معاون علمی رئیسجمهور از برنامه برای راهاندازی دو تا سه اپراتور هوش مصنوعی و یک یا دو اپراتور داده تا پایان سال خبر داد؛ طرحی که میتواند ساختار نظام مالیاتی را به سمت هوشمندسازی، شفافیت و عدالت سوق دهد.
اپراتور هوش مصنوعی، بانک داده و تأثیرگذاری روی نظام مالیاتی
حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان رئیسجمهور، در حاشیه مراسم همکاری مشترک بین معاونت علمی و سازمان امور مالیاتی، نقش شرکتهای دانشبنیان را در هوشمندسازی این سازمان تعیینکننده خواند. او تأکید کرد که حضور این شرکتها میتواند روند ارتباط مؤدیان با دستگاههای اجرایی را تسهیل کند و تجربه مالیاتی را انسانیتر و شفافتر سازد.
به گفته افشین، هوشمندسازی سازمان امور مالیاتی به معنای احترام به مؤدیان است: وقتی سیستمها هوشمند شوند، پرداختکنندگان مالیات راحتتر میتوانند ارتباط برقرار کنند، مراحل رسیدگی سریعتر انجام میشود و در نهایت تکریم مؤدیان بهتر دنبال میشود. این موضوع نه تنها به افزایش رضایت عمومی کمک میکند، بلکه موجب کاهش خطاهای تکتی و ساختاری در محاسبات مالیاتی میشود.
از منظر فنی، یکی از محورهای اصلی این تحول ایجاد یک بانک بزرگ داده است. بانک داده مرکزی امکان پردازش دستهجمعی و تحلیل پیشرفته را فراهم میآورد و با رعایت اصول بینامسازی (anonymization) میتوان هم از حریم خصوصی محافظت کرد و هم ارزش دادهها را برای تحلیلها بالا برد. افشین اشاره کرد که همانند تجربه کشورهای دیگر، در ایران نیز دو تا سه اپراتور هوش مصنوعی شبیه اپراتورهای تلفن همراه (مثل همراه اول و ایرانسل) تعریف خواهد شد تا خدمات سراسری و قابل اعتماد ارائه کنند.
علاوه بر اپراتورهای هوش مصنوعی، قرار است یک یا دو اپراتور داده نیز شکل بگیرد که وظیفه آنها آمادهسازی و عرضه دادههای بینام برای محققان، توسعهدهندگان و سیستمهای تحلیل است. با قابلیت تعاملپذیری (interoperability)، این دادهها قابل ادغام و پردازش در پلتفرمهای مختلف خواهند بود و زمینه را برای رشد اکوسیستم هوش مصنوعی و بهبود بهرهبرداری از دادهها فراهم میکنند.
مزایا و استانداردهای لازم
- شفافیت محاسبات: مؤدیان میتوانند ببینند بر اساس کدام قانون و معیار مالیاتشان محاسبه شده است.
- عدالت مالیاتی: کاهش خطاهای سهوی و عمدی و توزیع برابر پرداخت مالیات بین مودیان.
- ارتقای خدمات: ارتباط سادهتر و پاسخگویی بهتر از طریق سیستمهای هوشمند.
- حفظ حریم خصوصی: ارائه دادهها بهصورت بینام و با رعایت استانداردهای امنیتی.
برای تحقق این مزایا، هماهنگیهای قانونی و زیرساختی لازم است. افشین یادآور شد که در جلسه اخیر ستاد هوش مصنوعی، با حضور شخصیتهای ارشد از جمله دکتر عارف و رئیسجمهور، بر بررسی و صدور مجوز برای راهاندازی اپراتور هوش مصنوعی و اپراتور داده تأکید شده است. به همین دلیل، اعلام عمومی این پروژه نیازمند زمان بوده و باید مراحل حقوقی، فنی و امنیتی طی شود.
او همچنین ابراز امیدواری کرد که با همکاری گستردهتر بین معاونت علمی، سازمان امور مالیاتی و شرکتهای دانشبنیان، نخستین اپراتورهای هوش مصنوعی و داده در سال جاری راهاندازی شوند. این اپراتورها قرار است برای کل کشور خدمات ارائه دهند و محدود به یک سازمان خاص نخواهند بود؛ بنابراین امکان بهرهبرداری از دادههای ارزشمند موجود در سازمانها برای توسعه سرویسهای مبتنی بر هوش مصنوعی افزایش مییابد.
چالشها و فرصتها
اجرای چنین پروژهای فرصتهای زیادی از جمله رشد اکوسیستم نوآوری، ارتقای کیفیت خدمات دولتی و افزایش اعتماد عمومی فراهم میکند، اما با چالشهایی نیز همراه است: نظارت و تنظیم قوانین مربوط به داده، تضمین امنیت اطلاعات، ایجاد زیرساختهای محاسباتی و تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه هوش مصنوعی و علم داده. همکاری بین دولت و بخش خصوصی و نقش محوری شرکتهای دانشبنیان میتواند بسیاری از این چالشها را حل کند.
نکته مهم دیگر، طراحی سازوکارهای شفاف برای استفاده از درآمدهای مالیاتی است. افشین یادآور شد که مالیات دریافتی باید صرف توسعه زیرساختهای کشور و افزایش رفاه عمومی شود؛ بنابراین نشاندادن اثرات ملموس هوشمندسازی روی کیفیت خدمات عمومی برای جلب حمایت عمومی ضروری است.
در نهایت، اجرای طرح «مؤدیان هوشمند» و راهاندازی اپراتورهای هوش مصنوعی و اپراتورهای داده میتواند گامی مهم در جهت مدرنسازی نظام مالیاتی و بهرهبرداری از ظرفیتهای دادهای کشور باشد. اگر هماهنگیهای قانونی، حریم خصوصی و زیرساختها بهدرستی مدیریت شوند، این حرکت نه تنها فایدههای فنی دارد بلکه نتایج اجتماعی و اقتصادی گستردهای نیز بهدنبال خواهد داشت.
