دروغ و شایعه به هیچ‌وجه فی نفسه قدرتی ندارند. دروغ و شایعه یک رفتار مشارکتی هستند و تا زمانی که من و شما آن‌ها را باور نکرده باشیم؛ قدرت پیدا نمی‌کنند. در واقع، قدرت دروغ و شایعه هنگامی آشکار می‌شود که اشخاص دیگری آن دروغ و شایعه را پذیرفته و باور کرده باشند.
فرض کنید؛ فردی سر چهارراه بایستاد و بلندگو در دست دایما فریاد بزند ساعتی دیگر کل شهر با زلزله ویران می‌شود. آیا این فرد یا سخنان‌اش قدرت خاصی دارند؟ آیا این ادعا سند و مدرک متقنی دارد؟ آیا مراکز معتبر مرتبط، ادعای این فرد را تایید می‌کنند؟
نه تا زمانی که مردم و دیگران باور نکرده باشند. وقتی چند نفر این ادعای زلزله را باور کرده، ترسیدند و راه افتادند به دیگران خبر دهند یا خانواده‌شان را از خانه‌شان بیرون بکشند؛ آن‌گاه قدرت ادعا و شایعه و دروغ آشکار می‌شود و می‌تواند روند جریان عادی زندگی کل شهر را مختل کند.
افراد دروغ‌گو و شایعه‌پراکن روی باور مردم حساب باز کردند و آن را وسیله‌ای برای به قدرت رسیدن یا کسب منافع می‌دانند. مستقیما باور مردم را نشانه رفته تا به آرزوها، تمایلات و خواسته‌هایشان برسند.
خوب پس اولین گام برای مبارزه با هر باور غلط، شایعه و دروغی، مطمئن شدن از درستی آن گزاره یا گفته است. ما نمی‌خواهیم نقش افراد «دست رو کن» را بازی کنیم یا دنبال برداشتن نقاب از چهره افراد باشیم؛ بلکه می‌خواهیم تنها اطلاعات درست و حقیقت‌های صحیح علمی را باور کنیم.
وقتی در جمعی به ما گفته می‌شود در خطر ابتلا به سرطان هستید؛ چون خانه شما دقیقا روبروی یک آنتن موبایل بلند است؛ باید قدرت پردازش ذهنی داشته و بتوانیم تشخیص دهیم این ادعا راست است یا اشتباه؟ یک حقیقت ترسناک است یا دروغی بزرگ؟ نظریه‌ای علمی و اثبات شده است یا یک ادعا و گمانه‌زنی بی‌سند و مدرک؟
در ادامه ترفندهایی را مرور می‌کنیم که به شما کمک می‌کنند دروغ‌ها، شایعات، ادعای غیرعلمی سهوی و عمدی و خبرهای اشتباه را زود تشخیص داده و هر چیزی را راحت باور نکنید؛ چون در غیر این صورت دایما باید در استرس و اضطراب، بی‌خوابی و ترس، پریشانی و چاره‌جویی باشید و دیگران را هم با خود مضطرب کنید.
۱- کنجکاو شوید و بیشتر بپرسید
وقتی حرف تازه‌ای می‌شنوید و ادعایی مطرح می‌شود یا خبری مهم به گوش‌تان می‌خورد؛ مهم نیست از چه کسی و چه منبع و کجا است؛ بلکه نباید مانند یک دانای کل فقط سر تکان بدهید و تایید کنید تا هم‌رنگ جماعت باشید و همه بدانند شما هم زیاد می‌دانید.
بهتر است سریعا کنجکاو شوید و شروع به صحبت درباره آن کنید. از کجا شنیده‌اید امواج رادیویی برای بدن انسان مضر هستند؟ دقیقا چه خطراتی دارند و چرا دیگر امواج رادیویی موجود در محیط مانند امواج رادیو و تلویزیون، امواج مایکروویو، تلفن ثابت، وای‌فای و نظایر این‌ها بی‌خطر هستند؟ تفاوت این امواج با هم چیست؟
بدون اینکه بخواهید حالت تهاجمی به خود بگیرید و سریعا خبر را رد کنید؛ دنبال تحقیق بیشتر بروید و خود گوینده و دیگران را هم به سویی ببرید که بروند دنبال مطالعه و تحقیق بیشتر و جواب سوال‌های خود را از طرق علمی به دست بیاورند.
۲- دنبال تناقض‌ها باشید
سریعا دنبال این باشید که آیا تناقضی برای این شایعه و خبر پیدا می‌شود؟ بعد این تناقض‌ها را مطرح کنید و منتظر پاسخ باشید. دروغ‌گویان و افرادی که دنبال ساخت شایعات هستند؛ غالبا در برابر تناقض‌ها مستاصل شده و تسلیم می‌شوند. چون ذهن‌شان نمی‌تواند سریعا دلایلی منطقی برای این تناقض‌ها بیابد.
اگر نصب آنتن موبایل در شهرها یک اقدام ضد اجتماعی است؛ چرا در کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای همسایه‌ای مانند ترکیه، سرانه آنتن موبایل بیشتر از ایران است (می‌توانید برای مشاهده آمارهای دقیق نصب آنتن در کشورهای همسایه و مقایسه آن با ایران به این مطلب مراجعه کنید)؟
برای هر شایعه مبتلا بهی در جامعه از جمله آنتن‌های موبایل می‌شود ده‌ها مثال نقض و مخالف یافت.
۳- آدرس منبع را بگیرید
هر خبری باید براساس یک منبع معتبر و تایید شده گفته شود. اولین واکنش پس از شنیدن یک خبر و ادعا، پرسش درباره منبع و سند خبر است. انتشار یک خبر روی رسانه‌ای که از اعتبار، دقت و صداقت برخوردار است با رسانه‌ای که از منظر اعتبارسنجی منابع اخبار بسیار ضعیف است؛ واکنش و انعکاس بسیار متفاوتی دارد.
معمولا اخبار جعلی و شایعه متکی به منابع ضعیف و بدون سند و مدرک محکم علمی هستند. متاسفانه، عموم مردم پیرامون بسیاری از اخبار هیجانی جامعه، اصلا سراغ منابع معتبر نمی‌روند و سریعا یک نقل قول در فضای مجازی را باور می‌کنند.
حتی گاهی اوقات، دروغ‌گویان و شایعه‌پراکن‌ها آدرس اشتباه می‌دهند؛ نامی از یک منبع و رسانه، مرکز علمی و شخص معتبری می‌برند تا فردی به ادعا و صحبت آن‌ها شک نکند. بهترین حربه برای تشخیص راستی یا کذب یک سخن، مراجعه به اصل سند خبر و منابع آن است.
۴- روی انگیزه و هدف تمرکز کنید
هنگامی که شخصی به شما می‌گوید بهتر است از فلان اپراتور به خاطر نصب آنتن موبایل شکایت کنید؛ پیش از اینکه روی خود پیشنهاد تمرکز کنید؛ باید دنبال نیت، هدف و انگیزه طرف مخاطب خود باشید. افرادی که ذهن قوی دارند و می‌توانند بسیاری از رویدادها را بهتر تحلیل و پیش‌بینی کنند؛ چنین رویکردی در پیش می‌گیرند.
این افراد بیشتر از اینکه ذهن‌شان را روی اصل خبر درگیر کنند؛ به دنبال دلایل انتشار این خبر یا منافع آن هستند. وقتی می‌شنوند که امواج رادیویی برای پرندگان و حیوانات خطرناک است؛ بیشتر دقت می‌کنند گوینده این خبر چه نفعی می‌برد.
آیا سازمان، نهاد، شرکت رقیب و گروهی از این خبر و باور مردم سود می‌برند؟ آیا واقعا سلامتی مردم برای این گروه اهمیت دارد یا اینکه منافع خودشان را دنبال می‌کنند؟
گاهی اوقات مخالفت با نصب یک آنتن در محله‌ای فقط به خاطر اغراض و امیال شخصی است و آن‌طور که نشان داده می‌شود؛ پای دغدغه سلامت و جان هم محله‌ای‌ها در میان نیست. برخی افراد هم به خاطر معروفیت و افزایش طرفدارهان و فالورهای خود در فضای مجازی، اقدام به انتشار اخباری می‌کنند که عموما برای مردم نگران‌کننده است.
۵- رابطه‌ها را کشف کنید
هیمشه باید یک رابطه بین علت و معلول وجود داشته باشد. مثلا شایعه می‌شود زنی بر اثر امواج رادیویی سقط جنین داشته است. برای باور کردن این ادعا، دنبال ارتباط میان امواج رادیویی و سقط جنین باشید. با کمی جست‌وجو و تحقیق، متوجه خواهید شد هیچ ارتباطی میان این دو وجود ندارد و فقط یک سری مطالعات میدانی و حدس و گمان مطرح شده است.
مثال دیگر، فردی در فضای مجازی ادعا می‌کند هر روز تعداد پرنده در پشت بام خانه‌اش بر اثر آنتن موبایل نصب شده فوت می‌کنند و باید لاشه‌شان را جمع‌آوری کند. اگر می‌خواهید صحت یا سقم این ادعا را بررسی کنید؛ سراغ نوع پرندگان و طرز مرگ و میرشان بروید. به راحتی و از روی عکس‌هایی که همین فرد در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده است؛ متوجه می‌شوید هیچ رابطه‌ای میان آنتن موبایل و این پرندگان نیست.
در عصری زندگی می‌کنیم که هم فراوانی اطلاعات و روش‌های دسترسی به اطلاعات شاخصه آن است و هم اخبار کذب و شایعات نادرست فراوانی منتشر می‌شود.
افکار قوی و ذهن‌های قدرتمند سعی می‌کنند اطلاعات درست و صحیح و قابل اتکا را از اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده تشخیص داده و مجزا کنند. این افراد باورهای خود را براساس دیدن هر فیلم کوتاه بدون منبع، سخنرانی فردی که ادعا می‌کند چند مدرک دکتری دارد، یک متن کپی شده از روی سایتی و پیامک‌های دوستان شکل نمی‌دهند و دنبال حقایق هستند.
