زمانی که دوربین دیجیتال خود را ارتقا می‌دهید یکی از بزرگترین چالش‌هایی که با آن مواجه خواهید شد این است که پول خود را صرف خرید یک لنز پرایم (فاصله کانونی ثابت) کنید یا یک لنز زوم تهیه نمایید. معمولا لنزهای پرایم برای افراد علاقه‌مند که تازه وارد دنیای عکاسی شده‌اند جذابیت بیشتری دارند، اما لنزهای زوم نیز کارایی زیادی خواهند داشت. برای داشتن یک انتخاب درست و مناسب، باید بدانید که قصد دارید با دوربین خود چه عکس‌هایی را به ثبت برسانید. علاوه بر این باید به‌خوبی به نقاط قوت و ضعف هر کدام از این دو نوع لنز آشنا باشید تا بتوانید بهترین تصمیم را بگیرید.
به همین دلیل در این مطلب قصد داریم تمام نکات مهم و اصولی را که شما باید درباره لنزهای زوم دوربین‌های DSLR بدانید، ارائه کنیم.
لنز زوم DSLR چیست؟
لنز زوم یک لنز دوربین با فواصل کانونی مختلف است. شما با استفاده از این لنزها قادر هستید به نرمی از عریض‌ترین زاویه به بلندترین زاویه بزرگنمایی کرده و در هر میزانی که خواستید این‌کار را متوقف نمایید. به‌طور خلاصه این لنزها به شما اجازه می‌دهند زوم کنید و یا از حالت زوم خارج شوید. با استفاده از لنزهای زوم شما به فواصل کانونی لنزهای پرایم دسترسی خواهید داشت بدون آن‌که لازم باشد، برای هر فاصله کانونی مشخص یک لنز پرایم جداگانه تهیه کنید.
آناتومی یک لنز زوم
لنزهای زوم در برخی جزییات ممکن است تفاوت‌هایی باهم داشته باشند، اما از نظر طراحی، ساختار و چیدمان همه آن‌ها ویژگی‌های مشترکی دارند.
شاید بزرگترین تفاوت بین لنزهای زوم مختلف، حلقه تغییر دیافراگم باشد. بسیاری از دوربین‌های دیجیتال به شما امکان تغییر دیافراگم از طریق کنترل روی بدنه، را می‌دهند. شرکت فوجی شاید در این زمینه یکی از استثناهای اصلی باشد که این قابلیت را تنها در لنزها در اختیار کاربران قرار داده است.
برای فوکوس دستی، اکثر لنزهای زوم تجاری از یک سیستم فوکوس سیمی بهره می‌برند. زمانی که شما حلقه فوکوس را می‌چرخانید، لنز پیامی را به بدنه دوربین ارسال می‌کند تا فوکوس را تنظیم کند. بنابراین چرخاندن حلقه فوکوس هیچ‌گونه قطعه داخلی از لنز را جابجا نمی‌کند.
چگونه از مشخصات یک لنز زوم DSLR سر در بیاوریم؟
لنزهای زوم توسط برندهای مختلفی تولید می‌شوند و به همین جهت غالبا براساس مشخصات‌شان شناخته می‌شوند. گاهی اوقات نام یک لنز به‌صورت خلاصه مانند 18–55mm f3.5-5.6 باشد اما برخی از آن‌ها نیز با نامی کاملا مفصل مانند Fujifilm 55-200mm f/3.5–4.8 R LM OIS XF Fujinon Lens به بازار عرضه می‌شوند!
این نام بلند و طولانی تقریبا هر آنچه که باید در مورد این لنز بدانید را به شما ارائه می‌دهد، البته به شرطی که بدانید معنای این اعداد و عبارت‌ها چیست.
اما به‌طور کل چیزهایی که معمولا در نام یک لنز می‌توان دید شامل موارد زیر می‌شود:
- تولیدکننده (مثلا نیکون) : نشان می‌دهد که آیا این لنز کیت خود دوربین است یا یک لنز مجزا.
- فاصله کانونی (مثلا 55-18) : حداکثر و حداقل فاصله کانونی که به‌صورت میلی‌متر بیان می‌شود.
- دیافراگم (مثلا F/2.8-4) : بیشترین اندازه دهانه دیافراگم در حداکثر میزان بزرگنمایی
- سری (مثلا L یا XF) : این‌که محصول از کدام سری باشد می‌تواند نشاندهنده حرفه‌ای یا مبتدی بودن آن باشد.
- ویژگی‌ها (مثلا OIS یا WR) : سایر ویژگی‌های یک لنز مانند لرزشگیر تصویر، ضد آب بودن، پوشش لنز و طراحی شیشه
- سازگاری (مثلا برای DX) : نشان می‌دهد که این لنز برای چه مانت و دوربینی (مثلا کانن یا نیکون) مناسب است.
ویژگی‌های دیگر
آب‌بندی یکی از ویژگی‌های مهم و اگر جز آن دسته عکاسان طبیعت هستید، حیاتی محسوب شده و بهتر است همین ابتدا با پرداخت هزینه‌ای اندک از خسارتی بزرگ جلوگیری کنید. این ویژگی با ضدآب بودن تفاوت داشته و لنز شما را در برابر خیسی، گردوغبار و رطوبت هوا محافظت می‌کند.
لرزشگیر اپتیکال یکی دیگر از ویژگی‌های مهم است که در لنزهای زوم اهمیت آن دوچندان می‌شود. برخی دوربین‌ها این قابلیت را به‌صورت پیش‌فرض در بدنه خود دارند و بنابراین لازم نیست لنزی با این خصوصیت تهیه کنید. قابلیت لرزشگیر تصویر یا تثبیت‌کننده تصویر در نام‌های مختلف توسط تولیدکنندگان ارائه می‌شود.
- IS) Canon)
- VR) Nikon)
- OIS) Fuji, Panasonic)
- OSS) Sony)
سایر ویژگی‌ها معمولا در محصولات تولیدکنندگان، متفاوت بوده و غالبا شامل جزییات فنی می‌شوند که برای یک خریدار لنز چندان جذابیت نخواهند داشت. برای مثال شما ممکن است ویژگی USM را در لیست ویژگی‌های یک لنز ساخت کانن مشاهده کنید. این قابلیت اشاره به موتور اولتراسونیک دارد که عمل فوکوس خودکار را انجام می‌دهد.
یکی دیگر از چیزهایی که در لیست ویژگی‌های یک لنز ممکن است ببینید المان‌ها یا گروه‌هایی هستند که درون لنز استفاده شده است. این اطلاعات، فنی و پیچیده بوده و معمولا نشاندهنده بهتر بودن یک لنز هستند، هرچند که این قانونی ثابت و فراگیر در میان‌شان وجود ندارد.
محدوده و فاصله کانونی
محدوده زوم یک لنز توسط دو عدد در واحد میلی‌متر مانند 55-18 بیان می‌شود. عدد اول نشان دهنده فاصله کانونی در کمترین بزرگنمایی بوده و عدد دوم این مقدار را در حالت بیشترین بزرگنمایی نشان می‌دهد.
دوربین‌های کامپکت یا شبه‌حرفه‌ای معمولا محدوده زوم را به‌صورت ضریب ایکس مانند زوم 3X یا زوم 10X نشان می‌دهند. این در حالی است که در دوربین‌های بدون آینه یا DSLR این‌گونه نیست. اگر می‌خواهید میزان بزرگنمایی یک لنز را بدین صورت حساب کنید کافیست عدد فاصله کانونی بزرگ‌تر را بر عدد کوچکتر تقسیم کنید. برای مثال در لنز 55-18 ما بزرگنمایی 3X را در اختیار خواهیم داشت.
انواع زوم
لنزهای زوم در چهار نوع اصلی دسته‌بندی می‌شوند که برای استفاده‌های عمومی و تخصصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین فواصل کانونی فقط برای دوربین‌های DSLR با سنسور کراپ‌دار مطرح می‌شوند.
- زوم استاندارد (مثلا 55-18 میلی‌متر) : این نوع از بزرگنمایی در لنزهای کیت به فراوانی دیده می‌شود. در این نوع از لنزها، شما امکان ثبت تصاویر از حالت واید متوسط تا تله‌فوتو متوسط را خواهید داشت که یک ابزار چندمنظوره بسیار عالی محسوب می‌شود.
- سوپرزوم (مثلا 200-18 میلی‌متر) : این لنزها امکان عکاسی از واید متوسط تا تله‌فوتو را امکان‌پذیر می‌کنند. یک لنز سوپرزوم اکثر اوقات شما را از به همراه بردن چندین لنز بی‌نیاز می‌کند.
- زوم واید (مثلا 20-10 میلی‌متر) : یک لنز زوم واید که از اولتراواید تا واید متوسط را پوشش می‌دهد. این نوع لنزها به‌علت امکان عکاسی از محدوده‌ای وسیع در فاصله‌ای کم برای معماری و منظره بسیار عالی هستند.
- زوم تله‌فوتو (مثلا 400/100 میلی‌متر) : یک لنز بزرگ و بلند که برای مقاصدی همچون پرتره، حیات‌وحش و عکاسی ورزشی ایده‌آل است.
به‌طور کلی واید (Wide) اصطلاحا به حالتی گفته می‌شود که کادر عکس سوژه‌های بیشتری را در خود جای می‌دهد. به‌عنوان مثال شما می‌توانید از یک ساختمان بلند در فاصله‌ای نزدیک عکس بگیرید و کل ساختمان در عکس ثبت شود.
تله‌فوتو (Telephoto) به حالتی گفته می‌شود که بخواهید تصویری نزدیک از یک سوژه دور ثبت کنید. برای مثال فرض کنید در حیات‌وحش قصد عکاسی از یک یوزپلنگ را داشته باشید و بخواهید تمام جزییات صورت وی را به تصویر بکشید.
میدان دید و فاکتور Crop
فاصله کانونی یک لنز تنها مربوط به همان لنز بوده و برای مثال اگر از یک لنز 55-18 استفاده کنید، کمترین فاصله کانونی آن بر روی هر دوربین یا مانتی همان 18 میلی‌متر خواهد بود.
اما میدان دید یک لنز ثابت نبوده و به ابعاد سنسور یک دوربین بستگی خواهد داشت. اینجاست که با مفهوم فاکتور کراپ آشنا می‌شویم.
سنسور موجود در یک دوربین حرفه‌ای فول‌فریم ابعادی مشابه یک دوربین 35 میلی‌متری قدیمی (فیلمی) دارد. اما سنسورهای کراپ‌دار مانند APS-C و یا ماکرو سه‌چهارم به ابعادی کوچکتر کراپ شده‌اند. هرچه میزان کراپ شدن بیشتر باشد، شما میدان دید کمتری را در اختیار خواهید داشت.
به همین دلیل است که اگر از یک لنز یکسان در این دوربین‌ها استفاده کنید، سنسورهای کراپ‌دار بزرگنمایی بیشتری را ارائه می‌دهند. بنابراین مجبور هستید تا لنزهای وایدتری را تهیه کنید تا میدان دید مناسبی داشته باشید.
فاکتور کراپ در سنسورهای APS-C عدد 1.5 برابر و برای دوربین‌های کانن 1.6 برابر است. در سنسورهای ماکرو سه‌چهارم یا MFT این عدد 2 خواهد بود. بنابراین یک لنز کیت 55-18 میلی‌متری روی سنسور APS-C همان میدان دیدی را ارائه می‌دهد که یک لنز 42-14 میلی‌متری روی سنسورهای MFT در اختیارتان قرار خواهد داد.
پرسپکتیو
استفاده از یک لنز زوم DSLR به شما این امکان را می‌دهد تا بتوانید تغییرات پرسپکتیو را در فواصل کانونی مختلف تجربه کنید. این تغییرات با حالتی که از یک لنز پرایم استفاده می‌کنید و با رفتن به سمت سوژه تصویری نزدیک‌تر از آن ثبت می‌کنید، متفاوت خواهد بود.
تغییر پرسپکتیو به این صورت است که احساس می‌کنید با زوم کردن بیشتر، سوژه به لنز دوربین نزدیک‌تر شده و پس‌زمینه از دوربین فاصله می‌گیرد.
دیافراگم
دیافراگم نشاندهنده میزان بازشدگی دهانه‌ای در قسمت پشتی لنز است که به همان میزان اجازه ورود نور را می‌دهد. این بازشدگی به‌وسیله استاپ (f-stop) اندازه‌گیری شده و در مشخصات یک لنز فرضا f/2.8 نمایش داده می‌شود. شماره‌های F دارای نظم و ترتیب خاصی هستند به‌گونه‌ای که هر چه عدد اف کوچکتر باشد، دیافراگم عریض‌تر بوده و اجازه می‌دهد تا نور بیشتری وارد شود.
اکثر لنزهای زوم در بازار مصرفی دارای حداکثر بازشدگی دیافراگم متغیری هستند. این خصوصیت به‌صورت محدوده دیافراگم نشان داده می‌شود. اولین عدد F نشاندهنده حداکثر بازشدگی دریچه دیافراگم زمانی که بزرگنمایی در کمترین حالت است، بوده و عدد دوم همین مقدار را در حداکثر بزرگنمایی نشان می‌دهد.
برای مثال فرض کنید در مشخصات یک لنز کیت مانند 18–55mm به مقادیر f/3.5–5.6 برخوردید. حداکثر بازشدگی دیافراگم f/3.5 در فاصله کانونی 18 میلی‌متری و f/5.6 در فاصله کانونی 55 میلی‌متری خواهد بود. همچنین در فواصل کانونی بین 18 تا 55، میزان بازشدگی دریچه دیافراگم نیز عددی بین 3.5 تا 5.6 خواهد بود.
این عدد مقداری دقیق و ثابت نداشته و مثلا برای این‌که بفهمید بازشدگی دیافراگم در فاصله کانونی 35 میلی‌متری چه مقداری است، باید از کاربرانی که آن لنز را داشته‌اند کمک بگیرید.
اما لنزهای زوم می‌توانند حداکثر بازشدگی دیافراگم ثابتی در سراسر محدوده بزرگنمایی داشته باشند. این لنزها غالبا سنگین‌تر و به مراتب گران‌تر بوده و معمولا عکاسان حرفه‌ای از آن‌ها استفاده می‌کنند.
حداقل بازشدگی دیافراگم اهمیت کمتری دارد، چرا که به ندرت پیش می‌آید از آن استفاده نمایید. این مقدار در اکثر لنزهای زوم ثابت بوده و معمولا چیزی بین f/16 و f/22 خواهد بود.
بوکه (Bokeh) با یک لنز زوم
به‌علت مشکلات فیزیکی و فنی که سازندگان لنزهای زوم با حداکثر بازشدگی دیافراگم زیاد، با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، اکثر لنزهای زوم مصرفی و معمول به‌عنوان لنزهایی کند شناخته می‌شوند که هر چه با آن‌ها بیشتر زوم کنید، این کندی بیشتر هم خواهد شد.
این موضوع باعث می‌شود تا شما از یک سرعت شاتر پایین‌تر نسبت به یک لنز با میزان بازشدگی دیافراگم بیشتر، استفاده کنید و این باعث می‌شود تا در تصاویر خود بوکه داشته باشید. بوکه به تار شدگی و خارج از فوکوس بودن پس‌زمینه گفته می‌شود. برای عکاسی پرتره یا عکاسی در شرایط نوری ضعیف، بهتر است از یک لنز پرایم با بازشدگی دیافراگم بیشتر استفاده نمایید.
شما می‌توانید از یک ابزار مانند DOF simulator استفاده کنید تا تاثیر استاپ‌های مختلف دیافراگم را بر روی عمق میدان در فواصل کانونی متفاوت مشاهده نمایید.
کیفیت و اعوجاج
لنزهای زوم در واقع از نظر مهندسی قطعاتی پیچیده و قابل‌توجه هستند. در هر کدام از آن‌ها قطعات شیشه‌ای یا المان‌های مختلفی استفاده شده که با نزدیک/دور شدن به یکدیگر سعی می‌کنند بزرگنمایی مناسبی را علاوه بر حفظ فوکوس بر روی سوژه، ارائه دهند.
یک لنز کیت کامپکت و ساده ممکن است از 8 یا 9 المان برخوردار باشد، اما این عدد در یک لنز بزرگ‌تر و پیشرفته می‌تواند تا 20 الی 30 هم باشد. ثبت تصاویری شارپ و خالی از اعوجاج در سراسر کادر و در تمامی فواصل کانونی و بازشدگی دیافراگم، چالشی بزرگ است که اکثر لنزها در این زمینه خالی از مشکل نیستند.
نقطه بهینه
هر لنزی یک نقطه بهینه دارد که در آن می‌توان شارپ‌ترین تصاویر را در یک فاصله کانونی یا میزان بازشدگی دیافراگم خاص، ثبت کرد. برای مثال یک لنز با دیافراگم f/2.8 می‌تواند بهترین نتیجه را در دو استاپ بالاتر مانند f/5.6 یا f/8 ارائه دهد. یک قانون کلی وجود دارد و این است که سافت‌ترین تصاویر در ابتدا و انتهای محدوده زوم یک لنز (برای مثال 18 و 55 میلی‌متر) ارائه خواهند شد.
لنزهای زوم همچنین ممکن است دچار مشکلات دیگری نیز باشند. اعوجاج بشکه‌ای ممکن است در وایدترین حالت و اعوجاج بالشتکی در زوم‌های بالا اتفاق بیفتند. در هر دو مشکل، گوشه‌های تصویر دچار انحنا می‌شوند. اما اگر از فرمت JPEG برای عکاسی استفاده می‌کنید این مشکلات معمولا در خود دوربین حل خواهند شد. اگر هم از فرمت RAW برای ثبت عکس‌های خود بهره می‌برید، رفع این مشکلات در نرم‌افزار قدرتمند Lightroom امکان‌پذیر است.
اعوجاج و مشکلات کیفیتی معمولا رابطه نزدیکی با قیمت و پیچیدگی یک لنز دارند. یک لنز کیت ارزان قیمت قطعا کیفیت پایین‌تری نسبت به یک لنز زوم گران قیمت خواهد داشت. لنزهای زومی که محدوده بزرگنمایی وسیعی را ارائه می‌دهند معمولا به‌علت پیچیدگی طراحی و تولیدشان، مشکلات کندی یا اعوجاج را خواهند داشت. برای بررسی میزان شارپ بودن و اعوجاج لنزهای مختلف، یکی از بهترین منابع وب‌سایت DxOMark است که می‌توانید اکثر لنزهای تجاری را در آن پیدا کنید.
چه زمانی باید از یک لنز زوم استفاده کرد؟
یکی از مهمترین عوامل جذابیت لنزهای زوم در دوربین‌های DSLR راحتی و قیمت بسیار مناسب آن‌هاست. این لنزها بدون نیاز به تهیه و به همراه داشتن چند لنز و زحمت تعویض آن‌ها، امکان عکاسی در فواصل کانونی مختلف را به شما می‌دهند. همچنین خرید یک لنز بسیار ارزان‌تر از خرید چند لنز تمام می‌شود (هرچند که یک لنز پرایم معمولا ارزان‌تر از یک لنز زوم با همان کیفیت است).
برای مثال ترکیب کلاسیک سه لنز پرایم را در نظر بگیرید. در فرمت 35 میلی‌متری شما می‌توانید لنزهای 28، 50 و 85 میلی‌متری را تهیه کنید اما یک لنز کیت می‌تواند تمامی این فواصل کانونی را پوشش بدهد. این شرایط با صرف هزینه بیشتر و خرید یک لنز سوپرزوم بهتر هم می‌شود و شما می‌توانید با یک لنز کار 5 لنز را انجام دهید!
راحتی و قیمت مناسب عوامل جذابی هستند که در انتخاب کاربرانی که قصد ضبط فیلم با دوربین خود را دارند، کمک شایانی می‌کنند. چرا که این افراد دائما باید فواصل کانونی را تغییر دهند.
اما توجه داشته باشید که اگر قصد دارید در کارهای خود خلاقیت داشته و حداکثر بهره‌وری را ارائه دهید، لنزهای زوم چندان مناسب شما نخواهند بود. حتی یک لنز پرایم ارزان قیمت هم نسبت به اکثر لنزهای زوم در همان فاصله کانونی سریع‌تر است. اگر قصد عکاسی در شرایط نوری ضعیف را داشته باشید و پس‌زمینه‌های تار شده را می‌پسندید، قطعا لنزهای پرایم انتخاب‌های بهتری هستند. به دلایل مشابه عکاسی ماکرو که یکی از زمینه‌های جذاب و مورد علاقه بسیاری از کاربران است، نیازمند یک لنز پرایم خواهد بود.
شما به یک لنز زوم احتیاج خواهید داشت
لنزهای زوم سطحی از انعطاف‌پذیری را ارائه می‌دهند که شما در هیچ نوع لنز دیگری پیدا نخواهید کرد. این لنزها به شما کمک می‌کنند تا هیچ صحنه یا سوژه‌ای را از دست ندهید و درگیری مشکلاتی مانند به همراه نداشتن لنز پرایم مناسب یا تعویض آن‌ها نشوید.
این لنزها بدون شک مشکلاتی دارند که دلایل آن را پیش‌تر ذکر کردیم، اما اگر محدودیت‌های آن‌ها را به‌خوبی بشناسید، می‌توانید از آن‌ها به‌عنوان یک ابزار چندمنظوره مناسب استفاده کنید. در واقع این لنزها به‌عنوان یک لنز کار راه‌انداز به اکثر عکاسان توصیه می‌شود.
