امروزه با گسترش علوم کامپیوتر و به تبع آن سیستم‌های کامپیوتری و الکترونیکی، موارد کاربری این ابزارها در زندگی روزمره بشر به شکل فزآینده‌ای توسعه یافته است. بدین‌ترتیب نقش سیستم‌های مذکور در زندگی، روزبه‌روز پررنگ‌تر شده و صرف‌نظر کردن از قابلیت‌های آن‌ها نیز دشوارتر به‌نظر می‌رسد. در همین راستا طی سالیان اخیر اصطلاحاتی نظیر “سیستم‌های هوشمند” و “هوشمندسازی” در محافل مختلف جهانی مطرح شده‌اند و اکنون واژه‌هایی مانند گوشی هوشمند، دولت هوشمند، مدرسه هوشمند، ساختمان هوشمند، اتومبیل هوشمند و لوازم‌خانگی هوشمند با ذهن افراد جامعه چندان بیگانه نیستند.
تعریف هوشمندسازی
برای بحث “هوشمندسازی” تعاریف علمی و تخصصی متعددی ارایه شده است؛ اما به‌طور کلی می‌توان گفت:
“هوشمندسازی به‌معنای بهره‌گیری از ابزارها و تکنیک‌های فنی و اطلاعاتی جهت مدیریت صحیح امور، تسهیل فعالیت‌ها، ارتقا و اصلاح سبک زندگی، شتاب بخشیدن به اجرای دقیق و حرفه‌ای‌تر امور، کاهش مصرف انرژی و بهره‌برداری حداکثری از خدمات حوزه فناوری اطلاعات در راستای ارتقا شاخص‌های زندگی فردی و اجتماعی است.”
مفاهیم “هوشمندسازی” و “سیستم‌های هوشمند” با یکدیگر گره خورده و لازم و ملزوم هم به‌شمار می‌روند. سیستم‌های هوشمند ابزارهایی هستند که می‌توانند وقایع دنیای پیرامون خود را درک کرده و در قبال آن‌ها به‌صورت هدف‌مند واکنش نشان دهند. در واقع این سیستم‌ها به‌طور منطقی و همانند یک انسان تفکر نموده و عمل می‌کنند. هرچه اعمال این سیستم‌ها دقیق‌تر و به نمونه‌های انسانی نزدیک‌تر باشد؛ هوشمندتر قلمداد می‌شوند.
در این قسمت با مقوله‌ای تحت‌عنوان هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی سروکار خواهیم داشت. در واقع هوش مصنوعی به‌دنبال وادار نمودن کامپیوترها و سیستم‌های الکترونیکی به اجرای کارهایی است که اکنون انسان‌ها این اعمال را به شکلی صحیح و مناسب‌تر انجام می‌دهند. سیستم‌های هوشمند غالبا داده‌های خام محیطی را از طریق تعدادی حسگر دریافت نموده و با بهره‌گیری از برخی الگوریتم‌ها به تحلیل آن‌ها می‌پردازند. همچنین به لطف وجود تکنیک‌های یادگیری ماشینی، عملکرد این سیستم‌ها با گذر زمان اصلاح خواهد شد.
مزایا و دلایل ضرورت هوشمندسازی
امروزه اهمیت هوشمندسازی تقریبا بر هیچ‌کس پوشیده نیست و کلیه سیاست‌مداران و مدیران به‌دنبال ترویج آن در جامعه هدف خود هستند. افزایش هزینه نیروی کار، بازدهی پایین و احتمال بروز خطاهای انسانی بعضا جبران‌ناپذیر، بسیاری از مدیران و کارفرمایان را برای به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند متقاعد نموده است.
عمده‌ترین مزایای فرآیند هوشمندسازی به‌شرح زیر است:
- حذف برخی عوامل انسانی و صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی و زمانی
- نظارت و کنترل دقیق میزان مصرف انرژی و جلوگیری از اتلاف ناخواسته آن
- کاهش ریسک بروز خطاهای انسانی
- افزایش بازدهی و طول عمر تجهیزات و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری آن‌ها
- امکان مدیریت از راه دور و بازبینی و کنترل پیوسته خطا
- ثبت پیوسته و آنی وقایع و امکان تصمیم‌گیری در سناریوهای پیش‌بینی نشده (با استفاده از تکنیک‌های یادگیری ماشینی نظیر شبکه‌های عصبی)
- افزایش بهره‌وری نیروی انسانی از طریق اعمال سیاست‌های نظارتی
موارد کاربری هوشمندسازی و سیستم‌های هوشمند
اکنون این سیستم‌ها در حوزه‌های مختلفی نظیر اتوماسیون صنعتی، خدمات بازرسی و نظارتی، احرازهویت (با استفاده از مشخصه‌های بیومتریکی)، پزشکی، رباتیک، خدمات آموزشی، حمل‌ونقل هوشمند، گردش‌گری الکترونیکی و بسیاری از زمینه‌های دیگر به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه به بررسی برخی موارد کاربری شاخص فرآیند هوشمندسازی در حوزه‌های مذکور می‌پردازیم:
- اتوماسیون صنعتی: به‌کارگیری ربات‌ها جهت کنترل فرآیند تولید در صنایع کشاورزی، غذایی، پتروشیمی و خودروسازی علاوه بر ارتقا سطح کمی و کیفی تولیدات به کاهش ضایعات نیز کمک می‌کند.
- بازرسی و نظارت: راه‌اندازی سیستم‌های امنیتی و نظارت از راه دور شامل دوربین‌های مداربسته، درب‌های هوشمند و سیستم‌های ضد سرقت
- احرازهویت: سیستم‌های تشخیص هویت مبتنی بر مولفه‌های بیومتریکی نظیر اسکنر اثرانگشت، اسکنر عنبیه و فناوری‌های تشخیص چهره
- پزشکی: طراحی نرم‌افزارهای تشخیص بیماری و ساخت ربات‌های جراح یا پرستار
- آموزش: ارایه آموزش تطبیق‌پذیر، تصحیح دقیق اوراق امتحانی و پاسخ‌گویی به پرسش‌های دانش آموزان از طریق تولید ربات‌های آموزگار
- حمل‌ونقل: ساخت اتومبیل‌های خودران، کنترل خودکار جریان ترافیک شهری، افزایش ایمنی عابران و کاهش حجم آلاینده‌های جوی
- گردش‌گری: تولید نرم‌افزارهایی جهت مکان‌یابی دقیق و پیشنهاد برترین مراکز تفریحی، رستوران‌ها، هتل‌ها، کافی‌نت‌ها و … به گردش‌گران
اکثریت مردم تقریبا نیمی از زمان روز را در منزل سپری می‌کنند؛ لذا هوشمندسازی ساختمان‌ها در ارتقا سطح کیفی زندگی نقش به‌سزایی دارد. امروزه با توسعه مفهوم اینترنت اشیا، کنترل بسیاری از تجهیزات برقی منازل از راه دور و به کمک تلفن‌همراه یا اینترنت امکان‌پذیر شده است. در این ساختمان‌ها، کلیه وسایل از طریق یک سامانه مرکزی با یکدیگر مرتبط بوده و تجهیزات گرمایشی و سرمایشی، تهویه هوا، سیستم روشنایی، قفل‌ها و دوربین‌ها از راه دور یا بر اساس تنظیمات پیش‌تر تعریف شده به‌صورت خودکار قابل کنترل هستند. این پدیده در کنار افزایش طول عمر لوازم منزل، کاهش هزینه‌ها و احساس آرامش و امنیت بیش‌تر ساکنان را در پی خواهد داشت.
با پیشرفت تکنولوژی و علم و تغییر ذر زندگی انسان ها و فراهم آوردن زندگی راحت امروزه هوشمندسازی در تمام زمینه ها در حال انجام میباشد.
**********