خداحافظ آنالوگ! (فناوری پخش دیجیتال)

وقتی تلویزیون هم یک تکنولوژی همراه می‌شود
در ذهن همه ما انسان‌های عصر ارتباطات، نوستالژی تلویزیون‌های آنالوگ نقش بسته است. حتما یادتان می‌آید که زمانی تماشای برنامه‌های تلویزیونی چه دشواری‌هایی داشت. قبل از هر چیز، یک دستگاه پخش تلویزیون با ابعاد نسبتا بزرگ و لامپ تصویری که حجم زیادی از فضای داخلی دستگاه را اشغال کرده بود، وجود یک آنتن گیرنده امواج در منطقه‌ای با ارتفاع مناسب برای کم شدن برفک و سایه و بهبود کیفیت تصاویر که هر از چند گاهی، نیاز به تنظیم مجدد داشت و از همه مهم‌تر، نحوه دسترسی به دستگاه تلویزیون که شاید همیشه و همه‌جا ممکن نبود. اما امروزه با ظهور پدیده‌ تلویزیون‌های دیجیتال، همه این‌ها تبدیل به خاطراتی شده‌اند که فقط باید برای نسل‌های بعدی تعریف کنیم!
تلویزیون دیجیتال یا DVB (کوتاه شده عبارت Digital Video Broadcasting) فناوری جدیدی در پخش تصاویر ویدیویی به صورت داده‌های رقمی (دیجیتال) است که در اکثر کشورهای جهان برای پخش برنامه‌های تلویزیونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این حالت، تصاویر تلویزیونی به شکل سیگنال‌های دیجیتال از طریق مراکز فرستنده ارسال می‌شوند و دستگاه‌هایی که به هر نحوی قابلیت دریافت امواج این سیگنال‌ها را داشته باشند، به پخش تصاویر می‌پردازند. پخش برنامه‌های تلویزیونی به صورت دیجیتال دارای مزایای بسیاری است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
عدم وجود محدودیت تعداد شبکه‌های تلویزیونی: سیستم پخش آنالوگ، حداکثر قابلیت ارسال 15 نوع داده تصویری منحصر‌به‌فرد را دارا است که این محدودیت، در سیستم پخش دیجیتال با استفاده از داده‌های رقمی به شکل صفر و یک، از بین رفته است.
کیفیت مناسب صدا و تصویر دریافت شده: در پخش دیجیتالی تصاویر ویدیویی، دیگر خبری از سایه و برفک نیست. گیرنده، یا امواج را دریافت کرده و تصاویر را همان‌گونه که منبع ارسال نموده است نشان می‌دهد یا به علت عدم دریافت سیگنال، تصویری مشاهده نمی‌شود. قطعا در صورتی که تکنولوژی مورد استفاده جهت ضبط تصاویر نیز دیجیتال باشد، کیفیت نمایش در سطح مطلوبی خواهد بود. به‌علاوه امکان استفاده از ابعاد بزرگ‌تر و نسبت تصویر 16:9 و HD که برای نمایشگرهای عریض مناسب است، به آسانی فراهم خواهد بود. پخش صدا به صورت دالبی، البته به شرط ارسال از طرف فرستنده نیز ممکن خواهد شد.
خدمات ارزش افزوده: حداکثر خدمات ارزش افزوده‌ای که در سیستم پخش آنالوگ ارائه می‌شد، دسترسی به تله تکست بود. اما در پخش دیجیتال علاوه بر تله تکست، خدمات گوناگون و متنوعی در کنار تصویر و صدا ارائه می‌شوند. وجود زیرنویس به زبان‌های مختلف، راهنمای الکترونیک زمان پخش برنامه‌ها، ارائه صدای برنامه در حال پخش به چند زبان گوناگون و دریافت شبکه‌های رادیویی از مهم‌ترین VASهای سیستم پخش دیجیتال هستند.
سیستم DVB در 4 استاندارد عمده و اصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد:
DVB-C: یا سیستم پخش تصاویر دیجیتالی از طریق کابل که نخست در کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار گرفت. در این روش، ابتدا از مراکز فرستنده تلویزیونی به تک تک خانه‌ها کابل‌کشی می‌شود و برنامه‌ها به‌صورت سیگنال‌های دیجیتالی- الکتریکی، از طریق کابل‌های مخصوص انتقال تصویر (Coaxial Cable)، مستقیم به خانه‌ها منتقل می‌شود. DVB-C برای مراکز شهرها و مناطق پرجمعیت و مناطق مسکونی آپارتمانی که با کابل‌کشی به صورت محدود می‌توان هم‌زمان تعداد زیادی خانوار را تحت پوشش قرار داد و همچنین مناطقی که ساختمان‌های بلند، مانعی جدی برای پخش امواج تلویزیونی می‌باشند، مناسب‌ترین گزینه است. حسن این روش عدم نیاز به دستگاه گیرنده جانبی است؛ اما چون قابلیت حمل و نقل و استفاده در حالت سیار را از مشترکین می‌گیرد و اصولا برای استفاده در حالت ثابت طراحی شده است، چندان قصد پرداختن به این تکنولوژی را نداریم.
DVB-S: که همان سیستم ارسال و دریافت تصاویر از طریق ماهواره است. در این روش ابتدا از مراکز فرستنده تلویزیونی، برنامه‌ها به ایستگاه‌های زمینی ماهواره‌ای منتقل می‌شوند و سپس از طریق ماهواره‌های تلویزیونی که بر روی مدار زمین در حرکت هستند، نقاط مشخصی از کره‌ زمین را تحت پوشش قرار می‌دهند. این روش علاوه بر هزینه‌بر بودن، نیاز به تجهیزات جانبی و تنظیم دقیق جهت دریافت سیگنال‌ها دارد؛ راجع به این یکی هم فعلا صحبت خاصی نداریم!
DVB-T: پسوند T اشاره به کلمه Terrestrialبه معنای «زمینی» دارد که بیانگر روش ارسال سیگنال‌ها از طریق آنتن‌های زمینی با برد حدودا 150 کیلومتر است. این تکنولوژی که به شدت در حال رشد است، برای دریافت امواج نیاز به گیرنده‌های مخصوص STB دارد. برخی از تلویزیون‌های جدید به صورت پیش‌فرض دارای گیرنده دیجیتال داخلی هستند، اما برای سایر دستگاه‌ها، لازم است گیرنده مخصوص سیگنال‌های دیجیتال تهیه شود. این شکل از ارسال تصاویر در داخل کامپیوتر و لپ‌تاپ نیز قابلیت نمایش را دارا هستند. البته به شرطی که رایانه یا لپ‌‌تاپ شما یا دارای گیرنده داخلی (TV Tuner) باشد و یا اینکه خودتان دست به کار شوید و یک گیرنده خارجی که توسط پورت USB به سیستم متصل می‌شود، تهیه کنید. به این ترتیب لپ‌تاپ شما تبدیل به تلویزیونی می‌شود که به راحتی قابل حمل و نقل است! سیستم تصاویر تلویزیونی کشورمان نیز از همین روش جهت پخش برنامه‌های خود استفاده می‌کند. برلین، اولین شهری در جهان بود که به طور کلی سیستم پخش تلویزیونی خود را از آنالوگ به دیجیتال از نوع پخش زمینی تغییر داد. با تکنولوژی DVB و روش‌های گوناگون پخش تصاویر دیجیتال، می‌توان در اتومبیل و در حین حرکت و مسافرت، برنامه‌های دلخواه تلویزیونی را تماشا کرد. البته استفاده از تلویزیون در اتومبیل با توجه به ارتفاع پایین آن نسبت به ساختمان‌های اطراف، دیوارهای ضخیم و ساختمان‌های بلند در شهرها و همچنین با توجه به حرکت کردن و تغییر مداوم موقعیت‌های مکانی، بدون اشکال نخواهد بود.
DVB-H: اما جالب‌ترین شکل پخش تصاویر دیجیتالی، تماشای تلویزیون روی گوشی موبایل است. همه شما دست‌کم یک بار گوشی‌های خوش کیفیتی! را که دارای گیرنده آنالوگ هستند و تصاویر را با آنتن بلندی شبیه آنتن رادیو همراه با نویز و سایه دریافت می‌کنند، دیده‌اید. بهتر هم است که همین‌جا فراموششان کنید چون DVB-H سیستمی است که سیگنال‌های دیجیتال تلویزیونی را برای گوشی‌هایی که دارای گیرنده داخلی DVB-H هستند، ارسال می‌کند و از این طریق تلویزیون شما نه تنها قابل حمل است، بلکه زمانی که در حرکت هستید، سوار تاکسی یا مترو شده‌اید و به طور کلی در حالت سیار هم در دسترس شما است. استاندارد DVB-H توسط اتحادیه کشورهای اروپایی بر اساس استاندارد DVB-T طراحی و پیاده سازی شده است و در نحوه ارسال، بسیار شبیه تکنولوژی دیجیتال امواج زمینی می‌باشد، با این حال به منظور استفاده بهینه از تکنولوژی‌های نوین، اساس ارسال شبکه‌های صدا و تصویر بر مبنای پروتکل IP است. اگر هنوز فلسفه حرف H اضافه شده به عبارت DVB در این روش را متوجه نشده‌اید، باید بگوییم حرف آغازین عبارت Hand-Held است که اغلب اشاره به فناوری‌های مرتبط با گوشی‌های تلفن همراه دارد. این فناوری تقریبا نمونه کاملی از تکنولوژی ارسال تصاویر دیجیتالی به شیوه زمینی (DVB-T) است ‏با این تفاوت که در وسایل متحرک و سیار نظیر موبایل‌ها و پخش‌کننده‌های دیجیتالی سیار، مسئله مهمی به نام استفاده بهینه از ‏شارژ باتری وجود دارد. اگر بخواهیم نمونه همان فناوری ‏DVB-T‏ را در گوشی‌ها به کار گیریم، به دلیل نیاز به اتصال مداوم فرستنده ‏و گیرنده در این شیوه، چیزی نخواهد گذشت که باتری دستگاه به طور کامل از دست می‌رود. بنابراین در شیوه ‏DVB-H‏ ‏ تجدید نظر شده و فناوری جدیدی با نام ‏Time Slicing‏ ابداع گردیده است که به وسیله آن در یک بازه زمانی ‏کوچک، بسته‌های حاوی اطلاعات که هرکدام تا 2 مگابیت اطلاعات در خود دارند، به سرعت منتقل می‌شوند و فقط در همین زمان ‏اندک است که قسمت فرستنده فعال می‌گردد تا اطلاعاتی که هنوز در هوا هستند و به دستگاه نرسیده‌اند را ‏در ‏حافظه میانجی خود ذخیره کند. بنابراین منبع انرژی ‏ بسیار کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد که این امر سبب صرفه‌جویی نود درصدی در میزان مصرف باتری خواهد شد. پخش تصاویر تلویزیونی به صورت دیجیتال بر روی گوشی‌های تلفن همراه هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. خوشبختانه این خدمات در شهر تهران نیز توسط سازمان صدا و سیما از دو سال پیش به صورت رایگان راه‌اندازی شده است. مشکلی که در حال حاضر در استفاده از این تکنولوژی وجود دارد، تعداد نسبتا اندک گوشی‌هایی است که دارای گیرنده داخلی سیگنال‌های DVB-H باشند؛ و نکته تاسف برانگیزتر اینکه این تعداد در بازار داخلی به عدد انگشتان یک دست نیز نمی‌رسد. با این حال ذکر نام ‌گوشی‌هایی که دارای گیرنده DVB-H هستند خالی از لطف نخواهد بود: گوشی‌های نوکیا 3 مدل 7710، N92 و N77؛ سامسونگ با گوشی‌های SGH-P910‎‏، ‏‎SGH-P920، SGH-P930، SGH-P940 و ‏SGH-F510 و ال‌جی با دو محصول U900 و KU950، قابلیت دریافت سیگنال و پخش تصاویر دیجیتال تلویزیونی را فراهم کرده‌اند. شاید در آینده‌ای نزدیک به دلیل تعداد کم و قیمت نسبتا بالای این گوشی‌ها، همراه‌های دیجیتالی جدیدی به بازار آیند که کارشان تنها دریافت سیگنال‌های دیجیتال و نمایش تصاویر تلویزیونی باشد. چیزی شبیه به یک تلویزیون همراه و اختصاصی برای هر فرد که همیشه و همه‌جا در دسترس است.