هفت سال حمایت بی‌نتیجه؛ چرا پیام‌رسان‌های داخلی ارزش حمایت مردم را ندارند؟

بیش از دو ماه است که دو پلتفرم محبوب اینستاگرام و واتساپ در کشور فیلتر شد‌ه‌اند و به تلگرام پیوسته‌اند. با این وجود سه پلتفرم محبوب در ایران که براساس آمارهای شرکت‌های تحلیلگر هرکدام بیش از 40 میلیون مخاطب داشتند به طور کامل از دسترس خارج شدند.

البته با فیلترشکن می‌توان به این پلتفرم‌ها دسترسی داشت اما می‌دانید که محدودیت اینترنت در ایران به شکلی شده که اکثر فیلترشکن‌ها کار نمی‌کنند و با تغییر آدرس IP نیز نمی‌توان به این شبکه‌ها دسترسی داشت.

در همین زمان مجددا بحث حمایت از پیام‌رسان‌های ایرانی مطرح شد و از خود وزیر ارتباطات گرفته تا همه کارشناسان در صدا و سیما پیشنهاد می‌کنند که از پیام‌رسان داخلی استفاده کنیم.

دعوای امروز طرفداران و مخالفان پیام‌رسان‌های بومی به چندین موضوع مختلف ختم می‌شود. موادی مانند کیفیت این پلتفرم‌ها، ایراداتی که دارند، امنیت، عادت مردم به استفاده از پلتفرم‌های خارجی، کسب‌و‌کارهایی که با هزینه‌های زیاد بر روی پلتفرم‌های خارجی مشتریان فراوانی داشتند و کلی موضوعات دیگر مطرح است که باعث می‌شود بسیاری از مردم از پلتفرم‌های بومی استفاده نکنند.

ما در یک مقاله به صورت جامع به 16 دلیل مهم که چرا بخش عمده‌ای از جامعه از پلتفرم‌های بومی استفاده نمی‌کنند پرداخته‌ایم و می‌توانید این مقاله را نیز مطالعه کنید.

اما یکی از مهم‌ترین پاسخ‌هایی که طرفداران پلتفرم‌های داخلی و تعداد زیادی از کارشناسان در توجیه این دلایل، به ویژه مشکلات زیرساختی و کیفیتی پلتفرم‌های بومی بیان می‌کنند، آن است که واتساپ و تلگرام هم از روز اول عالی نبودند و با حمایت مردم به این جایگاه رسیدند.

این پاسخی است که در کامنت‌های مطلب “چرا اکثریت مردم از پیام رسان ایرانی استفاده نمی‌کنند؟!“ یا مقاله “6 دلیل برای آنکه از پیام رسان ایتا استفاده نکنیم!“ و مقاله “9 دلیل برای آنکه از پیام رسان سروش استفاده نکنید!“ نیز زیاد دیده شد.

پیش از آغاز پیشنهاد می‌کنم، مقاله “مرثیه‌ای بر یک رویای بی‌خردانه؛ سرنوشت پیام رسان های ایرانی چه شد؟” را که نگاهی به مصاحبه آی‌تی‌رسان با مدیران پلتفرم‌های داخلی است، مطالعه کنید.

در واقع این پاسخ به یک پاندمی در میان طرفداران پلتفرم‌های بومی تبدیل شده است، زیرا حتی در سال 97 هم که تلگرام فیلتر شد و پیام‌رسان‌های بومی جایگزین آن‌ شدند، همواره در جواب اعتراض‌ها به کیفیت پایین نمونه‌های داخلی با این پاسخ که “باید به آن‌ها فرصت دهیم و حمایت کنیم و تلگرام و واتساپ هم از اول اینقدر خوب نبودند” مواجه می‌شدیم!

اما چرا این طرز تفکر نمی‌تواند پاسخ مناسبی به بی‌کیفیتی و ایرادهای مختلف پلتفرم‌های بومی باشد؟

بی‌راه نیست اگر بگوییم یکی از دلایل مهم عدم پیشرفت چشمگیر پلتفرم‌های بومی در این سال‌ها همین نوع تفکر است. این تفکر به تولیدکنندگان این حق را می‌دهد که علاوه بر حمایت‌های مالی و معنوی دولتی، می‌توانند محصولی بی‌کیفیت را به مردم ارائه دهند و فرصت‌ برای رفع ایرادات وجود دارد.

آیا هفت سال انتظار کافی نبود؟

اگر نگاهی به زمان تولید و عرضه پلتفرم‌های بومی بیندازیم به سال‌های 1393 و 94 می‌رسیم. به عنوان مثال پیام‌رسان آی‌گپ یا سروش در سال 94 و پیام‌رسان گپ در سال 93 عرضه شدند. درواقع حدود هفت سال از آن زمان می‌گذرد. سوال اینجاست آیا هفت سال برای توسعه و پیشرفت یک پلتفرم داخلی زمان کمی است؟

نام برنامه	زمان ساخت	سال‌های فعالیت
روبیکا	1396	5 سال
ایتا	1396	5 سال
گپ	1393	8 سال
آی‌گپ	1394	7 سال
سروش	1394	7 سال

برای فهمیدن این سوال بیایید تا پیام‌رسان‌های ایرانی را با چند پلتفرم مطرح خارجی که در ایران فیلتر شده‌اند، مقایسه کنیم.

رشد دیگر پیام‌رسان‌ها بدون حمایت‌های دولتی

تلگرام در سال 2013 راه‌اندازی شد و تنها پس از سه سال به بیش از 100 میلیون کاربر در جهان رسید و همچنین پیام‌رسان شماره یک در ایران بود. این درحالی است که تلگرام واقعا ایراد بزرگی نداشت و همواره بدون باگ و مشکل به کار خودش ادامه داده است. باید این نکته را در نظر بگیریم که تلگرام بدون حمایت دولت روسیه عرضه و توسعه یافت.

دولت روسیه از ابتدا با تلگرام مشکل داشت و به علت آنکه پاول دوروف اجازه دسترسی پیام‌های رمزنگاری شده کاربران خود به دولت روسیه را نداد، این برنامه در این کشور فیلتر شد، هر چند این محدودیت بعد‌ها برداشته شد اما حتی تلگرام که حال بیش از یک میلیارد کاربر دارد با حمایت دولت روسیه به این نقطه نرسیده است.

تلگرام در ایران نیز از حمایت هیچ سازمان دولتی برخوردار نبود و صرفا به دلیل داشتن کیفیت بالا و قابلیت‌های جذاب توانست اعتماد مردم را کسب کند.

اینستاگرام در سال 2010 عرضه شد، زمانی که بسیاری از کاربران به اینترنت پرسرعت دسترسی نداشتند، حتی در خود ایران از سال 2013 و 2014 بود که استفاده از اپلیکیشن‌های اینترنتی میان مردم رواج پیدا کرد اما با این وجود تلگرام در سال 2016 به مرز 100 میلیون کاربر در جهان رسید و حالا که یکی از پرکاربرترین اپلیکیشن‌ها در جهان محسوب می‌شود. حتی اپلیکیشن سیگنال که یک برنامه نسبتا جدید محسوب می‌شود توانسته در طی سه سال به بیش از 120 میلیون دانلود برسد آن هم بدون وام یا حمایت ویژه از سمت دولت خاصی!

اما در کشور ما برنامه‌هایی مانند وایبر، تلگرام، واتساپ و اینستاگرام در میان سال‌های 1390 تا 1395 در حالی که تعداد کاربران اینترنت و افرادی که از تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کردند، بسیار پایین‌تر از امروز بود، توانستند کاربران بسیار زیادی را جذب کنند و در میان دیگر پلتفرم‌ها پرچمدار بودند. به عنوان مثال وایبر در طول سال‌های 89 تا 93 در حالی که تنها 20 میلیون کاربر اینترنت موبایل در کشورمان داشتیم، توانست 6 میلیون کاربر جذب کند، در حالی که تعدادی از پیام‌رسان‌های داخلی در سال‌هایی که دسترسی همه به اینترنت و تلفن هوشمند برقرار بود، نتوانستند در مدت زمان مشابه به این تعداد کاربر برسند.

همچنین اینستاگرام یا واتساپ در زمانی که استفاده مردم از تلفن همراه و اینترنت بسیار کمتر از امروز بود، توانستند کاربران بسیاری را جذب کنند، اما پیام‌رسان‌های داخلی با وجود فیلترینگ نمونه‌های خارجی و حمایت‌های دولتی و اقشار خاص، نتوانستند به این موفقیت دست پیدا کنند.

ضمن اینکه در جدول زیر باید به این نکته توجه کنیم که نسبت کاربران فعال ماهانه در پیام‌رسان‌های داخلی و کاربران کلی این پلتفرم‌ها بسیار زیاد است.

نام برنامه	زمان ساخت	زمان محاسبه آماری	طول بازه زمانی	تعداد کاربران جذب شده در کشور
وایبر	1389	1393	4 سال	6 میلیون کاربر
تلگرام	1392	1396	4 سال	45 میلیون کاربر
واتساپ	1387	1395	7 سال	14 میلیون نفر
اینستاگرام	1389	1399	10 سال	40 میلیون کاربر
روبیکا	1396	1400	4 سال	26 میلیون کاربر
ایتا	1396	1400	4 سال	11 میلیون کاربر
گپ	1393	1400	7 سال	4 میلیون کاربر
آی‌گپ	1394	1400	6 سال	6 میلیون کاربر
سروش	1394	1400	6 سال	12 میلیون کاربر

دلیل اصلی شهرت این پلتفرم‌ها کیفیت آنان است، در حال حاضر پلتفرم‌های زیادی در داخل کشور فعال هستند که به واسطه کیفیت بالایی که دارند، توانستند به محبوبیت فراوانی دست پیدا کنند و بخش اعظمی از مردم از این سرویس‌ها و برنامه‌ها استفاده می‌کنند. این پلتفرم‌ها که عمدتا خصوصی هستند، با تکیه بر توانایی فنی تیم فنی و مدیران خود توانستند به این نقطه برسند تا حالا اکثر مردم کشور این پلتفرم‌ها استفاده کنند.

حمایت‌های داخلی بی‌فایده

اما پیام‌رسان‌های ایرانی هفت سال است که عرضه ‌شده‌اند و از تسهیلات مادی و به ویژه معنوی مانند تبلیغات در صدا و سیما برخوردار هستند و بر اساس آخرین آمارهای قبل از محدودیت اینترنت در کشور، هر کدام کمتر از 10 میلیون کاربر فعال روزانه دارند (به جز روبیکا) و در مجموع نتوانستند به اندازه یک تلگرام فیلتر شده کاربر فعال در کشور داشته باشند.

البته وزیر ارتباطات در سخنان اخیر خود از ارقام عجیبی مانند 35 میلیون کاربر ماهانه اشاره کرد که بر اساس میزان نفوذ این اپلیکیشن در میان مردم نمی‌تواند عددی حقیقی باشد. ناگفته نماند در ارقام گفته شده از سمت مسئولین به این نکته که در اکثر پیام‌رسان‌های داخلی نمی‌توان حساب کاربری را پاک کرد و بسیاری از افرادی که حساب دارند از آن استفاده نمی‌کنند و حتی ممکن است آن پیام‌رسان را حذف کرده باشند، توجه نمی‌شود.

با محاسبه زمان فعالیت پیام‌رسان‌ها در می‌یابیم که فرصت مناسب برای بهبودسازی اپلیکیشن‌های ایرانی وجود داشته و بهانه‌ای در این خصوص باقی نمی‌ماند. ضمن این که در هر پیام‌رسان حداقل چند میلیون کاربر فعال هستند و حمایت اولیه از این پیام‌رسان‌ها شکل گرفته و صدا و سیما و دولت هم به شکل‌های مختلف از این برنامه‌ها حمایت کردند.

به عنوان مثال برنامه‌های مختلف تلویزیون و رادیو راه ارتباطی خود با بینندگانشان را به استفاده از پیام‌رسان‌های بومی محدود کردند و در این برنامه‌ها به جای صفحه اینستاگرام، کانال و صفحه پلتفرم‌های بومی تبلیغ شد اما به دلایل مختلفی که در مقاله “چرا اکثریت مردم از پیام رسان ایرانی استفاده نمی‌کنند؟!”  به آن‌ها پرداختیم، حمایت چندانی از پلتفرم‌های ایرانی از سمت مردم صورت نگرفت.

حال با پیام‌رسان‌هایی مواجه هستیم که کپی زشتی از تلگرام هستند، در مطالب انتقادی که در مورد ایتا و سروش نوشتیم، به این موضوع اشاره کردیم که طراحی برخی از بخش‌ها و عناصر دقیقا کپی تلگرام است و حتی نوشته این بخش‌ها تغییر پیدا نکرده است.

مشکلات فنی و زیرساختی ادامه‌دار!

این برنامه‌ها از نظر زیرساخت و کیفیت خدمات مشکلات متعدد دارند و قطعی و عدم اتصال به شکل مکرر در آن‌ها دیده می‌شود. همچنین امکانات رشد و توسعه کسب و کارها در آن‌ها دیده نمی‌شود، اینستاگرام و تلگرام اطلاعات و داده‌های بسیار دقیقی از کسب و کار شما در اختیارتان قرار می‌دهند که متوجه شوید کاربران کانال یا فالوورهایتان از چه مطالبی بیشتر خوششان می‌آید، چه زمان‌هایی بیشتر فعال هستند، جنسیت و رده سنی آن‌ها چیست و غیره، با توجه به این آمارها و دیتاها به شکل جامع می‌توانیم در خصوص مطالب منتشر شده و روند توسعه کسب و کارمان برنامه‌ریزی کنیم اما این دیتاها در پلتفرم‌های بومی به صاحبان کسب و کار داده نمی‌شود.

اینها تنها بخشی از مشکلات پلتفرم‌های بومی هستند، مشکلاتی که نزدیک به هفت سال وقت داشتند تا آن‌ها را برطرف کنند اما این اتفاق رخ نداد و حال پس از این مدت زمانی که مجددا بحث فیلترینگ دائم به میان آمده، پلتفرم‌های داخلی به یادشان افتاده که باید سیستمشان را توسعه دهند و تغییراتی ایجاد کنند، آن‌هم در حالی که امثال تلگرام و واتساپ هر چند ماه یک بروزرسانی بزرگ دارند و تعداد زیادی قابلیت جدید به پلتفرم خود اضافه می‌کنند، حال به بروزرسانی‌های کوچکی که برای رفع مشکلات و باگ‌ها منتشر می‌شود، اشاره نمی‌کنیم.

پیش از فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ، اکثر پیام‌رسان‌های بومی چندین ماه بود که آپدیت نشده بودند حتی همین حالا آخرین بروزرسانی ایتا برای اسفند سال 99 است که خود مشخص می‌کند چقدر سازندگان این برنامه به دنبال بروزرسانی آن و اضافه کردن قابلیت‌های جدید هستند و به همین دلیل انتظار دارند مردم از آن‌ها حمایت کنند!!

با این وجود برخی از مردم به جای پذیرش اشکالات موجود در پلتفرم‌های ایرانی از بهانه نخ‌نما شده “باید بهشان فرصت دهیم” استفاده می‌کنند. همین مشکل در دیگر بخش‌های اقتصادی مانند بخش خودرو یا حتی لوازم خانگی هم وجود دارد.

نتیجه حمایت از شبکه‌های اجتماعی در گذشته

یادمان نرود که در گذشته پلتفرم‌های مختلفی در بخش شبکه‌های اجتماعی یا پیام‌رسان‌ها بوده‌اند و اتفاقا حمایت خوبی از آن‌ها صورت گرفت اما به دلیل عدم توانایی رقابت با مجموعه‌های خارجی، سنگ‌اندازی‌های قانونی در داخل و عدم حمایت‌های دولتی نتوانستند به حیات خود ادامه دهند.

شبکه اجتماعی کلوب سال گذشته پس از 17 سال بسته شد، این شبکه اجتماعی قدمتی طولانی‌تر از اینستاگرام و تعداد بسیار زیادی از شبکه‌های اجتماعی دیگر داشت اما در نهایت بسته شد. همچنین شبکه اجتماعی لنزور نیز در سال 1399 پس از 8 سال فعالیت به کار خود پایان داد، شبکه‌های اجتماعی دیگر مانند فیس نما نیز در کشور تعطیل شدند، در میان پیام‌رسان‌ها هم مواردی مانند بیسفون بودند که پس از چندین سال فعالیت به کار خود پایان دادند.

بسیاری از این شبکه‌های اجتماعی کاربران متعددی داشتند و پس از سال‌ها فعالیت تمام اطلاعات حساب کاربری آن‌ها از بین رفت. چه اطمینانی وجود دارد که شبکه‌های اجتماعی داخلی به همین راحتی به پایان راه خود نرسند و همانند اینستاگرام که با فیلتر شدنش میلیاردها ضرر به کسب و کار دیجیتال کشور وارد شد، مجددا آسیبی جدی به کسب و کارهای مجازی وارد نشود؟

نتیجه حمایت از محصولات داخلی در دیگر حوزه‌ها

بسیاری از برندهای تولید لوازم خانگی کشور تجربه بیش از ده سال در تولید محصولات خود دارند اما هرگاه به کیفیت آن‌ها ایرادی وارد می‌کنید، به شما می‌گویند که این برندها نیاز به حمایت دارند. این موضوعی است که پس از انتشار مقاله “7 دلیل برای آنکه تلویزیون ایکس ویژن نخرید!” نیز به وجود آمد، در حالی که برند ایکس ویژن با برند شیائومی مقایسه شده که سابقه تولید تلویزیون در برند ایرانی از کل تاریخچه حیات شیائومی بیشتر است اما باز هم عده‌ای اعتقاد دارند که باید از برندهای داخلی حمایت کنیم تا شکوفا شوند.

مسئولان در بحث خودروسازی هم با همین بیان و بهانه‌ها واردات را بسته‌اند و حمایت از محصول داخلی را فریاد میزنند درصورتی که سابقه طولانی ساخت خودرو توسط سایپا و ایران خودرو باید موجب شده باشد تا ما با محصولاتی با کیفیت و مطرح در حوزه خودرو طرف باشیم اما همه می‌دانیم که اینگونه نیست، با این وجود اگر مردم به سراغ برندهای خارجی بروند، این احساس گناه در آن‌ها به وجود می‌آید که چرا از برند ایرانی حمایت نکرده‌اند و عاقبت کارگر ایرانی چه می‌شود؟

نمونه‌های زیادی از تولیدات با کیفیت ایرانی در حوزه‌های مختلف مانند پوشاک، لوازم بهداشتی، برخی از لوازم خانگی و غیره وجود دارد، اما همه پلتفرم‌های بومی قطعا جزو این دسته قرار نمی‌گیرند و حمایت چشم بسته از آن‌ها در حالی که طی این سال‌ها به انتقاد مردم بی‌توجه بوده و تلاشی برای رساندن کیفیت پلتفرم خود به استانداردهای جهانی نداشتند، مسیری اشتباه است!

متاسفانه بخش زیادی از مردم عادت کرده‌اند که از محصول بی‌کیفیت استفاده کنند و این که ما باید از محصولات، پلتفرم‌ها یا کالای با کیفیت استفاده کنیم را حق خود نمی‌دانند. با این