پدید‌ه‌ای به نام ویروس کرونا در سال 2020 در جهان رخ داد؛ این ویروس بسیار کشنده و ناشناخته بود به طوری که سرتاسر کره زمین را تحت تاثیر خود قرار داد، بیش از 1.5 میلیون نفر قربانی این ویروس شدند، بسیاری دیگر را آلوده و باعث خسارت زیادی در اقتصاد کشورها نیز شد. اگرچه تحولات پژوهشی خبرساز دیگری نیز در سال 2020 اتفاق افتاد، همه‌گیری روند علوم را تا حد فوق‌العاده‌ای تنظیم کرد. در ادامه این مطلب با آی‌تی‌رسان همراه باشید.
سرعت انتشار ویروس کرونا فقط با سرعت بینش علمی مطابقت داشته است. تقریبا به محض شیوع ویروس کرونا، گروه‌های تحقیقاتی در سراسر جهان شروع به بررسی زیستی آن کردند، در حالی که افراد دیگر آزمایش‌های تشخیصی یا اقدامات بهداشت عمومی را برای کنترل آن شروع کردند. دانشمندان همچنین به دنبال یافتن روش‌های درمانی و ایجاد واکسن‌هایی بودند که می‌تواند همه‌گیری را تحت کنترل درآورد. تئودورا هاتزیوآنو (Theodora Hatziioannou) از دانشگاه راکفلر در شهر نیویورک اینچنین گفته است:
هرگز هیچ عامل عفونی دیگری مانند ویروس کرونا به این سرعت باعث پیشرفت علم نشده بود.
اما همه‌گیری بر زندگی شغلی و شخصی محققان نیز تأثیر گذاشته است. بسیاری از کسانی که ویروس یا تأثیر آن را مطالعه نمی‌کنند، پروژه‌هایشان به تأخیر افتاده است، مشاغلشان متوقف شده و بودجه تحقیقاتی‌شان نیز مختل شده است.
ویروس جدید
در دی ماه سال گذشته، کمتر از یک ماه پس از اولین گزارش مبنی بر بیماری تنفسی مرموزی که در در شهر ووهان چین کشف شده است، محققان این کشور علت را شناسایی کردند: ویروس جدیدی به نام ویروس کرونا بود که باعث بیماری تنفسی افراد شده بود. تا اواسط اسفندماه، یک تیم چینی-استرالیایی توالی ژنتیکی ویروس را به صورت آنلاین ارسال کردند. اندکی پس از آن، دانشمندان مسئله دیگر و هشداردهنده‌ای کشف کردند: ویروس می‌تواند بین افراد منتقل شود.
در بهمن ماه، محققان دریافتند که ویروس به گیرنده‌ای به نام ACE2 متصل می‌شود، پروتئینی که در بسیاری از اندام‌ها از جمله ریه‌ها و روده در سلول‌ها دیده می‌شود. این تحقیقات باعث شد محققان به علائم مخرب و وسیع ویروس کرونا که از ذات‌الریه تا اسهال و سکته مغزی است، پی ببرند. ویروس کرونا ACE2 را حداقل ده برابر سخت‌تر از SARS-CoV، ویروس کرونا که مربوط به شیوع کشنده بیماری تنفسی در سال 2003 است، می‌گیرد. دانشمندان فکر می‌کنند این مورد می‌تواند تا حدی میزان عفونت ویروس کرونای جدید را توضیح دهد.
در ماه بعد، برخی دانشمندان اظهار داشتند که آئروسل‌های کوچک مملو از ویروس که می‌توانند برای مدت طولانی در هوا بمانند، در انتقال ویروس نقش دارند. اما همه محققان موافق نبودند و به برخی دولت‌ها و سازمان‌های بهداشت عمومی نیاز داشتند تا خود را با شواهد سازگار کنند که این نیز یکی از راه‌های انتشار ویروس است. محققان همچنین آموخته‌اند که افراد می‌توانند این بیماری را قبل از بروز علائم به دیگری انتقال دهند. بر اساس تحلیلی که ماه گذشته منتشر شد، تقریباً نیمی از انتقال‌های ویروس کرونا از افراد آلوده‌ای شروع شده بود که هنوز علائمی نداشته‌اند.
شاید بتوان بزرگترین رمز برجسته زیست‌شناسی این ویروس را از منبع آن کشف کرد. شواهد قوی نشان می‌دهد که منشأ آن خفاش‌ها بوده و احتمالاً از طریق یک حیوان میانی به انسان منتقل شده است. تعدادی از گونه‌های جانوری از جمله گربه و راسو مستعد ابتلا به عفونت SARS-CoV-2 هستند. در مهرماه، سازمان بهداشت جهانی (WHO) یک تیم علمی برای تحقیق در مورد منشا حیوانی بیماری همه‌گیری تشکیل داد، جستجوی آن را در چین آغاز کرد و در سایر نقاط نیز گسترش یافت. دونالد ترامپ (Donald Trump)، رئیس جمهور آمریکا، و افراد دیگر بدون مدرک اساسی ادعا کردند که آزمایشگاه چینی این ویروس را درست کرده و سپس آن را بین مردم انتقال داده است، اما بیشتر دانشمندان تصور می‌کنند که این امر بسیار بعید است.
تلاش برای کنترل ویروس: موفقیت و شکست‌ها
از اولین روزهای همه‌گیری، اپیدمیولوژیست‌‌ها (ویروس‌شناسان) برای تهیه مدل‌هایی برای پیش‌بینی شیوع ویروس شروع به کار کرده بودند و پیشنهاد می‌کنند که اقدامات بهداشت عمومی می‌تواند به کنترل آن کمک کند. ، مقامات در سراسر جهان به دلیل عدم وجود واکسن یا درمان به قرنطینه‌های خانگی که تحت عنوان مداخلات غیر دارویی شناخته می‌شود، اعتماد کرده‌اند. در ماه اسفندماه، مقامات در ووهان چین نشان دادند که تعطیلی هر بخش از زندگی روزمره با چه سرعتی می‌تواند از گسترش ویروس کرونا کم کند. بیشتر جهان با محدودیت‌های مشابه دنبال می‌شود.
اما تأثیر اقتصادی قرنطینه، سریع و شدید بود و باعث شد بسیاری از کشورها قبل از کنترل کامل ویروس دوباره باز شوند. در اوایل همه‌گیری به دلیل وجود عدم اطمینان از اینکه ویروس از طریق هوا نیز منتقل می‌شود یا خیر، بحث‌های زیادی در مورد مزایای استفاده از ماسک صورت به ویژه در ایالات متحده پیش آمد. در همین حال، نظریه‌ها و اطلاعات غلط و علوم پیچیده باعث شد ویروس تقریبا به سرعت گسترش یابد. این موارد شامل بحث‌هایی درباره این بود که به جای کنترل کردن ویروس، صبر کنیم تا دوره آن سپری شود.
متخصصان اپیدمیولوژی توصیه کردند که از آزمایش انبوه برای ویروس کرونا استفاده کنیم تا بتوانیم از بحران خارج شویم. اما در بسیاری از کشورها کیت برای آزمایشات استانداردی به نام پی‌سی‌آر وجود نداشت یا اینکه کم بود، در نتیجه باعث ایجاد مشکلاتی می‌شد. این مسئله باعث شد تا گروه‌های تحقیقاتی در سراسر جهان به سمت شروع آزمایشات سریع، از جمله آزمایشات مبتنی بر ابزار ویرایش ژن CRISPR و آزمایشات سریع آنتی‌ژن متقاعد شوند. این نوع آزمایشات می‌تواند به تشخیص بیماری‌های همه‌گیر در آینده نیز کمک کند.
کشورهایی مانند ویتنام، تایوان و تایلند که به سرعت ویروس کرونا را خنثی کردند، از ترکیبی از رویکردها از جمله قرنطینه کامل، آزمایشات گسترده، استفاده از ماسک و ردیابی بیماران کرونایی استفاده کردند. در سنگاپور، نیوزیلند و ایسلند برنامه‌های تهاجمی آزمایش و ردیابی به همراه اقدامات جداسازی دقیق بیماران، به از بین بردن تقریبی ویروس کمک کرد و زندگی را به حالت طبیعی باز گرداند.
کیتلین ریورز (Caitlin Rivers)، متخصص اپیدمیولوژیک در دانشگاه جان هاپکینز در بالتیمور، مریلند، گفته است:
نقطه مشترک در کنترل کردن ویروس در این کشورها، تمایل دولت‌ها برای اقدام سریع و قاطع بود. این اقدامات اولیه و پرخاشگرانه واقعا به کند شدن انتقال ویروس کمک کرد.
اما در بسیاری از کشورها مقامات دیر اقدام کردند، توصیه‌های علمی را نادیده گرفتند یا برای افزایش آزمایشات دیر اقدام کردند. نتیجه آنها، افزایش عفونت ویروس کرونا بود که منجر به موج دوم شد. در سراسر ایالات متحده و اروپای غربی، عفونت و مرگ ناشی از ویروس کرونا اکنون بار دیگر افزایش یافته است.
واکسن‌های سریع
در میان این هرج و مرج، تلاش علمی تاریخی در بین کشورها بوجود آمده بود تا زودتر واکسن این ویروس را بسازند. واکسن‌های ویروس کرونا با سرعت زیاد تولید و آزمایش شده بودند. در آذرماه، سازمان بهداشت جهانی گفت بیش از 200 مورد واکسن ویروس کرونا در حال توسعه است و تقریباً 50 مورد از آنها در مراحل مختلف آزمایشات بالینی قرار دارند. آنها از قدیمی‌ترین روش‌های تولید واکسن و اقدامات ایمن‌سازی تا فناوری‌های جدید برای تولید واکسن استفاده می‌کنند.
نتایج حاصل از تاثیرات آزمایشات بزرگ واکسن نشان داده است که واکسن‌های تولید شده توسط شرکت دارویی فایزر و شرکت بیوتکنولوژی آلمان بیون‌تک، شرکت بیوتکنولوژی مدرنا آمریکا؛ و شرکت دارویی آسترازنکا و دانشگاه آکسفورد انگلستان، به طور موثر از ویروس کرونا جلوگیری می‌کنند. در ماه گذشته، تنظیم‌کننده‌ها در انگلستان و ایالات متحده مجوز اضطراری واکسن فایزر را صادر کرده‌اند و اجازه استفاده گسترده از آن را نیز داده‌اند و انتظار می‌رود تنظیم‌کننده‌های قانون در اتحادیه اروپا طی هفته‌های آینده تصمیم خود را قبل از انجام آزمایش مرحله نهایی روی افراد درباره واکسن‌های تولید شده در چین و روسیه که قبلاً تأیید شده بودند، بگیرند.
به نظر می‌رسد واکسن‌های فایزر و مدرنا در حدود 95 درصد در جلوگیری از ویروس کرونا موثر هستند، در حالی که اثر واکسن‌های آسترازنکا و آکسفورد هنوز نامشخص است. سوالات مهم در این باره باقی مانده است: واکسن‌ها به خصوص در افراد مسن چقدر از بیماری شدید جلوگیری می‌کنند و محافظت چه مدت طول می‌کشد؟ دانشمندان هنوز نمی‌دانند که آیا واکسن‌ها مانع از گسترش ویروس در افراد می‌شوند یا خیر. بسیاری از واکسن‌های بیماری‌های دیگر اینچنین نیستند.
واکسن‌ها باید به طور عادلانه بین کسانی که بیشتر به آنها احتیاج دارند، تقسیم شوند. کشورهای ثروتمند، از جمله ایالات متحده، انگلستان، اعضای اتحادیه اروپا و ژاپن میلیاردها دوز واکسن‌های متعدد را پیش‌خرید کرده‌اند. تلاش برای تهیه واکسن برای کشورهای کم درآمد و متوسط، مورد حمایت بسیاری از کشورهای ثروتمند به ویژه ایالات متحده آمریکا قرار گرفته است، اما موفقیت آن قطعی نیست. در ساخت و تحویل واکسن‌ها موانع بی‌شماری وجود دارد. به عنوان مثال، واکسن شرکت دارویی فایزر باید در دمای 70 درجه سانتیگراد نگهداری شود، که این امر در مناطقی از جهان بدون زیرساخت‌های نگهداری سردخانه مشکل ایجاد می‌کند. مطمئناً مشکلات بیشتری در این روند پدیدار خواهد شد.
درمان‌های قدیمی و جدید
با توجه به شرایط خاص ویروس و ارسال واکسن که ممکن است به طور دوره‌ای برای جمعیت جهانی مورد نیاز باشد، بعید است که واکسن‌ها به تنهایی باعث پایان دوره ویروس شوند. لنی درده (Lennie Derde)، پزشک مراقبت‌های ویژه در مرکز پزشکی دانشگاه اوترخت در هلند گفته است:
تنها راه خروج از این همه‌گیری استفاده ترکیبی از واکسن‌ها و داروها است.
محققان برای موفقیت در آزمایشات مختلف موفق به آزمایش تعداد زیادی از درمان‌های بالقوه شدند. برخی از کاندیدها از جمله داروی مالاریا هیدروکسی کلروکین و دو داروی درمان ایدز، در آزمایشات بالینی کوچک و مطالعات مشاهده‌ای وعده مزایای اولیه‌ای دادند، اما بعدا در مطالعات کنترل شده تصادفی بزرگتر در افراد مبتلا به ویروس کرونا نتوانستند مزایایی را نشان دهند.
در فروردین‌ماه، محققان در حال انجام یک آزمایش بالینی بزرگ اعلام کردند که داروی ضد ویروسی به نام remdesivir مدت‌زمان بستری بیماران مبتلا به ویروس کرونا را کاهش می‌دهد، اما مطالعات بعدی نشان داد که این دارو مرگ و میر ناشی از ویروس را کاهش نمی‌دهد. در نتیجه، در آذرماه، سازمان بهداشت جهانی به استفاده از آن توصیه‌ای نکرد.
درمان‌های بالقوه ویروس کرونا در برخی مناطق به شدت شکل سیاسی به خود گرفت؛ رهبران ایالات متحده، هند، چین و آمریکای لاتین از درمان‌های اثبات نشده از جمله هیدروکسی کلروکین استفاده می‌کردند. چند تنظیم کننده مجوزهای استفاده اضطراری را برای درمان‌های اثبات نشده صادر کردند که در برخی موارد مانع آزمایش‌های بالینی و ایجاد نگرانی‌های برای سلامتی شد.
سایر روش‌های درمانی با موفقیت بیشتری روبرو شده‌اند. در خردادماه، آزمایش بزرگی بر روی یک استروئید سرکوب‌کننده سیستم ایمنی به نام دگزامتازون نشان داد که وقتی به افراد به ویروس کرونا مبتلا می‌شوند، به اکسیژن بیشتری نیاز دارند، وقتی این دارو به بیماران داده شد، حدود یک سوم مرگ ناشی از ویروس کاهش یافت. داروی دیگری که سیستم ایمنی بدن را هدف قرار می‌دهد، توسیلیزوماب نام دارد. این دارو در آزمایشات بالینی نتایج متفاوتی به همراه داشته است، اما در افرادی که به شدت مبتلا به ویروس کرونا هستند، نویدبخش است.
سایر مداخلات در حال آزمایش روی افرادی انجام شد که علائم ویروس کرونای خفیف‌تری داشتند تا ببینند آیا احتمال پیشرفت در بیماری جدی‌تر کاهش می‌یابد یا خیر. مطالعاتی که در آن به افراد پلاسمای خون برداشت شده از افرادی که در دوره نقاهت ویروس کرونا هستند، داده می‌شود، ادامه دارد. برخی از دانشمندان امیدوار بودند که آنتی‌بادی‌های مونوکلونال تولید انبوه برای از کار انداختن مستقیم ویروس کرونا کمک‌کننده باشد، اما هنوز مطالعات نشان نداده است که این روش‌های درمانی گران‌قیمت به نتیجه خوبی خواهند داد یا خیر.
درده (Derde) که در کمیته REMAP-CAP (یک آزمایش بین‌المللی برای درمان ویروس کرونا) حضور دارد، می‌گوید:
در نهایت، برای درمان ویروس کرونا احتمالاً به ترکیبی از داروها متناسب با عوامل خطر و شدت بیماری فرد نیاز خواهیم داشت. منطقی‌ترین چیزی که می‌توان فرض کرد این است که هیچ داروی شگفت‌آوری وجود ندارد که تفاوت بزرگی در این میان ایجاد کند.
توقف تحقیقات
از زمان جنگ جهانی دوم، تحقیقات علمی به این گستردگی مختل نشده است. با شروع انتشار ویروس در سراسر کشورها، بسیاری از دانشگاه‌ها مراکز خود را در اسفند ماه تعطیل کردند. همه آزمایشگاه‌ها به جز آزمایش‌های اساسی متوقف شدند، کارهای میدانی لغو شد و کنفرانس‌ها به صورت مجازی تشکیل می‌شد.
در بسیاری از زمینه‌ها که ارتباط مستقیمی با بیماری همه‌گیری ندارد، پروژه‌ها به شدت کاهش یافت. محققان ناگهان مجبور به کار کردن از خانه به صورت دورکاری شدند، این افراد به دلیل در دسترس نبودن کتابخانه‌ها و منابع و با وجود مراقبت از اعضای خانواده با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کردند. بسیاری از دانشجویان نیز بدون داده‌های مربوط به کارهای میدانی یا آزمایشگاهی که برای تکمیل رشته خود به آنها نیاز داشتند، دچار مشکلاتی شده بودند. توقف مسافرت‌ها نیز جستجوی کار را بسیار دشوارتر می‌کرد.
به ویژه زنان، والدین، محققان تازه‌کار و دانشمندان تحت نمایندگی گروه‌هایی خاص، آسیب دیده‌اند. بیماری همه‌گیری باعث بزرگتر شدن عواملی که مشارکت در علوم را دشوارتر کرده بود، شد. نظرسنجی از 7 نفر بین 345 دانشگاهی در برزیل در ماه آوریل و مه نشان داد که زنان سیاه پوست و همچنین مادران از هر قومیت، بیشترین کاهش سودآوری را در طی همه‌گیری گزارش کرده‌اند که با توجه به توانایی آنها برای ارائه مقالات تحقیق و رسیدن به مهلت تعیین شده، اندازه‌گیری می‌شود. رهبر مطالعه فرناندا استانیسکواسکی (Fernanda Staniscuaski)، زیست شناس گیاهی در دانشگاه فدرال ریو گراند دو سول در پورتو آلگره می‌گوید:
بدون شک این نتایج ممکن است در کشورهای دیگر نیز صدق کند.
دولت‌های سراسر جهان به روش‌های مختلفی پاسخ دادند، برخی از آنها پشتیبانی مالی از آموزش عالی و صنایع پرتحرک را ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، در استرالیا برای سال 2021 یک میلیارد دلار به تحقیقات دانشگاهی پرداخت شده است. در مقابل، در ایالات متحده، معادل 2.3 تریلیون دلار آمریکا روی تحقیقات در طرح نجات اقتصادی هزینه شد.
در شهریور ماه علی‌رغم افزایش نرخ عفونت در بسیاری از جوامع، بسیاری از دانشگاه‌های در ایالات متحده و اروپا شروع به بازگشایی کردند. اما کشورهای دیگر مانند هند و برزیل که شیوع ویروس کرونا در آنجا زیاد بود، دانشگاه‌ها بازگشایی نشدند.
در این موراد مذکور چند نقطه روشن وجود داشته است. حتی با بسته شدن مرزها، برخی از همکاری‌های بین‌المللی افزایش یافتند؛ محققان با صراحت بیشتری شروع به اشتراک گذاشتن داده‌ها کردند و بسیاری از کارهای خود را پیش از چاپ منتشر کردند. بیشتر ناشران مقاله‌های خود که درباره ویروس کرونا بود را برای مطالعه افراد به طور رایگان در دسترس عموم قرار دادند. مطالعات نیز به طور موقت روی مسائلی مانند تعادل کار و زندگی متمرکز بوده است. شین خو (Xin Xu)، یکی از محققان دانشگاه آکسفورد، انگلستان، که الگوهای تحقیق بین‌المللی را مطالعه می‌کند، گفته است:
امیدوارم تغییرات مثبت ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا پس از پایان یافتن این ویروس نیز همچنان باقی بماند.
