سعید سرکار، رئیس مرکز توسعه فناوریهای راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری، در همایش صادرات نانو تأکید کرد که محدودیتهای قانونی فعلی، مانع شکلگیری شرکتهای بزرگ دانشبنیان در ایران شده و توان رقابتی کشور در بازارهای بینالمللی را کاهش میدهد. این یادداشت بازنویسی و بسطی از دیدگاههای مطرحشده است و راهکارهایی عملی برای عبور از موانع ارائه میدهد.
محدودیتهای قانونی؛ سد راه شرکتهای مقیاسپذیر
یکی از مهمترین نکات سرکار، ساختار قوانین مالیاتی و تعریفی است که مانع رشد شرکتها میشود. در ایران وقتی فروش شرکت به سطحی برسد، معافیتهای مالیاتی و امتیاز دانشبنیان بودن از بین میرود؛ در نتیجه انگیزهای برای بزرگشدن وجود ندارد. این نوع سیاستگذاری، شکلگیری کمپانیهای بینالمللی و برندهای ملی قوی را دشوار میسازد.
برند ملی و کیفیت؛ کلید ورود پایدار به بازار جهانی
سرکار به حساسیت جهانی نسبت به نام ایران اشاره کرد: یک نقص در کیفیت یا خدمات پس از فروش میتواند اعتماد بازار را به کل تولیدات ایرانی خدشهدار کند. مثال تجربهای در ارمنستان ذکر شد؛ داروی ایرانی که سابقه خوبی داشت، به دلیل ورود چند قلم داروی کپکزده، تصویر عمومی نسبت به محصولات ایرانی تغییر کرد. بنابراین سرمایهگذاری روی برند ملی، کنترل کیفیت مداوم و خدمات پس از فروش از ضروریات صادرات دانشبنیان است.
پیشنهادهای کاربردی برای تقویت صادرات دانشبنیان
سرکار چند راهکار عملی پیشنهاد داد که میتواند به خروج از وضعیت فعلی کمک کند:
- اصلاح قوانین مالیاتی و مقررات که مانع مقیاسپذیری شرکتهای دانشبنیان میشود
- تشکیل کنسرسیومهای صادراتی در حوزههای تجهیزات پزشکی، محصولات آزمایشگاهی و هایتک برای انسجام مارکتینگ با برند مشترک
- امضای تفاهمنامههای دوجانبه برای پذیرش استانداردها و تسهیل صدور کالا
- استفاده از شبکه ایرانیان مقیم خارج بهعنوان پل ورود به بازارها و یافتن مشتریان بینالمللی
- ایجاد پلتفرمهای تولید مشترک یا انتقال تکنولوژی در کشور مقصد برای کاهش هزینههای گمرکی و افزایش دسترسی به بازارهای بزرگ
چرا کنسرسیومها مؤثرند؟
کنسرسیومهای صادراتی میتوانند با تمرکز بر یک برند مشترک، هزینههای بازاریابی را کاهش دهند، خدمات پس از فروش را یکپارچه کنند و قدرت چانهزنی را در بازارهای خارجی افزایش دهند. این رویکرد برای شرکتهای کوچک و متوسط که بهتنهایی توان رقابت محدود دارند، گزینه مناسبی است.
قیمت در برابر برندهای جهانی؛ واقعیت بازار
سرکار اشاره کرد که محصولات ایرانی در برخی بخشها کیفیتی نزدیک به برندهای جهانی همچون زیمنس دارند. در بازارهای ثروتمند، احتمال انتخاب برندهای جهانی بالاتر است، اما در بسیاری از کشورها کالاهای ایرانی با ۳۰ تا ۴۰ درصد قیمت کمتر میتوانند تقاضای قابل توجهی جذب کنند. بنابراین استراتژی قیمتگذاری هوشمند همراه با تضمین کیفیت، میتواند سهم بازار را افزایش دهد.
نقش تولید در مقصد و شبکههای منطقهای
تولید در کشور مقصد یا ایجاد پلتفرمهای منطقهای مشترک، علاوه بر کاهش موانع گمرکی، باعث انتقال تکنولوژی و ایجاد اشتغال محلی میشود. سرکار به ظرفیت مناطق با جمعیت ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون نفر اشاره کرد و گفت که تولید مشترک در این نواحی میتواند منافع اقتصادی بزرگتری ایجاد کند.
در نهایت، رئیس مرکز توسعه فناوریهای راهبردی اعلام کرد که یک برنامه جامع برای توسعه صادرات دانشبنیان آماده خواهد شد که تمام الزامات حمایتی را پوشش میدهد. اصلاح قوانین، تمرکز بر کیفیت و برند ملی، استفاده از کنسرسیومها و شبکه ایرانیان خارج، و تولید مشترک در مقصد از محورهای این برنامه خواهند بود.
