پیش زمینه‌ای درباره سرطان ریه و عوامل محیطی
سرطان ریه همواره یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان در جهان محسوب می‌شود و شواهد نشان می‌دهد که میزان ابتلا به این بیماری بین افراد غیرسیگاری رو به افزایش است. مطالعات جدید علمی تاکید دارند که یکی از متهمان اصلی این روند نگران‌کننده، آلودگی هوای محیط شهری است. برخلاف تصور رایج که سیگار کشیدن تنها عامل بروز سرطان ریه است، امروزه داده‌های ژنتیکی نقش مهم‌تر ذرات معلق و آلودگی هوا در ایجاد جهش‌های DNA و آغاز روند سرطانی شدن سلول‌ها را تایید می‌کند.
مطالعه جهانی ژنوم: پیوند آلودگی هوا با جهش‌های DNA
محققان بین‌المللی با بررسی ژنوم سرطان ریه در بیش از ۸۷۰ فرد غیرسیگاری از چهار قاره مختلف که هنوز تحت درمان نبودند، به یافته‌های قابل توجهی دست یافتند. نتایج نشان داد افرادی که در مناطق با آلودگی هوای بالا زندگی کرده‌اند، به مراتب بیشتر از مناطق پاک دارای انواع خاصی از جهش‌های ژنتیکی نظیر جهش‌های TP53 و EGFR و تلومرهای کوتاه‌تر هستند. حضور این ژن‌های غیرطبیعی، به ویژه جهش موسوم به SBS4، غالباً مشخصه تومورهای ریوی تحریکیافته توسط دود سیگار بوده است. اما این مطالعه اثبات کرد که همان علایم در غیرسیگاری‌هایی که در معرض مه‌دود و دوده هوا قرار داشته‌اند نیز به همان شدت مشاهده می‌شود.
تفاوت عوامل خطر: سیگار دست‌دوم در برابر آلودگی هوا
برخلاف قرار گرفتن در معرض دود دست‌دوم سیگار که تنها تغییرات ژنتیکی جزئی ایجاد کرد، آلودگی هوا و مصرف مستقیم دخانیات هر دو به طور قوی با جهش‌های مولکولی مهم پیوند داشتند. دکتر تونگ‌و ژانگ، ژنتیک‌دان مؤسسه ملی سرطان آمریکا بیان می‌کند که «اگر اثر جهش‌زایی دود دست‌دوم وجود داشته باشد، بسیار ضعیف‌تر از توان شناسایی ابزارهای فعلی ما است».
یافته‌های نوین: امضای ژنتیکی منحصر به غیرسیگاری‌ها
مقایسه ژنوم تومور ریوی غیرسیگاری‌ها با ۳۴۵ نفر سیگاری نشان داد که حدود ۵ درصد تومورها در افراد غیرسیگاری، نشانگر اختصاصی SBS4 و ۲۸ درصد نیز دارای الگوی جدیدی با نام SBS40a بودند؛ جالب آنکه الگوی SBS40a در سیگاری‌ها یافت نشده است. منشأ این نوع جهش جدید هنوز ناشناخته است و محققان گمان می‌کنند برخلاف جهش‌های ناشی از آلودگی محیطی، عامل این تغییر احتمالاً درونی یا ناشی از فاکتورهای دیگری باشد که نیازمند مطالعات گسترده‌تر است. به گفته دکتر لوودمیل آلکساندروف از دانشگاه کالیفرنیا سن دیگو، «این کشف می‌تواند افق‌های تازه‌ای برای بررسی دلایل بروز سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها ایجاد کند».
آلودگی هوا؛ معادل سیگار یا فراتر از آن؟
طبق بررسی‌ها، حتی برخی مطالعات میزان ریسک استنشاق هوای آلوده را معادل کشیدن یک پاکت سیگار روزانه دانسته‌اند، هر چند این برآوردها اغلب ماهیت مشاهده‌ای دارند و اثبات مکانیسم دقیق نیازمند پژوهش‌های عمیق‌تر است. اما مطالعه مزبور با تمرکز بر سطوح آلودگی منطقه‌ای، شواهد قدرتمندی از ارتباط میان قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض ذرات معلق ریز و ایجاد جهش‌های سرطانی در بافت ریه ارائه می‌دهد. البته، محدودیت‌هایی مانند نبود اطلاعات دقیق درباره مقدار واقعی ذرات استنشاق‌شده توسط افراد یا صحت اظهار نظر درباره سوابق سیگار کشیدن باقی است. با این حال، یافته‌ها به خوبی با سایر شواهد موجود که دوده و مه‌دود را به عنوان عوامل تحریک‌کننده رشد تومور مشابه ترکیبات شیمیایی سیگار معرفی می‌کنند، هم‌خوانی دارد.
پیامدها و افق‌های آینده در پیشگیری و درمان سرطان ریه
اهمیت این کشفیات جدید نه فقط در درک بهتر علت افزایش موارد سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها، بلکه در اتخاذ سیاست‌های سلامت عمومی برای کنترل آلودگی هوا و کاهش بار سرطان جهانی است. به گفته دکتر ماریا ترزا لاندی، اپیدمیولوژیست مؤسسه ملی سرطان، «این یک چالش جهانی و رو به رشد است که نیازمند توجه و بررسی مطالعاتی جدی درباره جمعیت غیرسیگاری می‌باشد». گروه تحقیقاتی حاضر برای تکمیل نتایج و بررسی دقیق‌تر ریسک‌های مولکولی، برنامه دارند مطالعات خود را بر نمونه‌های ژنومی متنوع‌تری از سراسر جهان توسعه دهند، تا به کشف فاکتورهای پنهان و مسیرهای درمانی نوین دست یابند.
نتیجه‌گیری
به طور خلاصه، یافته‌های تازه نشان می‌دهد که آلودگی هوا فراتر از یک تهدید محیطی ساده، می‌تواند عامل مؤثر در ایجاد تغییرات ژنتیکی بسیار شبیه به اثرات سیگار کشیدن و حتی با تاثیرات منحصر به فرد برای غیرسیگاری‌ها باشد. در شرایطی که نرخ موارد سرطان ریه در میان غیرسیگاری‌ها روند صعودی پیداکرده، توجه به کنترل آلودگی هوا و توسعه راهکارهای پیشگیرانه و درمانی مبتنی بر ژنوم، ضرورتی حیاتی برای سلامت آینده جامعه جهانی محسوب می‌شود.
