نگاهی به تمام ماهواره‌های موفق و ناموفق ایرانی

ایران تاکنون بیش از 10 ماهواره طراحی و تولید کرده است، در این مطلب نگاهی به تمام ماهواره های ایرانی و پرتاب آن‌ها خواهیم داشت.

نمی‌توانیم بگوییم که ایران ید طولایی در ساخت و ارسال ماهواره به فضا دارد اما محققان و پژوهشگران ایرانی در 50 سال اخیر تلاش کرده‌اند تا صنعت فضایی و ساخت ماهواره در کشور را توسعه دهند و تاحدودی موفق بوده‌اند.

ایران تاکنون بیش از 5 ماهواره را به طور موفق در مدار قرار داده، هرچند که اکثر این ماهواره‌ها پیش از پایان زمان ماموریت‌شان به دلایل مختلف از مدار خارج شده‌اند و سقوط کرده‌اند اما به هر شکل روند مثبت و رو به رشدی در ساخت و بهره‌وری از ماهواره‌ها و به ویژه پرتاب‌گرها طی شده است.

البته ما همچنان از کشورهای مطرح و صاحب تکنولوژی در این زمینه بسیار عقب هستیم و هنوز نتوانستیم به سطح مدار ژئو برسیم، همچنین برنامه‌های فضایی کشور در دولت یازدهم و دوازدهم بارها با تاخیر همراه شد و طی هشت سال گذشته به صنعت فضایی آنطور که باید و شاید پرداخته نشد.

بر هر شکل ایران تاکنون موفق شده بیش از 10 ماهواره طراحی کند و تعدادی از آن‌ها را به فضا پرتاب کند، ما در ادامه تمام ماهواره های ایرانی را به ترتیب سال ساخت و پرتاب برای شما لیست کرده‌ایم و توضیحاتی در خصوص هر ماهواره خواهیم داد، با آی‌تی‌رسان همراه باشید:

ناهید و زهره

برنامه ساخت ماهواره در ایران به پیش از انقلاب بازمی‌گردد، اولین پروژه ساخت ماهواره ایرانی در زمان پهلوی دوم رخ داد، این پروژه به دهه 50 بازمی‌گردد، البته 20 سال پیش از آن، شوروی اولین ماهواره خود را به فضا ارسال کرده بود و کشورهای آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین و انگلیس نیز تا آن زمان موفق به پرتاب ماهواره به مدار زمین شده بودند و اگر ایران می‌توانست در آن زمان اولین ماهواره خود را به فضا پرتاب کند، هفتمین کشور از این حیث محسوب می‌شد.

البته باید اشاره کنیم که طرح ساخت دو ماهواره ناهید و زهره در پیش از انقلاب با کمک دانشمندان خارجی بود و حتی اگر این دو ماهواره ساخته می‌شد، نمی‌توانستیم به آن‌‎ها ماهواره تمام ایرانی و بومی بگوییم. اما به هر شکل با توجه به مشکلات متعددی که دولت پهلوی دوم در سال‌های پایانی عمرش داشت، پروژه ساخت این دو ماهواره منتفی شد و کشور در سال‌های انقلاب و جنگ به طور کلی از توسعه ماهواره بومی فاصله گرفت.

ماهواره مصباح 1

از سال 75 مجددا طرح توسعه ماهواره ایرانی آغاز شد، در آن زمان صحبت بر روی ساخت یک ماهواره ایرانی/ایتالیایی به نام مصباح 1 بود. نمونه اولیه این ماهواره تا سال 1380 توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران آماده شد و طرح مهندسی آن نیز توسط یک شرکت ایتالیایی و پژوهشگران ایرانی تا سال 1384 آماده شد. در سال 84 وزارت ارتباطات از این ماهواره رونمایی کرد و قرار شد در تابستان همان سال ماهواره مصباح 1 به فضا فرستاده شود اما این اتفاق هرگز رخ نداد.

در آن زمان اعلام شده بود که ماهواره مصباح 1 در خارج از ایران به فضا فرستاده می‌شود که طبق گفته‌ها، اثر تحریم‌ها مانع از این اتفاق شد. به هر شکل پس از چند سال تاخیر، مصباح 1 از ایتالیا به ایران تحویل داده شد و در حال حاضر در موزه فضایی کشور قرار دارد.

ماهواره سینا 1

البته در سال 84 ایران ماهواره سینا 1 را به فضا پرتاب کرد. ماهواره سینا 1 به سفارش ایران در روسیه ساخته شد و در همان روسیه هم به فضا پرتاب شد. البته ماهواره سینا 1 موفق نبود و ارتباطش با زمین قطع شد و حالا هم از مدار خارج شده و در فضا سردرگم است.

سینا 1 یک ماهواره ایرانی محسوب نمی‌شود، به همین دلیل هم پرتاب آن موجب نشد تا ایران در میان کشورهایی که موفق به پرتاب ماهواره شده‌اند، قرار بگیرد.

ماهواره تمام ایرانی امید

امید اولین ماهواره تمام ایرانی و اولین ماهواره موفق کشور است. ساخت ماهواره امید در سال 84 آغاز شد و تا سال 87 ادامه یافت، سپس در 14 بهمن سال 87 توسط ماهواره‌بر سفیر امید از پایگاه سمنان به فضا پرتاب شد. ماهواره امید، ایران را به نهمین کشور با فناوری ساخت و پرتاب موفق ماهواره تبدیل کرد. از سال 56 تا 87 کشورهای هند و اسرائیل نیز به جمع کشورهای دارای فناوری پرتاب ماهواره اضافه شدند و ایران پس از این کشورها قرار گرفت.

ماهواره امید یک ماهواره سبک بود که در قسمت رقیق جو قرار گرفت و در هر 24 ساعت 15 بار دور زمین می‌چرخید. این ماهواره پس از 82 روز فعالیت با برخورد به جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام، از بین رفت.

ماهواره طلوع

طلوع دیگر ماهواره هرگز به فضا نرفته ایرانی است. این ماهواره در سال 88 رونمایی شد و یک ماهواره سنجشی محسوب می‌شود. ماهواره طلوع می‌تواند با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شود و به فاصله بیش از 500 کیلومتری از زمین قرار بگیرد.

این ماهواره به فناوری‌هایی مانند محموله تصویربرداری، کنترل وضعیت مکانیزم‌ها و سلول‌های خورشیدی و مأموریت اصلی آن تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری ۵۰‌ متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی مجهز شده و عمر مفید آن 2 سال است. متاسفانه پس از گذشت بیش از 10 سال، تاکنون ماهواره طلوع به فضا پرتاب نشده و به نظر نمی‌رسد هرگز این اتفاق رخ دهد.

ماهواره رصد

رصد دومین ماهواره تمام ایرانی است که به فضا پرتاب شد. رصد با ماموریت تصویربرداری از نقاط استراتژیک در 25 خرداد سال 1390 ماموریت خود را آغاز کرد. رصد عمر کوتاهی داشت و پس از سه هفته ماموریتش به پایان رسید و درون جو زمین سقوط کرد. رصد اولین ماهواره‌ تمام ایرانی بود که برق خود را از صفحات خورشیدی متصل به دیواره این ماهواره تامین می‌کرد.

البته رصد از سیستم کنترل تولید و توزیع جریان الکتریکی بهره می‌برد که توسط آن در بخش تاریک مدار از باتری‌ها استفاده می‌کرد و در بخش روشن می‌توانست آن‌ها را شارژ کند.

ماهواره نوید

سومین ماهواره موفق ایرانی، نوید نام داشت که آن هم تماما در ایران ساخته شد و توسط ماهواره‌بر ایرانی سفیر نوید در صبح 14 بهمن سال 90 به فضا پرتاب شد. این ماهواره به 5 پایگاه زمینی در شهرهای مشهد، تبریز، ماهدشت، قشم و بوشهر متصل بود و عملیات خود را کاملا موفقیت‌آمیز انجام داد. این ماهواره دو ماه فعال بود و در هر شبانه روز، 6 بار بر فراز ایران می‌گذشت. ماهواره نوید توسط یک تیم تحقیقاتی در دانشگاه علم و صنعت ساخته شد.

ماهواره فجر

در ادامه پرتاپ‌های موفق ماهواره های تمام ایرانی، فجر در بهمن سال 93 به فضا پرتاب شد و ماموریتش را آغاز کرد. فجر اولین ماهواره ایرانی بود که از پیشبرنده گاز سرد استفاده می‌کرد و به این ترتیب می‌توانست تا 105 سال عمر کند اما ماموریتی یک سال و نیمی برای آن درنظر گرفته شده بود که البته در ابتدای اسفند سال 93 از مدارش خارج شد و سقوط کرد.

ماهواره پیام

پس از وقفه‌ای طولانی که در دولت یازدهم و دوازدهم در امر پرتاب ماهواره های ایرانی رخ داد، در دی ماه سال 97 شاهد پرتاب پنجمین ماهواره تمام ایرانی بودیم. ماهواره پیام در دانشگاه امیرکبیر طراحی و ساخته شده بود، البته طراحی این ماهواره در سال 84 آغاز شده بود و در واقع ماهواره پیام با تاخیر بسیار به فضا پرتاب شد. همین اتفاق سبب شد تا پیام پرتابی موفق نداشته باشد و در مدار قرار نگیرد.

ماهواره دوستی

در سال 97 به جز ماهواره پیام، ماهواره دوستی نیز به فضا پرتاب شد که این ماهواره هم نتوانست در مدار قرار بگیرد و عملیات پرتاب آن ناموفق بود. این ماهواره توسط دانشگاه صنعتی شریف و با فناوری‌های نوین کنترل وضعیت سه محوره، OBDH مقاوم در برابر خطا،‌ سامانه کنترل حرارت نیمه‌فعال و سلول‌های خورشیدی تولیدشده در کشور با قابلیت بهره‌برداری در محیط فضا ساخته شد که متاسفانه پرتاب ناموفقی داشت.

ماهواره ظفر 1

ماهواره ظفر 1 دیگر ماهواره‌ای بود که توسط دانشگاه علم و صنعت طراحی شد و در روز 20 بهمن سال 98 با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد. البته این ماهواره نیز پرتاب موفقی نداشت، سیمرغ نتوانست با سرعت مناسب ماهواره ظفر 1 را در مدار رها کند و ارتباط این ماهواره پس از 8 دقیقه با زمین قطع شد و سپس در اقیانوس هند سقوط کرد.

ماهواره نور 1

سپاه پاسداران در سال 99 اولین ماهواره نظامی ایران را با ماهواره‌بر قاصد به فضا پرتاب کرد. ماهواره نور موفق‌ترین ماهواره ایرانی است که پس از گذشت یک سال و نیم از زمان پرتاب، همچنان در مدار قرار دارد، هر چند ارتفاع آن کمی افت داشته است.

جزئیات زیادی از پرتاب این ماهواره منتشر نشده اما ماهواره نور تاکنون بیش از 6 هزار مرتبه دور زمین چرخیده و در اردیبهشت امسال، مرحله جدیدی از ماموریت آن آغاز شده است.

ماهواره‌های بعدی

در حال حاضر چندین ماهواره در صف پرتاب و چندین ماهواره دیگر در دست ساخت هستند که امید می‌رود به‌زودی پرتاب شوند. در سال گذشته ماهواره پارس 1 به سازمان فضایی ایران تحویل داده شده اما هنوز زمانی برای پرتاب این ماهواره اعلام نشده است. ماهواره پارس 1 قابلیت تصویربرداری چند طیفی با رزولوشن 15 متر را دارد.

همچنین ماهواره ظفر 2 با قابلیت تصویربرداری چند طیفی با رزولوشن 16 متر و ماهواره طلوع با تصویر برداری تک طیفی با رزولوشن 5 متر نیز از جمله ماهواره‌هایی هستند که ساخت آن‌ها تمام شده و در صف پرتاب هستند.

در کنار این ماهواره‌ها، چندین ماهواره از جمله ماهواره ایرانی پارس پلاس با قابلیت تصویربرداری مرئی با رزولوشن 5 متر و ماهواره پارس 2 با تصویر‌برداری مرئی چند طیفی در کنار ماهواره رسام با قابلیت تصویربرداری چند طیفی با رزولوشن 4 متر هم‌‍‌اکنون در دست طراحی هستند.

دو ماهواره ناهید 1 و 2 نیز با قابلیت ارتباط در باند KU و برای ارسال در مدار 400 تا 7 هزار کیلومتری مراحل پایانی طراحی و ساخت را می‌گذرانند. پس از این دو ماهواره، برنامه پرتاب ماهواره ناهید 3 به ارتفاع مداری 400 تا 10 هزار 500 کیلومتر پیشبینی شده است.

تاکنون تمام ماهواره های ایرانی در سطح لئو پرتاب شده‌اند که نزدیک‌ترین مدار به کره زمین است. این مدار در سطح 160 تا 2 هزار کیلومتری کره زمین قرار دارد و حرکت ماهواره‌ها در این سطح همگان با کره زمین از شرق به غرب است.

اما مدار ژئو که به مدار زمین آهنگ نیز معروف است، که سرعت چرخش ماهواره در آن همگام با سرعت چرخش زمین است یعنی 23 ساعت و 56 دقیقه طول می‌کشد تا ماهواره به نقطه ابتدایی باز گردد و به همین دلیل همواره بر فراز یک منطقه در آسمان باقی می‌ماند. ایران تاکنون نتوانسته ماهواره‌ای به سطح مدار ژئو بفرستد.

عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات چندی پیش با اشاره به تلاش دولت جدید برای رسیدن به سطح مدار ژئو اعلام کرد: ما سیزده سال پیش، اولین ماهواره‌ خود را به فضا پرتاب کردیم؛ این ماهواره که امید نام داشت برای ایرانیان بسیار غرورآفرین بود. در آن دوران، سرمایه‌گذاری بسیاری در این زمینه انجام شده بود و حتی در یک زمانی تا سقف ۳۰۰ میلیون دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری داشتیم. اما متاسفانه در هشت سال گذشته، توجهی به صنعت ماهواره نشده است.

زارع پور افزود: اما حالا در بودجه امسال، پس از مدت‌ها، بودجه صنعت فضایی پنج برابر شده است و این موضوع باعث خوشحالی است. هرچند که حتی با این بودجه نیز نمی‌توان انتظار داشت که حوزه فضایی به ریل شتابان برگردد، اما می‌توان نوید این موضوع را داد که پیشرفت‌های خوبی در این زمینه اتفاق خواهد افتاد. ما تاکنون توانایی پرتاب ماهواره به لایه لئو را داشته‌ایم و قصد داریم که با تقویت توانایی‌های خود در زمینه پرتاب ماهواره، بتوانیم ماهواره‌های خود را به لایه ژئو نیز پرتاب کنیم و این امر در آینده نه چندان دور محقق خواهد شد.

بر این اساس می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک شاهد پرتاب چندین ماهواره دیگر به فضا باشیم و بتوانیم به مدار ژئو برسیم اما باید دید آیا این ماهواره‌ها می‌توانند به طور موفق در سطح مدار قرار گیرند و ماموریت خود را با موفقیت به پایان برسانند یا خیر؟