اینترنت رایگان (پروژه آوترنت)، روش نوین توزیع اطلاعات؛ کارکردها، چالش‌ها!

پس از انتشار مقاله‌ مؤسس و مدیرعامل فیس بوک که به جنبش «ارتباط، حق انسان» مشهور شد، پروژه‌های متعددی به طور همزمان و ظاهراً با هدف ارائه اینترنت پرسرعت و رایگان به مناطق محروم و صعب العبور جهان در دستور کار چندین شرکت قرار گرفت.

پروژه‌های متعددی مانند لون، کشتی فضایی ماکروسافت (با استفاده از هواپیمای خورشیدی)، اسپیس ایکس، اینترنت پهپادی، آوترنت و . . . که همگی در راستای رساندن اینترنت رایگان از فضا به کاربران با سرمایه‌گذاری کلان و همزمان برنامه ریزی شده اند. بعد از فعالیت پروژه لون از تابستان ۱۳۹۴ پروژه آوترنت وارد خدمت رسانی شده است و کارکردهای متفاوتی با سایر طرح‌ها دارد، یکی از مهمترین ویژگی‌های آن متفاوت بودن مسیر ارسال و دریافت است. ارسال از طریق پیامک تلفن همراه و دریافت صفحات اینترنت از ماهواره.

دارندگان گوشی‌های هوشمند کافیست برای یکبار با ارسال پیامک به این سرویس، ثبت نام شوند، از آن پس به عنوان مشترک این سامانه شناخته می‌شوند، مکان آنها رصد می‌شود، علاوه بر صفحات درخواست شده، اطلاعات تبلیغاتی و یا هرنوع اطلاعات دیگر بدون درخواست می‌تواند برای او ارسال شود.

برابر آمارهای منتشر شده حدود ۶۰%جمعیت جهان به اینترنت دسترسی ندارند و کارآفرینان حوزه فناوری در حال بررسی روش های نوین توزیع اینترنت هستند که بوسیله آن مردم دسترسی بیشتر و ارزانتر به اطلاعات داشته باشند. موسسه سرمایه گذاری برای توسعه رسانه ها علت تلاش خود را در اجرای پروژه آوترنت گران بودن خدمات اینترنتی و نظارت دولتی بر اینترنت در برخی کشورها اعلام کرده است

آوترنت چیست؟

آوترنت پروژه ای است که از سال ۱۳۸۰ در دانشگاه استنفورد آمریکا شروع شده وهدف این پروژه رساندن اینترنت مجانی، بدون سانسور، و با قابلیت اطلاع رسانی جهانی برای کل دنیا است. صندوق سرمایه‌گذاری رسانه (MDIF) حامی مالی این پروژه است.

این پروژه در گام اول با برقراری ارتباط یک طرفه، دریافت اطلاعات توسط کاربران را فراهم می کند و در گام بعدی با برقراری امکان ارتباط متقابل تمام قابلیت های اینترنت را در اختیار کاربران قرار خواهد داد.

• پروژه دارای سه بخش فضایی، زمینی و بخش کاربر است:
  • بخش فضایی دارای ۱۴ ماهواره در مدار ۹۰۰ کیلومتر و صدها ماهواره در مدار ۶۰۰ کیلومتری است.

مدارهای ماهواره‌ها در ارتفاع ۹۰۰ و ۶۰۰ کیلومتری عمود برهم

• چهارده ماهواره‌ی مدار ۹۰۰ کیلومتر که روی مدار استوا گردش می‌کنند با ۳ ایستگاه زمینی در ارتباط هستند و سرویس‌های اینترنت را دریافت و برای صدها ماهواره مکعبی کوچک ارزان قیمت که در مدار ۶۰۰ کیلومتر و عمود بر مدار استوا می‌گردند، ارسال می‌کنند. کاربران صفحات اینترنت مورد نظر خود را از ماهواره های مدار پایین (۶۰۰ کیلومتر) دریافت می‌نمایند.

ماهواره های مکعبی با ابعاد ۱۰*۱۰*۱۰ سانتی متر

• بخش زمینی دارای ۳ ایستگاه زمینی روی خط استوا در کشورهای مالزی، کنیا و شمال قاره آمریکای جنوبی است.
  ایستگاه های زمینی به شبکه جهانی اینترنت و شبکه مخابراتی متصل هستند. درخواست و آدرس مورد تقاضای کاربر را از شبکه مخابراتی دریافت نموده و صفحه یا سرویس مورد تقاضای کاربر را از شبکه اینترنت جهانی دریافت و به ماهواره های مدار بالا(۹۰۰ کیلومتر) ارسال می‌کنند تا از طریق ماهواره های مدار پایین به کاربر برسد.

چرخه روابط بین زیر سامانه های شبکه اطلاع رسانی آترنت

در نمودار فوق کاربر(user) با استفاده از پیامک در شبکه مخابراتی درخواست خود را به سایت‌های آوترنت در اینترنت(internet) می‌رساند. سایت‌های آوترنت اطلاعات درخواست‌شده را به یکی از سه ایستگاه زمینی(GS) نزدیک به مکان کاربر ارسال می‌کنند.

ایستگاه زمینی اطلاعات درخواست‌شده را به ماهواره های مدار ۹۰۰ کیلومتری(outerweb) مخابره نموده و ماهواره‌ های (outerweb) آن را به ماهواره های مدار ۶۰۰ کیلومتری (client sat) و ماهواره های(client sat) اطلاعات درخواست‌شده را به گیرنده لنترن که در دست کاربر است می رسانند. بدین ترتیب کاربر اطلاعات مورد نظر خود را دریافت می‌کند.

• در بخش کاربر دو نوع ابزار دریافت طراحی شده است: اولی با آنتن بشقابی با قطر کمتر از ۹۰ سانتیمتر و دارای قابلیت باز پخش با فناوری وای- فای در اطراف خود با شعاع چند صد متر و ابزار دوم گیرنده‌ای مکعب مستطیل در ابعاد یک بیسیم دستی موسوم به لنترن (فانوس) که آن هم بعد از دریافت از ماهواره در اطراف خود به شکل وای- فای باز پخش می‌نماید تا هر مرورگر وب بتواند آنرا دریافت و استفاده نماید. انرژی لنترن با سلول خورشیدی تامین می‌شود.

• مسیر ارسال درخواست از طریق پیامک گوشی همراه و دریافت از طریق ماهواره است.

دستگاه دریاف کننده صفحات اینترنت از ماهواره موسوم به لترن با وجوه پوشیده شده با صفحات خورشیدی

• این سامانه با اینترنت معمولی متفاوت است و در اصل ابزاری برای پخش اطلاعات موسوم به دیتاکست^[۷] است. ابزار دریافت(لنترن) متناسب با درخواستی که کاربر داشته است اطلاعاتی شامل بسته های آموزشی، تبلیغاتی، فیلم و صفحات فیسبوک، موسیقی و . . . را از ماهواره دریافت و برای کاربر با فناوری وای-فای ارسال می‌کند که با گوشی های هوشمند، تبلت، لپ تاپ و رایانه های شخصی قابل دریافت است .

کارکرد ‌های آوترنت:

پروژه آوترنت زبان‌های متعددی را به طور کامل پشتیبانی می‌کند که از این میان می‌توان به انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، آلمانی، چینی و عربی اشاره کرد.

در شروع این پروژه سرعت آن حدود ۲۰۰ مگا بایت دانلود اطلاعات در هر روز برای هر نفر در هر جای دنیا بود و خود را مکمل اینترنت معرفی می‌کرد.

اتفاقی که با توسعه آوترنت می‌افتد این است که کاربر با روشن کردن وای- فای تلفن همراه به فضایی وارد می‌شود با مشخصه های متمایز و کاربران خدمات متفاوتی دریافت خواهند کرد از جمله:

• کسانی که به هیچ‌ نوع شبکه مخابراتی و اینترنتی دسترسی ندارند، می‌توانند به طور رایگان به مخزن بزرگی از اطلاعات دسترسی داشته و با امواج ماهواره آن را دریافت کنند.
• آوترنت، با کمک امواج ماهواره، بانک اطلاعاتی بزرگی را ارسال می‌کند و فقط شما باید مانند رادیو، یک گیرنده داشته باشید.
• در حال حاضر البته آوترنت روی گیرنده‌ای به نام لنترن به معنای «فانوس» کار می‌کند. اگر شما لنترن را داشته باشید، مهم نیست کجای این جهان هستید. لنترن اطلاعات شما را گرفته، خود ارتباط وای‌- فای ایجاد کرده و شما تمام اطلاعات را به شکل آفلاین گرفته و به کامپیوتر، گوشی، تلفن‌ هوشمند یا تبلت خود منتقل می‌کنید.
• با کمک آوترنت نه تنها مناطقی که هیچ نوع زیرپایه و زیرساخت شبکه و مخابرات ندارند، بلکه مناطقی که در اثر حادثه یا هر نوع اتفاقی شبکه‌های مخابراتی و دکل‌های ارتباط تلفن موبایل را از دست می‌دهند هم هنوز می‌توانند به شبکه متصل باشند.
• آوترنت اطلاعات بزرگی از اخبار از شبکه‌های مهم خبری، کتاب‌ها و دیگر اطلاعات را مخابره می‌کند. هر کاربری حتی در دور افتاده ترین نقاط یا وسط صحرا یا جنگل، می‌تواند اطلاعات درخواستی خود را دریافت کند.
• در مناطقی که خدمات پیامک آوترنت فعال شده، هرکاربر فقط با فرستادن یک پیامک یا متن می‌تواند اطلاعات درخواستی خود را بگیرد. آوترنت با پیام‌هایی روی شبکه‌هایی چون توئیتر و فیس‌بوک یا سایت خود با کاربران در تماس است و به محض این که کاربر گیرنده خود را فعال کند، اطلاعات را دریافت خواهد کرد.
• تین ریچارد مسئول گسترش آوترنت می‌گوید “ما خود را کتابخانه عمومی بشریت می‌نامیم. چون فکر می‌کنیم همه باید درصد مساوی از دسترسی به اطلاعات داشته باشند. و نزدیک یک سوم مردم جهان به اینترنت دسترسی دارند.”
• تین ریچارد می‌گوید “ما سعی کردیم این نام را انتخاب کنیم چون فکر می‌کنیم ما مکمل اینترنت هستیم و نه در مقابل آن. حتی اگر جایی به هیچ‌گونه اینترنت دسترسی داشته باشند، ما هنوز می‌توانیم اطلاعات اینترنت را بفرستیم.”
• مسئله دیگری که مطرح می‌شود، بحث سانسور است. آیا دولت‌ها یا نظام‌ها می‌توانند سانسور مورد نظر خود را در امواج آوترنت اعمال کنند؟ تین ریچارد در این مورد می‌گوید “ما مثل فعالیت در آب‌های بین‌المللی هستیم.

ما اطلاعات را گرفته و با ماهواره می‌فرستیم و هر گیرنده‌ای می‌تواند آن را دریافت کند. تا جایی که اطلاعات در اینترنت موجود است، ما هم آن را می‌فرستیم و راهی که کسی بتواند در آن دست ببرد وجود ندارد”.

براساس نقشه هایی که سایت آوترنت منتشر کرده این پروژه بخش هایی از آمریکا، اروپا و خاورمیانه را تحت پوشش قرار می دهد.آمریکا برای اجرای این پروژه چندین میلیارد دلار هزینه کرده است.

عمده ترین ملاحظاتی که اجرای این نوع از پروژه ها برای کشورهای تحت پوشش وجود دارد؛ شامل موارد زیر خواهد بود:

1. با توجه به اینکه اینترنتی که کاربران به آن دسترسی خواهند داشت خارج از درگاه‌های رسمی حاکمیت و غیر قابل نظارت وکنترل است لذا برخورد های قضایی با متخلفان از این نوع درگاه ها با کدامیک از قوانین منطبق می گردد؟
2. با توجه به اینکه مکان کاربر با استفاده از فناوری هایGPS، شبکه WIFI و آنتن BTS برای این نوع شبکه ها کاملا مشخص خواهد بود، قانون عدم ورود به حریم شخصی افراد چگونه اجرا خواهد شد؟
3. حریم امنیتی شخصیت های سیاسی و صاحب نام در این نوع کاربری از اینترنت چگونه محافظت خواهد شد؟
4. شنیدن غیر قانونی مکالمات تلفن های همراه که با این نوع درگاه های اینترنتی در ارتباط هستند به سهولت میسر خواهد بود ؛ با توجه به فقدان قوانین بین المللی در خصوص منع شنود مکالمات تلفن های همراه ،کشورهای تحت پوشش چه تمهیدات برای حفاظت از حریم خصوصی شهروندانشان در نظر دارند؟

نتیجه گیری و پیشنهاد

پروژه آوترنت و دیگر شیوه های نوین توزیع اینترنت که در حال گسترش می باشد از جنبه های حفاظت از امنیت حریم خصوصی افراد ، مدیریتی و راهبردی، فنی و عملیاتی و کسب وکار و … قابل بررسی است و در حال حاضر این فناوری برای سیستم های ارتباطی و مخابراتی همه کشورها دارای اهمیت بوده و می بایست ضمن بهره گرفتن از تجربیات آن ها تمهیداتی برای ایجاد اخلال در روند ارتباطاتی و مخابراتی کشورهای تحت پوشش در نظر گرفت . برخی کارشناسان اجرای پروژه را با هزینه سنگین آن، در راستای اهداف آمریکا و توسعه هژمونی این کشور در جهان می دانند و به جنگ اطلاعاتی تعبیر کرده اند. در مورد کنترل ارتباط گیری با توجه به وسعت و گستردگی، تنوع ابزارها و مسیرهای ارتباطی و همچنین تسلط کامل این پروژه بر بستر های ارتباطی و اطلاعاتی، ارائه راهبرد و راهکارهای کاهش تهدیدات این فناوری یا مقابله با آن مستلزم پژوهش و تحقیق بیشتر است.

در گام اول به نظر می رسد قبل از آنکه این نوع سیستم های اینترنتی فضای مجازی کشورهای تحت پوشش را در سیطره خود قرار دهند؛ ضروری است به منظور حفظ حق حاکمیت کشورها بر اساس معاهده های بین المللی ، پروتکل هایی به منظور ایجاد محدودیت های خاص و قابل اشراف برای سیستم های ارتباطی و مخابراتی، بین این کشورها به امضا برسد تا در صورت تخلف و دخالت غیر مجاز در فضای ارتباطاتی موضوع قابل پیگیری در حقوق بین الملل باشد.

منبع: گزارش گروه فناوری و فضای مجازی، موسسه مطالعات راهبردی فرهیختگان؛ وب سایت راهبرد ملی