‌بینیم، حتما به این دلیل است که می‌دانیم مردم به آن نیاز دارند و از آن استفاده می‌کنند؛ پس اگر مطمئن هستیم که چنین نیازی بین مردم وجود دارد، برای اینکه مشکلات خودمان را در لایه قانون‌گذاری حل کنیم نباید جلوی سرویس دادن بقیه را بگیریم. این تلاش اگر جای دیگری معطوف شود تا در لایه قانون‌گذاری اتفاقات دیگری رخ دهد، قطعا بهتر از این است که مشکلات به سمت بقیه اکوسیستم سرازیر شود و نهایتاً کاربر را از سرویسی که به آن نیاز دارد محروم کند.»
عبدالرزاق همچنین درباره آخرین آمارهای اسنپ فود اعلام می‌کند که تمرکز این پلتفرم اکنون بر تنوع کسب‌وکارهای پرمصرف و تندمصرف قرار داده شده است. به گفته او در حال حاضر حدود ۱۳ هزار تامین کننده در پلتفرم اسنپ فود فعال شده‌اند و اسنپ فود در ۲۰ نقطه اصلی کشور مشغول فعالیت می‌کند. او همچنین خبر داد که اسنپ فود در آینده‌ای نزدیک از خدمات مختلف و هیجان انگیزی در حوزه محصولات تندمصرف رونمایی خواهد کرد.
