احسان چیتساز، معاون سیاستگذاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در گفتوگو با خبرگزاری ایرنا درباره وضعیت اقتصاد دیجیتال، فیلترینگ و نقشهراه هوش مصنوعی سخن گفت. او از کاهش سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی، برنامههایی برای تشکیل اپراتورهای ملی هوش مصنوعی و چالشهای تنظیمگری بخشهای مختلف خبر داد.
اقتصاد دیجیتال در نقطهای نگرانکننده
براساس آمار مرکز آمار ایران، سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی از ۴٫۷۲ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۴٫۲ درصد در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. این روند نزولی در حالی است که در سطح جهانی سهم اقتصاد دیجیتال همواره رو به افزایش است. چیتساز این عقبماندگی را ناشی از «ترس تاریخی از فناوری» و کمتوجهی به ظرفیتهای دیجیتال دانست و تاکید کرد که بازگرداندن سرمایه و نیروی انسانی متخصص از اولویتهای وزارت ارتباطات برای بازگرداندن رشد است.
نقشهراه هوش مصنوعی؛ دو اپراتور ملی و سرمایهگذاری بزرگ
معاون وزیر با اشاره به این که دانایی امروز به «سرمایهای تمامنشدنی» تبدیل شده، ضرورت توسعه زیرساختهای هوش مصنوعی را برجسته کرد. او اعلام کرد که بهزودی کنسرسیومی برای سرمایهگذاری شکل میگیرد تا دستکم دو اپراتور ملی هوش مصنوعی راهاندازی شوند. هدف این اپراتورها تأمین ظرفیت پردازشی مورد نیاز کشور با حداقل ۲۰۰ فلاپس است — رقمی که نشاندهنده نیاز به سرمایهگذاری بسیار بزرگ و زیرساخت پیچیده است.
چیتساز نقش دولت را «شریک زیستبوم نوآوری» توصیف کرد نه مالک آن. او گفت دولت باید مشکلات شکست بازار را پوشش دهد، ریسکهای سرمایهگذاری را کاهش دهد و با تضمین کیفیت و تضمین خرید، انگیزه لازم برای ورود سرمایهگذاران بخش خصوصی را فراهم کند.
فیلترینگ؛ مجری چه کسی است؟
یکی از نکات قابل توجه در صحبتهای او تاکید بر این بود که سیاستگذاری حوزه فیلترینگ در اختیار وزارت ارتباطات نیست. به گفته چیتساز، وزارت ارتباطات اجرایی است که باید سیاستهایی را که در شورای عالی فضای مجازی تصویب میشود اجرا کند. با این حال او اشاره کرد که فیلترینگ گسترده کیفیت تجربه کاربران و امنیت شبکه را مخدوش کرده و پیشنهاد ارائه برنامه اقدام رفع فیلتر به شورا را مطرح کردهاند.
در دولت چهاردهم حرکت به سمت بازگشایی بیشتر در دستورکار قرار گرفته و برنامه اقدام از طرف وزیر به شورای عالی ارائه شده است. هدف، ایجاد تعادلی است که هم از ظرفیت پلتفرمهای داخلی حمایت کند و هم دسترسیهای بینالمللی را برای مواردی که نیاز واقعی وجود دارد فراهم سازد، بدون اینکه امنیت دادهها به خطر بیفتد.
تنظیمگری بخشی و خطر صدور مجوزهای پراکنده
چیتساز یکی از موانع رشد اقتصاد دیجیتال را «تنظیمگرایی بخشی» خواند؛ یعنی هر دستگاهی بخواهد با صدور مجوزهای جدید بازار را کنترل کند. او توضیح داد که ذات کسبوکارهای دیجیتال برهمزننده تعادلهای تثبیتشده است و تلاش وزارت ارتباطات بر تسهیلگری متمرکز است تا فضای رقابتی و نوآورانه نفس بکشد.
نمونهای از پیامدهای مداخله نامناسب
معاون وزیر به تجربهای تاریخی اشاره کرد؛ مداخلات ناصحیح در قیمتگذاری باعث شد ارزش بازاری شرکتی که در سال ۱۳۹۱ معادل بیست میلیارد دلار بود، به حدود ۵۰۰ میلیون دلار کاهش یابد. این نمونه نشان میدهد که دخالت نامناسب دولت در حوزه قیمتگذاری میتواند به بهای تضعیف کل اکوسیستم دیجیتال تمام شود.
تعرفهها، ضد انحصار و ۵G
چیتساز بر این باور است که ورود دولت به قیمتگذاری تعرفه اپراتورها اشتباه است. وظیفه وزارت ارتباطات نظارت بر چارچوبهای ضد انحصار است نه تعیین قیمت. او همچنین هزینه توسعه فناوری نسل پنجم (۵G) را برای هر اپراتور حدود ۲ میلیارد دلار برآورد کرد و اشاره نمود که ارزش بازار اپراتورها اغلب بسیار کمتر از این رقم است؛ بنابراین، تأمین مالی بینالمللی و سیاستهای حمایتی برای توسعه ۵G ضروریاند.
فیبر نوری، پروژه سوآپ و خطوط اعتباری بینالمللی
در بخش دیگری از گفتگو، توسعه فیبر نوری بهعنوان پروژهای کلیدی مطرح شد. اکنون عمده بار ترافیک کشور بر دوش ارتباطات سیار است که با الگوی جهانی تفاوت دارد. پروژه «سوآپ» که جایگزینی کابل مسی با تار نوری است، با هدف ارتقای کیفیت اینترنت ثابت دنبال میشود و میتواند فشار روی شبکههای موبایل را کاهش دهد.
از منظر تامین تجهیزات، چیتساز خبر داد که با دیپلماسی فناوری برخی مشکلات تأمین تجهیزات دست اول حل شده و برای اولین بار با هماهنگی خطوط اعتباری بینالمللی، مسیر تأمین مالی اپراتورها برای سرمایهگذاری در توسعه ۵G و زیرساختهای هوش مصنوعی در حال تسهیل شدن است.
نکات قابل توجه برای خواننده و تاثیرات احتمالی
- پیشنهاد ایجاد اپراتورهای ملی هوش مصنوعی میتواند به تسریع توسعه زیرساختهای پردازشی کمک کند، اما نیاز به سرمایهگذاری هنگفت و مدیریت ریسک دارد.
- هرگونه تغییر در سیاستهای فیلترینگ متاثر از تصمیمات شورای عالی فضای مجازی است؛ بنابراین موفقیت برنامه اقدام نیازمند همراهی نهادهای بالادستی است.
- تقویت شبکه فیبر نوری و تأمین خطوط اعتباری بینالمللی میتواند کیفیت اینترنت ثابت را بهبود دهد و فشار از شبکههای موبایل بردارد.
در مجموع، اطلاعرسانی شفاف و هماهنگی بین نهادها کلید عبور از موانع فعلی است. اگر نقشهراه هوش مصنوعی اجرایی شود و سیاستگذاری فنی مبتنی بر کاهش ریسک و تشویق سرمایهگذاری شکل بگیرد، چشمانداز اقتصاد دیجیتال کشور میتواند بهبود یابد — اما این مسیر نیازمند زمان، منابع و تابآوری سیاسی است.
