تحلیلی بر عملکرد سه ماه نخست زارع پور در وزارت ارتباطات؛ در مسیر تجربه شکست‌های گذشته!

عیسی زارع پور، وزیر فعلی وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات در اوایل شهریور کار خود را آغاز کرد و حالا در ابتدای آذرماه و پس از گذشت حدود سه ماه، می‌خواهیم نگاهی کلی و جامع به عملکرد او در وزارت ارتباطات داشته باشیم.

البته با نگاهی منصفانه باید گفت که مدت سه ماه، زمان کمی برای قضاوت در خصوص عملکرد یک مسئول است، ولی با توجه به سخنان، دیدگاه‌ها و عملکرد زارع پور در این سه ماه می‌توان آینده وزارتخانه تحت امر او را ارزیابی کرد.

وزیر ارتباطات از آن دست وزرایی است که کار و تصمیماتش مستقیما با نسل جوان و گروه نخبگان کشور گره‌خورده، به همین دلیل در دو دوره اخیر وزرایی جوان برای این مسند انتخاب شده‌اند که اولا با دغدغه‌ها و نیازهای نسل جوان آشنا باشند، دوما بتوانند ارتباط بهتری با نسل جوان برقرار کرده و از این نسل برای بهبود شرایط بهره‌مند شوند.

عیسی زارع پور هم از آن وزرای جوان است که آمده تا مشکلات این حوزه را برطرف سازد و به نظر می‌رسد علم و دانش این کار را نیز دارد، زارع پور با رزومه بسیار پرباری به صندلی وزارت خیابان شریعتی تکیه زده، او از دانشگاه صنعتی شریف مدرک کارشناسی ارشد مهندسی کامپیوتر گرایش نرم افزار را دریافت کرده و سپس به استرالیا رفته و در دانشگاه نیوساوت ولز این کشور مدرک دکترای رشته علوم و مهندسی کامپیوتر گرایش شبکه‌های رایانه‌ای را کسب کرده، او حتی به عنوان یکی از دانشجویان برتر این دانشگاه انتخاب شد و می‌توان به او لقب نخبه داد.

عملکرد زارع پور در این سه ماه نشان داده که او کاملا یک انسان انقلابی و با دیدگاه جهادی است و پایبند بودن به قانون برایش اهمیت دارد. زارع پور بارها در سخنانش اعلام کرده که بر اساس قانون یا طبق قانون عمل خواهد کرد و به آن چیزی که در قانون به تصویب رسیده، متعهد است.

او ترکیبی از وزرای انقلابی و تحصیل کرده است، کسی که مدرکش را از دانشگاه امام صادق نگرفته و فردی دنیا دیده محسوب می‌شود. او می‌خواهد “ایران هوشمند در تراز انقلاب اسلامی” را در افق 1404 محقق کند، البته هنوز ترکیب ایران هوشمند با استانداردهای انقلاب اسلامی کمی ناشناخته و نامفهوم است اما به هر شکل زارع پور در این مسیر 8 شاخه حکمرانی دیجیتال و تعاملات بین‌المللی، دولت هوشمند و تحول دیجیتال، شبکه ملی اطلاعات و توسعه پایدار زیرساخت‌های ارتباطی، تنظیم مقررات حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، اقتصاد دیجیتال، حفظ حریم خصوصی و امنیت فضای تبادل اطلاعات، شتابدهی رشد صنعت فضایی و خدمات پستی را در اولویت قرار داده، هر چند که تاکنون کار عملیاتی در این زمینه‌ها آغاز نشده است.

عملکرد عیسی زارع پو در سه ماه گذشته

روند کلی وزارت ارتباطات در این سه ماه ابتدایی کند بوده و تنها تعدادی مدیران این وزارت پس از حضور زارع پور تغییر کردند و اکثر بدنه وزارت با مدیران قبلی فعالیت می‌کند. البته مدیران قبلی دقیقا نمی‌دانند که ماندگار هستند یا خیر، زیرا طرح‌های مختلف مانند آموزش مجازی و توسعه اقتصاد دیجیتال به درستی پیگیری نمی‌شود و به طور کلی وزارت ارتباطات در یک وضعیت بلاتکلیفی قرار دارد و مشخص نیست کی این وضعیت به اتمام می‌رسد.

اما دیدگاه‌های خاص عیسی زارع پور در خصوص استفاده از شبکه‌های اجتماعی، داشتن تلفن همراه ایرانی، طرح صیانت و سرعت اینترنت در همین سه ماه وی را چندین مرتبه سوژه کاربران در شبکه‌های اجتماعی کرده و باعث شده تا پیش‌بینی‌های متفاوتی در خصوص سرنوشت حوزه ارتباطات و ICT کشور با مدیریت زارع پور به وجود بیاید.

البته زارع پور از آن دست افرادی نیست که سخنان عامه‌پسند بزند و با کارهای نمایشی و پوپولیستی به دنبال فریب مردم باشد، به نظر می‌رسد که گفتار و کردار او صادقانه است و به همین دلیل طی سه ماه گذشته شاهد شوآف و کارهای نمایشی در وزارت ارتباطات نبودیم، اما کار جایی نگران کننده می‌شود که همان گفتار و کردار صادقانه‌ او ممکن است باعث از بین رفتن کسب‌و‌کارهای بسیار و هدر رفتن میلیاردها دلار سرمایه کشور شود.

با توجه به تمامی این مسائل، می‌خواهیم در این مقاله نگاهی به عملکرد و سخنان عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بیندازیم و تحلیلی بر دیدگاه‌های وی داشته باشیم. با ادامه مقاله همراه آی‌تی‌رسان باشید:

توسعه زیرساخت ارتباطی

توسعه زیرساخت ارتباطی و تکمیل پروژه شبکه ملی اطلاعات یکی از مهم‌ترین وظایف عیسی زارع پور است، این پروژه آنقدر اهمیت دارد که هم رهبر و هم رئیس جمهور به تکمیل آن تاکید دارند. به همین ترتیب وزیر ارتباطات نیز چندباری در صحبت‌های خود اعلام کرده که پروژه شبکه ملی ارتباطات در دوره چهار ساله وزارت او به اتمام می‌رسد.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، اول آبان ماه، از پارک ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، واقع در شهر مشهد بازدید کرد، وی در این دیدار دو وعده بزرگ داد، زارع پور گفت: “در برنامه ششم توسعه، وزارت ارتباطات موظف شده بود که تا پایان سال ۱۴۰۰، ۸۰ درصد روستاهای بالای ۲۰ خانوار را به شبکه ملی اطلاعات متصل کند؛ که در حال حاضر با اندکی اغماض، این کار در حال انجام است.”

وی ادامه داد: “برنامه‌ریزی کرده‌ایم که تا آخر سال ۱۴۰۱، تمام روستاهای کشور به شبکه اینترنت پرسرعت متصل شوند؛ که البته این کار بسیار سخت است؛ چرا که ۲۰ درصد از روستاهای بالای ۲۰ خانوار هستند که هنوز به شبکه اینترنت پرسرعت مجهز نشده‌اند و همه آن‌ها در مناطق صعب‌العبور واقع شده‌اند.”

البته هنوز بیش از سه ماه تا پایان سال باقی مانده اما با توجه به روند فعلی توسعه شبکه ملی اطلاعات در روستاها و شرایط بلاتکلیفی که تغییر وزیر و کابینه در وزارت ارتباطات ایجاد کرده، به نظر می‌رسد این پروژه چه در پایان امسال و چه در سال آینده با چند ماهی تاخیره همراه شود.

وزیر ارتباطات همچنین در 15 آبان طی دیدار از پارک فناوری پردیس، یک وعده بزرگ دیگر را مطرح کرد و گفت: “ما می‌خواهیم زیرساخت سریع ارتباطی در داخل کشور رشد پیدا کند، در این راه اقدامات مختلفی انجام می‌گیرد که یکی از آن‌ها گسترش پوشش فیبرنوری در سراسر کشور است.”

در این زمینه تنها اقدام صورت گرفته انتصاب عباس شا‌هکوه به سمت معاون وزیر و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی بود. زارع پور پس از انتصاب شاهکوه به او ماموریت داد تا برنامه‌ریزی و پیگیری ” توسعه زیرساخت‌های ارتباطی ثابت پرسرعت و با کیفیت در اقصی نقاط کشور با توجه بر “توسعه فیبرنوری” و “ارتقاء کیفیت ارتباطات سیار با تاکید بر فناوری‌های نوین” را انجام و میزان پیشرفت این پروژه‌ها را اعلام کند.

تلفن همراه ایرانی

عملکرد زارع پور در خصوص تلفن همراه ایرانی تا حدودی قابل پیش‌بینی بود. وزیر ارتباطات روحیه ناسیونالیسمی قدرتمندی دارد، او طی این سه ماه همواره از خودباوری و عزم ملی برای پیشرفت صحبت کرده و نشان داده که علاقه زیادی به استفاده از محصولات دیگر کشورها ندارد. او با صراحت اعلام کرده که از زمانی که وزیر ارتباطات شده از تلفن همراه ایرانی استفاده می‌کند و قصد دارد تا تولید تلفن همراه در داخل کشور را توسعه دهد. وی در روز 30 شهریور در خصوص برنامه وزارت ارتباطات برای تولید گوشی ایرانی توضیح داد: در سال حدود 10 تا 15 میلیون تلفن همراه وارد کشور می‌شود و این واردات حدود 3 تا 5 میلیارد دلار ارزبری دارد، ما ظرفیت‌های خوبی برای تولید تلفن همراه در کشور داریم و می‌توانیم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم.

البته زارع پور توضیح داد که خودباوری در جامعه کاهش یافته و اگر مردم به برندهای ایرانی اعتماد نکنند، نمی‌توان از این ظرفیت‌ها استفاده کرد. وزیر ارتباطات با این سخنان بخش اعظمی از به سرانجام رسیدن پروژه حمایت از برندهای داخلی را منوط به حمایت مردم دانست، اما متاسفانه صحبتی در این خصوص که چگونه قرار است اعتماد از دست رفته مردم بازگردد به میان نیامد! حتی وزیر برنامه یا راهکاری برای تولید تلفن همراه ایرانی و نوع حمایت بخش‌های آن ارائه نداد و به نظر می‌رسد فعلا خود وزیر هم به جمع‌بندی نهایی در خصوص تولید تلفن همراه ایرانی با روندی که مانند گذشته به شکست ختم نشود، ندارد و فعلا همه توپ‌ها در زمین مردم است.

در این میان چند سوال مطرح است، مردمی که از برند GLX حمایت کردند و در طرح پیش خرید گوشی این شرکت ثبت نام کردند و پول دادند اما به دلیل ماندن قطعات وارداتی این برند در گمرک گوشی خود را با 6 ماه تاخیر تحویل گرفتند، چگونه می‌توانند مجددا به برند ایرانی اعتماد کنند؟ مردمی که گوشی ایرانی خریداری کردند اما به دلیل نبود قطعات نتوانستند تلفن همراه خود را تعمیر کنند و عملا گوشی‌شان بی‌استفاده مانده چگونه می‌توانند مجددا خود را راضی کنند که گوشی ایرانی خریداری کنند؟ مردمی که به دلیل کیفیت بد برندهای ایرانی گوشی‌های خود را فروختند و به خرید گوشی‌های سامسونگ و شیائومی روی آوردند آیا می‌توانند مجددا به برندهای ایرانی اعتماد کنند؟

واقعیت آن است که مردم ایران طی این سال‌ها اعتماد زیادی به دولت و حکومت داشتند اما به دلیل عملکرد ضعیف مدیران هر بار پایانی تلخ در انتظار آن‌ها بود و این موضوعی است که زارع پور باید به آن اشراف داشته باشد. از خرید لوازم خانگی ایرانی گرفته تا سرمایه‌گذاری در بورس و حتی حمایت از پیام‌رسان‌های ایرانی! بسیاری از مردم به ویژه قشر انقلابی پس از فیلترینگ تلگرام برای حمایت از پیام‌رسان‌های ایرانی به سروش، بله، ایتا و غیره کوچ کردند اما اکثر آن‌ها بعد از مدتی مجددا به استفاده از تلگرام فیلتر شده و واتساپ و پیام‌رسان‌های مشابه روی آوردند.

اتفاقاتی که طی چند سال اخیر رخ داده باعث شده تا میزان اعتماد مردم به سخنان مسئولین و وعده‌هایشان به پایین‌ترین حد ممکن برسد و در این زمینه اگر وزیر تنها به حمایت مردم دلبسته، سخت در اشتباه است.

موضوع ساخت تلفن همراه ایرانی پروژه بسیار بزرگی است. ما در داخل ظرفیت و توان تولید تلفن همراه را داریم ولی مسئولین بارها نشان داده‌اند که توانایی مدیریت این پروژه‌ها را ندارند و این مساله مانند روز روشن است که اگر مجدد به تولید تلفن همراه ایرانی روی بیاوریم، تنها میلیون‌ها دلار از سرمایه این مردم هدر می‌رود و نتیجه دیگری نخواهد داشت. البته این پروژه تنها از یک مسیر (از نظر مسئولین) موفقیت‌آمیز خواهد بود و آن مسیری است که در بخش لوازم خانگی طی کردیم، اگر در آینده ورود تلفن همراه خارجی به کشور ممنوع شود و مردم مجبور به استفاده از تلفن همراه داخلی شوند، این پروژه به اهداف مورد نظر مسئولین و نه مردم خواهد رسید.

شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های ایرانی

البته ایرانی‌سازی وزیر به همین نقطه ختم نمی‌شود؛ او اعلام کرده که اگر مردم و مسئولین همدل شوند می‌توانیم بدون وجود هیچ اختلالی، نسخه بومی پلتفرم‌های خارجی را تولید و در دسترس مردم قرار دهیم. حس ناسیونالیستی زارع پور مانند یک چاقو دو لبه است، اگر مثبت اندیش باشیم باید بگوییم او با وزیران قبلی متفاوت بوده و می‌تواند با مدیریت درست و هماهنگی با دیگر وزارتخانه‌ها هم تلفن همراه ایرانی با کیفیت و هم پلتفرم‌های ایرانی قابل اعتماد تولید کند، اما چیزی که ما تاکنون دیدیم، نیمه خالی لیوان بوده و البته تیز چاقو، یعنی تمام این وعده‌ها در گذشته وجود داشته و همه این راه‌ها طی شده اما نتیجه آن تنها شکست، بی‌اعتمادی مردم، از دست دادن زمان و انرژی، فرار نخبه‌ها و اسراف منابع مالی بوده است.

اما زارع پور در این زمینه نیز کار خود را بدون ارائه دادن برنامه‌ای مدون آغاز کرده، وزیر ارتباطات در دیدار با مدیران پیام‌رسان‌های داخلی یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در مسیر رشد و توسعه پلتفرم‌های ایرانی را “عدم خود باوری” بیان کرد و گفت: “تا زمانی که ویروس عدم خودباوری وجود داشته باشد، در هیچ زمینه‌ای امکان پیشرفت و موفقیت را نداریم.”

 

متاسفانه در دیدار میان زارع پور و مدیران پیام‌رسان‌های ایرانی، وزیر ارتباطات مجددا به جای پرداختن به موضوعات اصلی که مانع رشد و پیشرفت پلتفرم‌های ایرانی شده، به گونه‌ای توپ را در زمین مدیران پیام‌رسان‌ها که عمدتا از قشر جوان و نخبه هستند، انداخت و از خودناباوری میان مدیران و عدم اطمینان میان مردم سخن گفت. این درحالی است که پیام‌رسان‌های داخلی به دلیل عملکرد ضعیف، عدم حمایت و اتخاذ استراتژی‌های غلط از طرف مسئولین دولتی و حکومتی نتوانستند پس از فیلترینگ تلگرام جای این پیام‌رسان را پر کنند و این موضوعی است که زارع پور در صحبت‌هایش به آن اشاره‌ای نداشت.

نمونه‌ای از عدم حمایت مسئولین به صدا و سیما باز می‌گردد که پس از خرید پیام‌رسان سروش، هیچگونه حمایت مالی از این پیام‌رسان نکرد و باعث شد تا تیم سروش نتوانند در مسیر رشد و پیشرفت مورد نظر حرکت کنند. ما پیش‌تر به طور مفصل به دلایل شکست پروژه حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی پرداخته‌ایم که شما می‌توانید این مقاله را از لینک زیر مطالعه کنید.

اینترنت

بحث اینترنت در دولت ابراهیم رئیسی، شروع جالب و غیر منتظره‌ای داشت. رئیسی در انتهای اولین مناظره تلویزیونی خود با دیگر نامزدها در خصوص کندی و قطعی اینترنت گفت: “ما در فضای مجازی عقب هستیم، زیرساخت‌ها مشکل دارد. من از جوان‌ها در منزل سوال می‌کنم، تاکنون چند بار شده که در حال انجام بازی‌های مربوط به خود به خاطر قطعی اینترنت حالتان گرفته شده است؟ پژوهشگران در هنگام کار پژوهشی خود ارتباطشان با کتابخانه‌ها در آن سر دنیا قطع می‌شود، این یعنی زیرساخت‌ها کامل نیست. ما در تولید محتوا در فضای مجازی مشکل داریم، حق بسیاری از خانم‌ها در این مسئله ضایع شده، حتی حق خانم خانه‌داری که به دنبال تولید محتواست ضایع شده است. در مسئله فضای مجازی باید بسیار کار کنیم، من در فضای مجازی حضور دارم، خودم 2 میلیون فالوور دارم، با مردم در این فضا در ارتباط هستم.”

این سخنان از آنجایی برآمده که نگاه عمومی نسبت به رئیس جمهور و افراد هم عقیده با آ‌نان در زمینه اینترنت خیلی خوشبینانه نیست، عموم مردم دولت را موافق محدود کردن اینترنت می‌دانند و رئیسی با این سخنرانی تلاش کرد تا به نوعی قول دهد که در دوران ریاست او وضعیت اینترنت بهبود پیدا می‌کند.

وی حتی در یکی از سخنرانی‌های تبلیغاتی خود اعلام کرد: “به جهت تقویت اقتصاد فضای مجازی، اینترنت را برای دهک‌های پایین رایگان خواهم کرد.” البته این وعده تاکنون عملی نشده و حتی حرفی هم از آن در میان نیست.

اما زارع پور هم عملکرد و دیدگاه‌های قابل توجهی در زمینه اینترنت دارد. چند روزی پیش در جلسه بازدید وزیر ارتباطات از اپلیکیشن طاقچه، یکی از خبرنگاران سوالی در خصوص کندی سرعت اینترنت طی روزهای اخیر پرسید، عیسی زارع پور تلفن همراه این خبرنگار را درخواست کرد و در همان لحظه سرعت اینترنت دیتا او را تست کرد. در این تست سرعت اینترنت 16 مگابیت و پینگ 28 میلی‌ثانیه به دست آمد. وزیر ارتباطات اعلام کرد که بر اساس قوانین اپراتورها سرعت ارائه شده باید 2 مگابیت باشد و حالا سرعت 16 مگابیت یعنی 8 برابر است، البته وزیر تاکید کرد که سرعت باید به ده‌ها و صدها مگابیت برسد و این سرعت ایده‌آل دولت نیست اما در عین حال برخی انتقادها در خصوص سرعت اینترنت را به دلیل فضاسازی در این زمینه خواند.

البته مساله کندی سرعت اینترنت موضوعی است که خود وزیر ارتباطات به آن اشراف دارد و حتی دو بار تاکنون به رئیس جدید رگولاتوری اعلام کرده که پیگیر این موضوع باشد اما فعلا رگولاتوری پاسخی در قبال درخواست وزیر نداشته است. این موضوع یکی از دلایلی است که در ابتدای مقاله تاکید کردیم وزارت ارتباطات هنوز در یک وضعیت بلاتکلیفی قرار دارد و کارها آنطور که باید بر روی روال نیفتاده، زیرا رگولاتوری حدود یک ماه است نتوانسته گزارشی در خصوص وضع اینترنت و علت کندی آن ارائه دهد!!

زارع پور در همان جلسه اعلام کرد که افزایش سرعت و کیفیت اینترنت در اولویت این وزارتخانه قرار دارد و یکی از برنامه‌های جدی برای افزایش سرعت اینترنت خانگی، توسعه فیبرنوری در مناطق سراسر کشور است.

البته وزیر رویاهای بالاتری دارد، او به مدیران جدید شرکت زیرساخت ماموریت داده تا پروژه‌های شبکه ملی اطلاعات در حوزه زیرساخت در زمان‌بندی مشخص شده اجرا شود، ظرفیت شبکه انتقال داخل با اولویت استفاده از تجهیزات بومی دو برابر شود، ظرفیت شبکه ترانزیت کشور افزایش یابد و همچنین حداقل ترافیک ترانزیت شده به میزان شش ترابیت بر ثانیه در راستای تبدیل شدن کشور به هاب منطقه‌ای ترافیک اینترنت تحقق پیدا کند. در واقع زارع پور به دنبال آن است تا کشور به قطب ترافیک اینترنت در منطقه تبدیل شود که آرزویی بزرگ است و رسیدن به آن نیازمند برنامه‌ریزی صحیح، حمایت از استارتاپ‌ها و کسب و کارهای ایرانی و استفاده از ظرفیت نخبگان کشور است.

طرح صیانت از فضای مجازی

وزیر ارتباطات پیش از آغاز کار خود به صورت لفظی اعلام کرده بود که با طرح صیانت از فضای مجازی موافق است و تلاش خود را برای اجرای این طرح به کار خواهد گرفت. به نوعی تکلیف در این بخش مشخص است و همه می‌دانیم که عملکرد عیسی زارع پور در قبال طرح صیانت به چه شکل است. طرح صیانت از فضای مجازی بندهای مخرب فراوانی دارد اما تنها یک بند آن برای ویرانی هزاران کسب و کار بزرگ و کوچک در کشور کافی‌ست. بر اساس یکی از بندهای این قانون، تمامی پلتفرم‌های خارجی باید وارد ایران شوند و به صورت رسمی تحت قوانین جمهوری اسلامی فعالیت کنند. اگر این اتفاق رخ ندهد، دولت فرصت دارد تا طی یک سال، جایگزین بومی این پلتفرم‌ها را تولید کند و پس از آن تمامی پلتفرم‌های غیرمجاز بسته خواهند شد!

هرچند وزیر و دیگر مسئولین تاکید دارند که این طرح موجب محدودیت در فضای مجازی نخواهد شد اما اگر بندهای این طرح اجرا شود، بسیاری از پلتفرم‌های خارجی در کشور بسته شده و کاربران ناخواسته مجبور به استفاده از پلتفرم‌های بومی می‌شوند. اتفاقی که پیش‌تر با بسته شدن وایبر و تلگرام و راهی کردن مردم به پیام‌رسان‌های داخلی شاهد آن بودیم.

آینده ایران با اجرای طرح صیانت از فضای مجازی

زارع پور در خصوص طرح صیانت اعلام کرد: “ما به دنبال محدود‌سازی اینترنت نیستیم بلکه می‌‌خواهیم این فضا را نظام‌مند کنیم.”

وی همچنین در خصوص این طرح توضیح داده بود: “هیچکس در کشور قائل به این نیست که فضای مجازی باید رها شود. زندگی مردم به این فضا گره خورده و باید این فضای را نظام‌مند کرد. البته این کار نباید برای کسب و کارها مشکلی ایجاد کند و موجب نگرانی مردم شود.”

سخنان وزیر در ظاهر آرامش‌بخش و منطقی است اما همه می‌دانیم که با اجرای این طرح، دسترسی به اینترنت از حال حاضر محدودتر خواهد شد و احتمال بسته شدن سرویس‌های خارجی مانند گوگل نیز بسیار زیاد است.

پروژه‌هایی که در یک جهت پیش می‌روند

دسترسی تمام مردم به اینترنت پرسرعت و ایمن و استفاده از پلتفرم‌های ایرانی و عدم دسترسی به پلتفرم‌های خارجی؛ این آینده‌ای است که احتمالا زارع پور و دولت آینده به دنبال آن هستند و با پیگیری سرنخ‌ طرح‌ها، پروژه‌‌ها و عملکرد وزارت ارتباطات مانند طرح صیانت، توسعه فیبر نوری، تبدیل شدن به قطب ترافیک منطقه، حمایت از پیام‌رسان‌ها و تلفن همراه ایرانی به آن می‌رسیم.

اجرای طرح صیانت ارتباط مستقیم با طرح حمایت از پیام‌رسان‌ها و حتی تلفن‌های همراه ایرانی دارد، به نظر می‌رسد پس از بازار خودرو و لوازم خانگی، نوبت اینترنت و پلتفرم‌های آنلاین شود که به داخل ایران محدود شده و ما ارتباط خود را با شرکت‌های مطرح در جهان از دست بدهیم. به هر حال اگر روزی یک گوشی ایرانی را خریداری کردید که به جای اندروید و دیگر اپلیکیشن‌های مشهور، برنامه‌های ایرانی بر روی آن نصب بود، نباید تعجب کنید. ما در ایران اصرار داریم همه چیز را ایرانی کنیم و در این راه کشور چین را مثال می‌زنیم، کما این که تجربه شکست‌های متوالی در زمینه ایرانی‌سازی برنامه‌ها، سخت افزار و پلتفرم‌ها، برای ما درس نمی‌شود و مجدد به ایرانی‌سازی همه چیز اصرار می‌ورزیم. راهی که ما را به جای چین، بیشتر به کره شمالی نزدیک می‌کند… نظر شما چیست؟!